پاسخ آلمان به بحران انرژی و رقابت جهانی
جهان‌صنعت– اقتصاد صنعتی آلمان که ستون‌فقرات تولید اروپا را تشکیل می‌دهد برای حفظ قدرت خود به مقادیر عظیمی انرژی نیاز دارد. از فولاد گرفته تا خودروسازی تقریبا همه صنایع حیاتی این کشور انرژی‌بر هستند اما در حالی که سهم انرژی‌های بادی و خورشیدی در دو دهه گذشته پیوسته افزایش یافته آلمان همچنان به سوخت‌های فسیلی وابسته است. اکنون دولت برلین تصمیم گرفته با قمار بزرگ و پرریسک آینده انرژی خود را از نو تعریف کند: سرمایه‌گذاری ۷/۱میلیارد یورویی برای توسعه فناوری گداخت هسته‌ای.
پایان اتم سنتی، آغاز عصر گداخت
آلمان که در سال۲۰۲۳ آخرین نیروگاه‌های هسته‌ای خود را طبق برنامه خروج از انرژی اتمی خاموش کرد اکنون به انرژی هسته‌ای بازگشته اما نه به شکل قدیمی شکافت بلکه از مسیر گداخت یا همجوشی هسته‌ای؛ فرآیندی که مشابه واکنش‌های درون خورشید است.براساس طرحی که دولت فریدریش مرتس اعلام کرده، هدف این است که نخستین راکتور گداخت جهان در خاک آلمان ساخته شود. این پروژه بخشی از برنامه بزرگ‌تر گذار انرژی است که برلین را تا سال۲۰۴۵ به خالص انتشار کربن صفر برساند. به گفته سارا کلاین، کمیسر پژوهش‌های گداخت این سرمایه‌گذاری یک قمار راهبردی هوشمند برای بلندمدت است؛ اقدامی که می‌تواند جایگاه آلمان را در رقابت جهانی فناوری حفظ و همزمان امنیت انرژی پس از دوران سوخت‌های فسیلی را تضمین کند.
گداخت؛ انرژی خورشیدی روی زمین
گداخت هسته‌ای برخلاف شکافت به‌جای شکستن اتم‌های بزرگ دو هسته سبک را در فشار و حرارت بسیار بالا به هم می‌کوبد تا به اتم سنگین‌تری تبدیل شده و انرژی آزاد کنند؛ همان فرآیندی که در خورشید رخ می‌دهد. مزیت بزرگ آن در مقایسه با شکافت این است که هیچ زباله رادیواکتیوی خطرناکی تولید نکرده و می‌تواند انرژی پاک و تقریبا بی‌پایانی فراهم آورد. به گفته سیبیله گونتر، مدیر علمی موسسه ماکس پلانک برای فیزیک پلاسما گداخت می‌تواند در بلندمدت نیاز رو‌به‌رشد آلمان را پاسخ داده و بدون انتشار دی‌اکسیدکربن امنیت انرژی صنعتی کشور را حفظ کند.
آلمان در این مسیر تنها نبوده و ایالات متحده، چین، ژاپن و بریتانیا نیز میلیاردها دلار برای توسعه فناوری گداخت اختصاص دادند و ده‌ها استارتاپ خصوصی در این حوزه رقابت می‌کنند. به گفته کلاین، «پیشرفته‌ترین اقتصادهای جهان همین حالا نیز به‌شدت در حال سرمایه‌گذاری در گداخت هستند بنابراین ورود آلمان به این عرصه بخشی حیاتی از راهبرد آینده فناوری کشور است.» او تاکید می‌کند که این پروژه تنها درباره انرژی نبوده بلکه می‌تواند به کاتالیزوری برای نوآوری‌های دیگر در حوزه‌های ابررساناها، مواد پیشرفته، روباتیک و هوش‌مصنوعی تبدیل شود. مشارکت زودهنگام بخش خصوصی نیز می‌تواند اثرات جانبی مثبتی در سایر صنایع ایجاد کند.
خیال‌پردازی گران‌قیمت یا…؟
منتقدان این طرح آن را هزینه‌ای سرسام‌آور برای رویایی دور از دسترس می‌دانند. به باور آنان بهتر است بودجه‌های هنگفت صرف توسعه سریع‌تر انرژی‌های تجدیدپذیر موجود شود تا فناوری‌ای که هنوز تجاری نشده و ریسک‌های فنی و مالی بالایی دارد.
حامیان اما می‌گویند چنین تقابلی نباید وجود داشته باشد. گونتر تاکید می‌کند که گداخت و تجدیدپذیرها می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. باد و خورشید همواره انرژی مداوم تولید نکرده اما گداخت می‌تواند برق پیوسته و گرمای صنعتی پایدار برای تولید سوخت‌های مصنوعی مانند هیدروژن فراهم کند.
دهه‌هاست دانشمندان در تلاشند تا گداخت را از سطح آزمایشگاهی به مرحله صنعتی برسانند. در پایان سال۲۰۲۲ برای نخستین بار آزمایشی در آمریکا موفق شد بیش از انرژی مصرفی خود انرژی تولید کند؛ نقطه عطفی که امیدها را زنده کرد. پروفسور دنیل کامن از دانشگاه جانز‌هاپکینز معتقد است «دوران تکرار شعار (گداخت همیشه ۵۰سال آینده است) تمام شده و پیشرفت در یادگیری ماشین، کنترل پلاسما با میدان‌های مغناطیسی (توکامک) و طراحی سامانه‌های پیچیده شرایط را کاملا تغییر داده است. من پیش‌بینی می‌کنم نمونه‌های آزمایشی نیروگاه‌های گداخت تا کمتر از یک دهه دیگر وارد شبکه برق شوند.»
با این حال حتی حامیان خوش‌بین نیز اذعان دارند که راه تا تجاری‌سازی کامل طولانی است. کلاین هشدار می‌دهد که گداخت یک چشم‌انداز بلندمدت با عدم‌قطعیت‌های فنی و اقتصادی فراوان بوده و نمی‌تواند جایگزین توسعه فوری انرژی‌های تجدیدپذیر شود. او و گونتر هردو بر این باورند که اگر سرمایه‌گذاری‌ها از امروز انجام نشود آلمان در دهه‌های آینده فرصت بهره‌برداری از این منبع انرژی را از دست خواهد داد.
به گفته گونتر، نخستین نیروگاه‌های گداخت در صورت تداوم تلاش‌ها احتمالا تا دو دهه آینده وارد مدار تولید خواهند شد. پرسش کلیدی برای آلمان این است که آیا کشوری که در سال‌های اخیر از هسته‌ای فاصله گرفته اکنون می‌تواند با جسارت به شکل جدیدی از انرژی هسته‌ای بازگردد؟
درحالی که هزینه انرژی برای صنایع سنگین آلمان رو به افزایش بوده و وابستگی به واردات گاز پس از بحران اوکراین آشکار شده سیاستمداران در برلین به‌خوبی می‌دانند که آینده صنعتی کشور در گرو امنیت انرژی پاک و مستقل است.
اگر گداخت بتواند وعده خود را عملی کند آلمان نه‌تنها از بحران انرژی عبور خواهد کرد بلکه جایگاه خود را به‌عنوان پیشتاز جهانی در فناوری‌های انرژی نوین تثبیت می‌کند اما اگر شکست بخورد خطر ازدست‌رفتن میلیاردها یورو سرمایه عمومی و عقب‌ماندن از رقبا بسیار واقعی است.
قماری میان علم و سیاست
سرمایه‌گذاری آلمان بر گداخت هسته‌ای بیش از آنکه صرفا پروژه‌ای علمی باشد بیانیه‌ای سیاسی و راهبردی است. اعلام اینکه اروپا قصد دارد بدون وابستگی به سوخت‌های فسیلی و خارج از سایه آمریکا یا چین مسیر خود را در انرژی آینده بسازد.
با این حال این مسیر نه تضمین‌شده و نه سریع است. گداخت هنوز به فناوری تبدیل نشده که بتواند نیروگاه‌ها را روشن کند اما نماد جسارت علمی و جاه‌طلبی فناورانه آلمان است؛ قمار بزرگ بر آینده‌ای که شاید تنها با ترکیب علم، سیاست و صبر بتوان به آن رسید.
