هیجان یا حماقت؟!
پویا اصل‌باغ– حتما برایتان پیش آمده که هنگام رانندگی در بزرگراه‌ها، خودرویی با سرعت بالا از کنار شما لایی بکشد و به اصطلاح آینه‌زنی هم کند. یا در فضای مجازی با ویدئوهایی مواجه شده‌اید که در آن جوان یا نوجوانی مشغول حرکات نمایشی با خودرویش است. به باور بسیاری از کارشناسان، این رفتار در سال‌های اخیر بین جوانان و نوجوانان رشد چشمگیری داشته است. علل مختلفی برای بروز این رفتار ذکر می‌شود؛ از فقدان تفریحات سالم و نبود فضاهای مناسب برای تخلیه هیجان گرفته تا فشارهای روانی و اقتضای سنی جوانان. برخی متخصصان حوزه روانشناسی نیز آن را با افسردگی افراد مرتبط دانسته و هشدار می‌دهند که پیامدهای خطرناکی را به دنبال دارد.
در بسیاری از کشورها چنین رانندگی‌هایی در پیست‌های اختصاصی و جشنواره‌های قانونی برگزار می‌شود و به عنوان مهارت و هنر رانندگی شناخته می‌شوند. با این حال نمی‌توان خطرناک بودن این رفتار را منکر شد، از سوی دیگر هرکسی توانایی انجام اینگونه رانندگی را نیز ندارد. طبق گفته بسیاری از جوانان، اگر فضا و مکان مناسب در اختیارشان قرار می‌گرفت، پا به اتوبان‌ها نمی‌گذاشتند. با این حال در سال‌های اخیر این نوع رفتار به حوادثی مانند تصادفات مرگبار و حتی فوت یا نقص عضو منجر شده؛ متاسفانه در این میان ارقام مربوط به حوادث رانندگی نگران‌کننده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
جاده مرگبار
طبق بررسی‌های موجود و داده‌های رسمی، در دو سال گذشته بیش از ۲۰هزار مورد فوت و حدود ۵هزار مورد آسیب نخاعی ناشی از تصادفات رانندگی در کشور ثبت شده است. از سوی دیگر بنابر گفته بسیاری از مقامات و کارشناسان انتظامی حدود ۸۳درصد از قربانیان را افراد زیر ۵۰سال تشکیل می‌دهند که حدود نصفی از آنان، جوانان و نوجوانان زیر ۳۰سال هستند. این آمار نشان می‌دهد حوادث رانندگی طی سه تا چهار سال گذشته رشد چشمگیری داشته و هر یک از این حوادث به دلایل مختلف رخ داده است. داده‌های غیررسمی حاکی از آن است که در سال گذشته حدود ۲هزار و ۳۰۰مورد فوت ناشی از رانندگی پرخطر ثبت شده و تقریبا ۶هزار نفر نیز دچار قطع عضو شده‌اند.
به گفته رییس اسبق پلیس راهور، در کشور حدود ۲هزار و ۵۰۰راننده پرخطر وجود دارد که تخلفات متعددی مانند سرعت غیرمجاز، حرکات نمایشی و سبقت غیرمجاز انجام می‌دهند. با این حال آمار توقیف خودروها و ضبط گواهینامه‌ها نشان می‌دهد این رفتارهای پرخطر در جامعه در حال افزایش است. در شهریور سال‌جاری بیش از ۵۵هزار گواهینامه به دلیل تخلفات حادثه‌ساز ضبط شده و از ابتدای سال گذشته تاکنون بیش از ۵۷هزار دستگاه خودرو و حدود ۲۷هزار دستگاه موتورسیکلت به دلایل مختلف توقیف شده‌اند. این آمار در نوروز گذشته با رکوردشکنی به حدود ۴۹هزار دستگاه رسیده است. تمام این داده‌ها نشان می‌دهد تخلفات رانندگی و رفتارهای آسیب‌زا در کشور به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته و به نوعی فرهنگ رانندگی دچار شکاف عمیقی شده است. حال پرسش اصلی این است که دلایل اصلی شکل‌گیری پدیده رانندگی خطرناک در جامعه چیست؟
دلایل این رفتارها چیست؟
گفته شد که برای چرایی اینگونه رانندگی‌ها عوامل مختلفی عنوان شده است. شاید بتوان دلیل اصلی این رفتار را هیجان و تخلیه آن بیان کرد. بسیاری از جوانان و نوجوانان به‌خاطر نبود تفریحات و فشارهای موجود به سمت اعمال خطرآفرین سوق داده می‌شوند. در این قسمت برخی علل‌های مهم آن را بیان می‌کنیم.
خطای جوانی: بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اقتضای سنی انجام‌دهندگان این حرکات علل اصلی این موضوع اس، همچنین آنها بیان کردند که این رفتارها در سنین ۱۷ تا ۲۳سال بیشتر انجام می‌شود. برخی جوانان برای به رخ کشیدن مهارت و به نوعی کل‌کل با دوستان خود دست به این عمل‌های پرمخاطره می‌زنند. با این حال اما باید گفت تنها اقتضای سنی عامل اصلی این رفتارها نیست بلکه طبق باور برخی متخصصان، خلأهای روانی نیز بر آن اثر می‌گذارد.
وجود خلأهای روانی: به باور برخی کارشناسان، چالش‌های روانی مانند افسردگی، بیش‌فعالی یا کمبودها باعث شکل‌گیری چنین رفتاری در جامعه است. برخی افراد به‌دلیل فشارهای خانوادگی و مشکلات مالی به‌دنبال تخلیه هیجان هستند و لایی‌کشی در خیابان‌ها و رانندگی با سرعت بالا به نوعی برایشان مثل یک آرام‌بخش محسوب می‌شود. علاوه بر موارد عنوان شده، فضای مجازی و گسترش آن نیز در شکل‌گیری چنین پدیدهای بی‌تاثیر نیست.
لایی بازی برای لایک و فالوئر: درطول مدت زمانی که فضای مجازی گسترش پیدا کرده، برخی رفتارهای حادثه‌ساز نیز به‌دنبال آن پدید آمده است. بسیاری از افراد برای جذب فالوئر و لایک اقدامات قابل تاملی را انجام می‌دهند که یکی از آنها به نمایش گذاشتن رانندگی نمایشی است. برای مثال در یکی از ویدئوهای منتسب به این موضوع، فرد اعلام کرده بود اگر محتوایش لایک بخورد، حاضر است در اتوبان با سرعت بالا به صورت دنده عقب حرکت کند. از قضا او وفای به عهد کرد و این کار نیز را انجام داد. این اتفاق نشان می‌دهد، فضای مجازی در شکل‌گیری این پدیده بی‌اثر نبوده است. به باور بسیاری، فشار دوستان و
هم‌سن و سالان هم در رخ دادن اینگونه رفتارها دخیل است که در ادامه آن را تشریح می‌کنیم.
فشار دوستان
یکی از دلایل اصلی این رفتار، فشار دوستان و گروه‌های هم‌سن و سال است. جوانان به‌ویژه نسل جدید برای خودنمایی و نشان دادن جراتشان دست به چنین اقدامات مخاطره‌آمیزی می‌زنند. برخی از این افراد این حرکات را نشان از شجاعت و تبحر خود در رانندگی عنوان کرده و حتی نسبت به این رفتارها افتخار نیز می‌کنند. با این حال جدای از این مورد، مصرف مشروبات الکلی و مخدرهای تازه باب شده هم در انجام این عمل تاثیر بسزایی دارد.
الکل و مخدر، پای ثابت رانندگی پرخطر
مصرف الکل و مخدرهای جدید مخصوصا گل که بین جوانان و نوجوانان افزایش پیدا کرده منجر به بروز این رفتارهای پرریسک می‌شود. کارشناسان بر این باورند که افراد پس از مصرف مشروبات الکلی و مخدر به نوعی یک حس جاه‌طلبی و شجاعت کاذب در آنها شکل گرفته که منجر به رخ دادن این پدیده می‌شود. در نمونه‌های متعدد مشاهده شده که افراد پس از مصرف مخدرها و مستی‌های با شدت بالا اقدام به رانندگی در سرعت بالا و انجام حرکات نمایشی کرده‌اند. این موارد را می‌توان دلایل اصلی شکل‌گیری این پدیده عنوان کرد اما موضوع آموزش و فرهنگ رانندگی، مهم‌ترین دلیلی است که شاید بتوان به آن اشاره کرد.
فقدان آموزش و خلأهای فرهنگ رانندگی
این موضوع بر کسی پوشیده نیست که ما ایرانیان در مساله رانندگی و آموزش‌های لازم دچار کاستی‌های فراوانی هستیم. برای فهم این موضوع کافی است پشت چراغ قرمز بایستید. هیچ‌کس طاقت معطل ماندن پشت چراغ راهنمایی و رانندگی را ندارد و آن را امری خسته‌کننده می‌داند. این بی‌قانونی‌ها سبب می‌شود، افراد درحال آموزش با مشاهده چنین حرکاتی از سوی بقیه رانندگان، با خود اینگونه فکر کند که چرا من نیز این رفتار را انجام ندهم؟ به باور نگارنده، مجموع این عوامل، در ایجاد و انجام دادن چنین پدیدهای ازسوی جامعه نقش مهمی دارند. هرکدام از این گزاره‌ها به تنهایی می‌تواند باعث شکل‌گیری پدیده‌های خطرناک در جامعه شود که یکی از اینها رانندگی پرخطر است. حال پرسش اصلی این است که راهکار مقابله با چنین پدیدهای چیست؟
ضرورت ارائه راه‌حل منطقی
درطول مدت زمانی که از شکل‌گیری و انجام این پدیده می‌گذرد، بسیاری از نهادهای قانونی با فشار و ایجاد محدودیت برای مبارزه با گسترش این رفتار خطرناک اقداماتی مانند توقیف خودرو، جریمه و جزای نقدی انجام دادند اما نه‌تنها این موضوع رفع نشده بلکه بخشی از جامعه آن را تمجید نیز می‌کنند. اگر بخواهیم یک راهکار بازدارنده برای جلوگیری از گسترش آن ارائه کنیم، بحث ایجاد فضای مناسب و پیست‌های مربوطه با نظارت نهادهای قانونی است. نمونه‌های خارجی نشان می‌دهد، ایجاد یک مکان مختص به رانندگی نمایشی می‌تواند تاحدودی یاری‌رسان باشد. در واقع فراهم آوردن چنین امکاناتی در کشور باعث می‌شود، بسیاری از افراد برای تخلیه هیجان خود به این فضاها مراجعه کرده و این موضوع را به خیابان‌ها و اتوبان‌ها سوق نمی‌دهند.
از سوی دیگر آموزش‌های ابتدایی و ایجاد آشنایی با فرهنگ رانندگی در مدارس می‌تواند یکی راهکارهای اصلی باشد. اگر از ابتدای کودکی افراد را با پدیده‌های اینچنینی و مخاطرات آن آشنا کنیم، نتایج خوبی خواهیم گرفت. علاوه بر این موارد، تغییر در آموزش‌ها و ارائه شیوه نوین در آموزشگاه‌های رانندگی موارد بسیار مهمی هستند که می‌توان به آن اشاره کرد.
کارشناسان در این‌باره چه نظری دارند؟
علیرضا شریفی‌یزدی، جامعه‌شناس درخصوص علل اصلی گسترش پدیده رانندگی پرریسک به «جهان صنعت» گفت: اساسا رفتارهای پرخطر مثل حرکات نمایشی در بزرگراه‌ها و خیابان‌ها یک پدیده اجتماعی و فرهنگی است. از بعد روانی معمولا، بیشتر افرادی که از هیجان‌طلبی بالایی دارند دست به چنین اقدامی می‌زنند، همچنین بسیاری از کسانی که علاقه‌مند تجربه‌های پرخطر هستند به سمت رانندگی پرریسک سوق داده می‌شوند. از نظر روانی کسانی که به‌دنبال جلب توجه و خودنمایی نیز هستند، این رفتارها را انجام می‌دهند.
وی افزود: حالا این دیده شدن گاهی به صورت عادی است و گاهی با فیلمبرداری برای افزایش مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی. یک تفکری هم از نظر روانی بین برخی جوانان رشد پیدا کرده که تصور می‌کنند حادثه فقط برای دیگران است و هیچ وقت برای من رخ نمی‌دهد.
شریفی‌یزدی با اشاره به بعداجتماعی این پدیده تشریح کرد: عوامل اجتماعی مهم‌ترین ضعف فرهنگ اجتماعی است که ما به‌طور جدی آن را آموزش نداده‌ایم که بیشتر باعث این رفتارها می‌شود. الگو دیگری هم در این میان نقش دارد مثل رانندگی پرخطر در فیلم‌ها وکلیپ‌هایی که دیده می‌شود. یکی دیگر از عوامل مهم این قضیه کمبود امکانات تفریحی جایگزین است. اگر فضاهای قانونی و پیست‌های اتومبیلرانی برای تخلیه انرژی این افراد داشته باشیم،کمتر شاهد این پدیده خواهیم بود.
او ادامه داد: عوامل محیطی هم در این زمینه نقش‌آفرین است. مثلا وقتی ترافیک سنگین می‌شود، استرس رانندگی بالا می‌رود وبرخی جوانان برای تخلیه خشم و امثال آن شروع به حرکات پرریسک و خطرآفرین می‌کنند. به طور خلاصه هیجان‌طلبی ضعف قانون و نبود جایگزین مناسب برای تخلیه انرژی از عواملی است که این پدیده را شکل و افزایش می‌دهد.
این جامعه‌شناس خاطر‌نشان کرد: یکی از فلسفه‌های استادیوم‌های ورزشی و امثال آن این است که یک جمعیت کثیری از افراد که معمولا جوانان هستند و انرژی زیادی دارند به آنجا هدایت شده و با فریاد زدن و تشویق و امثال آن تخلیه انرژی شوند. در مورد بحث رانندگی اگر برای ماشین‌ها و موتورها پیست‌های مناسبی داشته باشیم که جوانان بتوانند حرکات نمایشی و ورزشی داشته باشند، دیگر در خیابان‌ها و اماکن شهری کمتر شاهد اینگونه رفتارهای پرخطر خواهیم بود. البته ساخت این اماکن هم برای متولیان چندان هزینه‌بردار نیست و در مواردی می‌تواند درآمدزا هم باشد.
وی در پایان افزود: طبیعتا یکی از عوامل اصلی و اجتماعی این رفتارهای پرخطر عصیانگری است که نوعی طغیان در مقابل رفتارهایی است که آنان را تحت فشار قرار می‌دهد. یقینا در بعد روانی قضیه، هیجان و خشم به طریقی باید تخلیه شود و بیشتر با انجام این رفتارها آن خشم درونی خود را کاهش می‌دهند.
مراعات کنیم، درکشان کنیم
بی‌انصافی است اگر احوالات فعلی جامعه به‌ویژه جوانان را درک نکنیم. از سوی دیگر نمی‌توان منکر آسیب‌زا بودن این رفتار پرخطر شد. وجود این پدیده نشان می‌دهد، اگر از فشارها و محدودیت‌های فعلی در جامعه جلوگیری نشود، چنین رفتارهای پرریسکی مانند رانندگی نمایشی، اعتیاد، خودکشی و موضوعات دیگر بین مردم ایجاد و حتی عادی‌سازی می‌شود. از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین موضوعات، ایجاد فضای مناسب برای تخلیه هیجان است. اگر چنین نشود، افراد این حرکات را به میان مردم آورده و باعث افزایش بسیاری از حوادث مانند تصادف خواهد شد. حال امید می‌رود مسوولان این موضوع را درک و آن را به فردا موکول نکنند.
