نیکوتین برای مغز خوب است یا بد؟
جهان صنعت– بر اساس برخی برآوردها، نیکوتین به اندازه کوکائین اعتیادآور است. این ماده موجب مرگ تدریجی بسیاری از افراد از طریق سیگار شده است. با این حال، امروزه افراد بیشتر از گذشته نیکوتین را به‌تنهایی مصرف می‌کنند. محبوبیت ویپ‌های نیکوتینی و خوراکی حاوی نیکوتین به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته است؛ پیش‌بینی می‌شود بازار جهانی ویپ تا سال ۲۰۲۸ به ۴۷.۵ میلیارد دلار برسد، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲۲.۵ میلیارد دلار بوده است. اما آیا نیکوتین صرفاً ترکیبی است که افراد به آن وابسته می‌شوند یا اینکه مزایایی نیز دارد؟
نیکوتین در مقایسه با تنباکو بی‌ضررتر است
نیکوتین به‌مراتب کمتر از تنباکویی که به‌طور طبیعی آن را در خود دارد، مضر است. تاکنون هیچ مدرکی دال بر اینکه نیکوتین باعث سرطان می‌شود یافت نشده است. همچنین این ماده باعث دیگر بیماری‌های رایج در میان سیگاری‌ها مانند آمفیزم (نفخ ریوی) نیز نمی‌شود. اما بی‌تردید نیکوتین دلیل اصلی تمایل افراد به سیگار کشیدن است. بسیاری از افراد، علاوه بر جلوگیری از علائم ترک نیکوتین نظیر تحریک‌پذیری و اضطراب، می‌گویند برای حفظ تمرکز سیگار می‌کشند. همین موضوع باعث شده که دانشمندان بررسی کنند آیا نیکوتین مستقیماً بر توانایی تفکر افراد تأثیر می‌گذارد یا نه.
تاثیر نیکوتین بر تمرکز و حافظه
در سال ۲۰۱۰، پژوهشگران مؤسسه ملی سلامت آمریکا نتایج ۴۱ آزمایش در مورد تأثیرات شناختی نیکوتین را تجمیع کردند. در این مطالعات، شرکت‌کنندگان یا دارونما دریافت کرده بودند یا نیکوتین (اگرچه برخی از آن‌ها به‌جای نیکوتین خالص، از تنباکو استفاده کرده بودند). نتایج نشان داد که مصرف نیکوتین اثرات مثبت قابل‌توجهی بر توجه و حافظه دارد.
این تقویت ذهنی به این دلیل رخ می‌دهد که نیکوتین یک ماده محرک است. این ماده باعث تحریک نورون‌ها برای ترشح مواد شیمیایی مغز به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، گلوتامات، نورآدرنالین و سروتونین می‌شود. این مواد موجب افزایش هوشیاری، یادگیری، حافظه و کنترل حرکتی می‌شوند. مطالعات تصویربرداری مغزی نیز نشان داده‌اند که خاصیت تحریک‌کنندگی نیکوتین موجب افزایش جریان خون در بخش‌هایی از مغز می‌شود که درگیر فرآیندهای شناختی هستند، مانند قشر پیش‌پیشانی و تالاموس.
نیکوتین به‌عنوان دارو؟
با وجود چنین شواهد قوی مبنی بر فواید نیکوتین، این تصور شکل گرفته است که نیکوتین یا ترکیبات مشابه آن شاید بتوانند کاربرد درمانی هم داشته باشند. در یک مطالعه منتشر شده در نشریه Nature Medicine در سال ۲۰۱۷، نشان داده شد که نیکوتین توانست نقص‌های شناختی را در موش‌هایی که دارای ژن مرتبط با اسکیزوفرنی در انسان‌ها بودند، معکوس کند؛ موضوعی که راه را برای درمان‌های جدید هموار می‌کند. همچنین، یک مرور پژوهشی که در سال ۲۰۲۳ منتشر شد نشان داد که نیکوتین حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت بیماران مبتلا به آلزایمر و پارکینسون را بهبود می‌بخشد.
اما تاثیرات نگران‌کننده هم دارد
با این حال، این تأثیر بر شیمی مغز نگرانی‌هایی هم به همراه دارد. ممکن است قرار گرفتن در معرض نیکوتین در دوره‌های حساس رشد، مانند دوران جنینی یا نوجوانی، باعث بازآرایی مغز به‌گونه‌ای نامطلوب شود. از آنجا که آزمایش این فرضیه‌ها به‌طور مستقیم بر انسان از نظر اخلاقی ممکن نیست، دانشمندان برای کسب اطلاعات به مطالعات حیوانی روی آورده‌اند، حتی اگر این یافته‌ها مستقیماً قابل تعمیم به انسان نباشند.
در یک مطالعه بر روی موش‌ها، پژوهشگران دریافتند که قرار گرفتن در معرض نیکوتین در دوران نوجوانی (اما نه در بزرگسالی) باعث شد این حیوانات بعدها در زندگی رفتاری تکانشی‌تر داشته باشند و نتوانند به محرک‌های دیداری توجه کنند. در مطالعه‌ای دیگر، موش‌های نوجوانی که در معرض نیکوتین قرار گرفته بودند در آینده رفتارهایی شبیه به اضطراب و افسردگی از خود نشان دادند. نتایج مشابهی در مورد موش‌هایی که در دوران جنینی در معرض نیکوتین قرار گرفته بودند نیز مشاهده شده است.
اعتیاد واقعی است
و البته نیکوتین واقعاً اعتیادآور است. نیکوتین با تحریک ترشح دوپامین، به‌ویژه در ناحیه‌ای از مغز به نام هسته اکومبنس، شبکه پاداش مغز را فعال می‌کند و حس خوشایندی ایجاد می‌کند که پس از فروکش کردن آن، میل به مصرف مجدد نیکوتین به‌وجود می‌آید.
در میان داروهای روان‌گردان، این وضعیت منحصر به‌فرد نیست. مثلاً الکل و کافئین نیز می‌توانند به مغزهای در حال رشد آسیب برسانند و در عین حال برای بزرگسالان فوایدی داشته باشند. با این حال، مزیت تقویت ذهنی نیکوتین باید در متن و زمینه‌ای وسیع‌تر بررسی شود—زیرا وقتی پای اعتیاد در میان باشد، نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت.
