نیک و بد دولت پزشکیان در سال نخست

جهان صنعت – نخستین معیاری که معمولا در بررسی عملکرد دولت‌ها مبنا قرار می‌گیرد گفتمان دولت است. درواقع باید ببینیم اولا گفتمان دولت آقای پزشکیان چه بوده و ثانیا آیا براساس آن گفتمان عمل کرده است یا خیر. بر این اساس در شرایطی که در فضای سیاسی-رسانه‌ای ایران گفتمان دولت‌ها معمولا یا از لابه‌لای شعارهای انتخاباتی رییس‌جمهور استخراج  یا پس از پیروزی کاندیدای انتخابات، توسط اطرافیان و اتاق فکر رییس‌جمهور به‌نحوی سرهم‌بندی می‌شود، متاسفانه آقای پزشکیان در جریان کارزار انتخاباتی خود، اگرچه شعارهای گفتمانی سرمی‌داد اما به‌نحوی دچار نوعی دوگانگی گفتمانی بود. به بیان دیگر، آقای پزشکیان در جریان کارزار انتخاباتی هم خود را اصلاح‌طلب معرفی می‌کرد و هم در مواردی تاکید داشت که به برخی مسائل نگاه اصولگرایانه دارد. حال آنکه همین رویکرد دوگانه منجر به تشکیل دولتی ترکیبی و نه ائتلافی شد؛ چه آنکه در بحث ائتلاف لازم است احزاب گوناگون با یکدیگر تعامل کنند و به نتیجه برسند اما در دولت آقای پزشکیان شاهد چنین شرایطی نبودیم بلکه وقتی فهرست وزیران پیشنهادی رییس‌جمهور تقدیم مجلس شد، در عمل با سیاهه اسامی افرادی مواجه بودیم که برخی سابقه همکاری با دولت اصلاحات و آقای خاتمی را در کارنامه داشتند، بعضی در زمره چهره‌های نزدیک به دولت اعتدالی حسن روحانی بودند و حتی عده‌ای نیز در دولت مرحوم رییسی خدمت کرده بودند.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم تاکید و پافشاری کلامی آقای پزشکیان بر امر شایسته‌سالاری بود. حال آنکه پس از پیروزی آقای پزشکیان در انتخابات و در زمان تشکیل دولت، این شایسته‌سالاری تا حدودی مغفول ماند. همزمان البته باید تاکید کنیم که این رویکرد آقای پزشکیان که نمی‌توان با نیروهای یک جناح کشور را اداره کرد، در ادامه رنگ واقعیت به خود گرفت و مهم‌تر از پایبندی وی بر این رویکرد، گذشت زمان ثابت کرد که این شیوه باتوجه به شرایط امروز جامعه ایران و شکاف‌هایی که در جامعه فعال است، رویکردی معقول بوده است.

نکته مثبت دیگری که در مورد آقای پزشکیان به چشم می‌آید و درمورد اسلاف ایشان دیده نمی‌شد، پرهیز او از طرح شعارها و وعده‌های گزاف بود. چنانکه وعده‌های آقای روحانی درخصوص تعامل با جامعه جهانی اگرچه باعث شد در ماه‌های نخست شاهد ایجاد امید در کشور باشیم اما در ادامه طیف رقیب هر آنچه را در کشور مساله‌ساز می‌شد، به حساب عملکرد دولت می‌نوشت. همین وضعیت در دولت پیشین نیز به‌نحوی دیگر رقم خورد و درنتیجه این اصلاح‌طلبان بودند که زبان به نقد عملکرد دولت رییسی گشودند. آقای پزشکیان اما با هوشیاری سعی کرد از افتادن در این دوگانه‌ها بپرهیزد. درنتیجه وقتی با گذر زمان، مشکلات کم‌کم نمایان شد، چه در بحث ناترازی انرژی یا کُندی روند مذاکرات هسته‌ای و حتی برخی مسائل امنیتی و نظامی همچون ترور اسماعیل هنیه در تهران، جریان مقابل دولت نتوانست همه مشکلات را به پای دولت بنویسد. چنان‌که این نگاه در مجلس نیز حاکم بود و باوجود آنکه اکثریت نمایندگان کنونی به جناح اصولگرا گرایش داشته و دارند، در این مدت کمتر شاهد تقابل مجلس با دولت بودیم. به بیان دقیق‌تر اکنون شاهدیم که بسیاری از نخبگان اصلاح‌طلب، اصولگرا و بخشی از افکار عمومی پذیرفته‌اند که مشکلات کشور باتوجه به تعدد مراکز تصمیم‌گیر، لزوما ناشی از عملکرد دولت نیست.

با این همه اما اگر بخواهیم به یک نکته منفی در عملکرد آقای پزشکیان اشاره کنیم، باید بگوییم که او آنچنان که باید و شاید در بحث سیاست خارجی و دیپلماسی با صلابت عمل نکرده است. به بیان دیگر درحالی که انتظار می‌رفت آقای پزشکیان وقت بیشتری برای مباحث سیاست خارجی بگذارد، شاهد این مساله نبودیم و نمی‌توانیم نمره بالایی به وزارت خارجه بدهیم. واقعیت این است که ما شاهد ابتکار و خلاقیت خاصی در عملکرد وزارت خارجه نبودیم چنانکه می‌شد برای اثبات حسن نیت‌مان برای یک بازه زمانی کوتاه یکی، دو ساله غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کنیم و برای آنکه دست‌مان خالی نماند، تاکید کنیم که حاضر نیستیم ذخایر اورانیم غنی‌شده را از کشور خارج کنیم.

ما جامعه در حال گذار هستیم و صاحب‌نظرانی که درخصوص جوامع در حال گذار کار کرده‌اند، بر این باورند که برای حل چالش‌ها در چنین جامعه‌هایی باید اجماعی میان نخبگان ایجاد کرد. حال آنکه اگر بخواهیم در عمل چنین اقدام کنیم، روند تصمیم‌گیری‌ها بسیار کُند خواهد شد بنابراین به نظر می‌رسد دولت از این حیث چاره‌ای نداشته است. ضمن آنکه طیف مقابل نیز نه‌تنها در مراکز تصمیم‌گیری نفوذ دارد بلکه در عمل تمامی اختیارات در این مراکز را قبضه کرده است بنابراین اگرچه اکثریت شهروندان بر این باورند که دولت در برخی مسائل همچون فیلترینگ آنطور که باید و شاید قاطع عمل نکرده اما واقعیت این است که دولت از چنین اختیاراتی برخوردار نیست و چاره‌ای جز این نداشته که سعی کند از مسیر تعامل، رایزنی و گفت‌وگو با نهادهای صاحب‌نفوذ و قدرتمند این دست چالش‌ها را مرتفع کند.

جلال میرزایی

* نماینده پیشین مجلس