نقشه‌راه امنیت مواد خام معدنی
جهان صنعت– آینده‌پژوهی دانشی میان رشته‌ای است که با مطالعه روندها، عدم‌قطعیت‌ها و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها تلاش می‌کند آینده‌های محتمل و مطلوب را ترسیم کند. مواد معدنی استراتژیک و حیاتی به‌عنوان عناصر کلیدی در توسعه فناوریهای نوین، صنایع انرژی‌های تجدیدپذیر و امنیت ملی کشورها نقش محوری دارند. افزایش تقاضا برای موادی چون لیتیوم، کبالت، نیکل و عناصر نادر خاکی ضرورت بهره‌گیری از رویکردهای آینده‌پژوهانه در اکتشاف و مدیریت منابع معدنی را دوچندان کرده است.
علیرضا شهیدی، رییس هیات‌مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران اظهار کرد: آینده‌پژوهی به‌عنوان یک ابزار علمی و سیاستی، امکان شناسایی روندهای کلان، رصد فناوریهای نوین، مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیکی و طراحی سناریوهای آینده را فراهم می‌کند.
او تصریح کرد: در دهه‌های اخیر اهمیت مواد معدنی استراتژیک و حیاتی در سطح جهانی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. این مواد نقشی تعیین‌کننده در توسعه فناوریهای نوین از جمله خودروهای برقی، باتری‌های پیشرفته، صنایع هوا فضا، انرژی‌های تجدیدپذیر و تجهیزات الکترونیکی (ICT) دارند. وابستگی اقتصادها و صنایع پیشرفته به این منابع موجب شده است که کمبود یا انحصار آنها تهدیدی جدی برای امنیت اقتصادی و سیاسی کشورها به‌شمار رود.
شهیدی گفت: تحقیقات آینده در زمینه اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی باید بر ادغام فناوریهای پیشرفته با شیوه‌های پایدار تاکید داشته باشد. رویکردهای نوین علوم زمین، از جمله هوش مصنوعی، تصویربرداری فراطیفی و ژئوفیزیک پیشرفته می‌توانند شناسایی ذخایر پنهان را تا حد زیادی افزایش دهند. تحقیقات در مورد بازیابی همزمان عناصر حیاتی از عملیات و باطله‌های معدنی موجود (مثلا بازیابی عناصر خاکی کمیاب از فسفات‌ها) و همچنین استراتژی‌های جایگزینی که ممکن است وابستگی به مواد معدنی کمیاب را کاهش دهند، مورد نیاز است. در نهایت تحقیقات در مورد ریسک ژئوپلیتیکی، تاب‌آوری زنجیره تامین و پیش‌بینی تقاضای بلندمدت در هدایت استراتژی‌های ملی و بین‌المللی برای تامین مواد معدنی حیاتی در یک اقتصاد جهانی که به سرعت در حال تحول است، حیاتی خواهد بود.
او خاطرنشان کرد: از این‌رو اکتشاف و بهره‌برداری هوشمندانه از این منابع نیازمند رویکردی آینده‌نگر است. آینده‌پژوهی با تمرکز بر سناریوسازی، تحلیل روندها و بهره‌گیری از فناوریهای نوین به‌عنوان ابزاری کلیدی در مدیریت منابع معدنی شناخته می‌شود.
شهیدی با بیان اینکه در حوزه معدن و اکتشاف مواد حیاتی، آینده‌پژوهی چند کارکرد اساسی دارد، ادامه داد: چندین مورد باید مورد توجه قرار گیرد که به شرح زیر است:
۱- شناسایی روندهای کلان مصرف: تحلیل تقاضای جهانی برای موادی مانند لیتیوم (افزایش درخواست ۵۹۶درصدی در بازه زمانی ۲۰۱۸ – ۲۰۰۰)، کبالت (افزایش درخواست ۳۶۱درصدی در بازه زمانی ۲۰۲۳ – ۲۰۰۰)، نیکل (افزایش درخواست ۲۲۷درصدی در بازه زمانی ۲۰۲۳ – ۲۰۰۰) و عناصر نادر خاکی و ارتباط آن با تحولات فناوری.
۲- رصد فناوریهای نوین اکتشاف: بهره‌گیری از هوش‌مصنوعی، یادگیری ماشین، سنجش از دور و ژئوفیزیک پیشرفته برای شناسایی ذخایر پنهان (خشکی و دریا).
۳- مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیکی: بررسی وضعیت انحصار تولید در برخی کشورها (مانند چین در عناصر نادر خاکی، گالیم، ژرمانیم و…) و پیامدهای سیاسی آن.
۴- طراحی سناریوهای آینده: پیش‌بینی سناریوهای مختلف در زمینه تغییر قیمت‌ها، ظهور جایگزین‌ها، محدودیت‌های محیط‌زیستی و سیاست‌های تجاری.
۵- هدایت سیاستگذاری و سرمایه‌گذاری: شناسایی مواد معدنی که در ۱۰ تا ۲۰سال آینده بیشترین اهمیت را خواهند داشت و کمک به دولت‌ها و بخش‌خصوصی برای هدایت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اکتشاف و توسعه پایدار ذخایر معدنی (به‌عنوان مثال آنتیموان، کبالت، نیکل، نقره، مس، گرافیت، لیتیم، تنگستن، گروه پلاتین، فلدسپار و …).
شهیدی تاکید کرد: با توجه به اهمیت فزاینده مواد معدنی حیاتی در اقتصاد و فناوریهای آینده، استفاده از آینده‌پژوهی در اکتشاف این منابع ضرورتی انکارناپذیر است. آینده‌پژوهی می‌تواند کشورها را در شناسایی فرصت‌ها، کاهش ریسک‌ها، ارتقای توان فناورانه و تدوین راهبردهای پایدار تامین مواد خام یاری کند به‌ویژه برای کشورهایی با ظرفیت‌های معدنی بالا، بهره‌گیری از این رویکرد می‌تواند به ایجاد مزیت رقابتی، توسعه پایدار و ارتقای امنیت ملی منجر شود.
او به‌طور خلاصه گفت: آینده‌پژوهی در اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی یک ابزار راهبردی است که امکان پیش‌بینی روندها، کاهش عدم قطعیت‌ها، شناسایی فرصت‌ها و مقابله با تهدیدها را فراهم می‌کند و به نوعی نقشه‌راه امنیت مواد خام معدنی برای کشورها و صنایع معدنی محسوب می‌شود.
منبع: دنیای معدن
