نقشه راه تشکیل دولت جدید
جهان‌صنعت – با اعلام نتایج رسمی که فهرست محمد شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر عراق را در صدر انتخابات پارلمانی هفته گذشته قرار داده، چارچوب هماهنگی به عنوان ائتلاف قدرتمند احزاب شیعه تشکیل جلسه داد تا گام بعدی خود را در رقابت حساس تشکیل دولت مشخص کند.
طبق گزارشی که در این خصوص المانیتور منتشر کرده، اعضای این ائتلاف پس از انتشار نتایج در بغداد گرد‌هم آمدند تا به‌گفته این گروه در بیانیه‌ای که رسانه‌های محلی منتشر کردند، نقشه‌راه تشکیل دولت جدید برپایه توافق را بررسی کنند. این ائتلاف اعلام کرد که پس از انتشار نتایج، بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی را تشکیل می‌دهد.
چارچوب هماهنگی در سال۲۰۲۲ شکل گرفت و پس از حدود یک‌سال بن‌بست در انتخاب نخست‌وزیر بعد از انتخابات ۲۰۲۱، نقش مهمی در حمایت از نامزدی السودانی ایفا کرد. السودانی و نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق و رهبر ائتلاف دولت قانون دو چهره کلیدی این ائتلاف به‌شمار می‌روند.
فهرست نهایی نتایج
در همین راستا، نتایج اعلام شده از سوی کمیسیون عالی مستقل انتخابات نشان می‌دهد فهرست «بازسازی و توسعه» السودانی با ۴۶کرسی بیشترین سهم را در پارلمان ۳۲۹نفره کسب کرده است. ائتلاف دولت قانون با ۲۹کرسی در رتبه دوم قرار گرفت. دو حزب تقدم، یک حزب سنی و صادقون نیز هرکدام ۲۷کرسی به دست آوردند. علاوه بر این، ائتلاف شیعه نیروهای دولت ملی ۱۸کرسی و حزب بدر دیگر حزب شیعه نزدیک به ایران، ۱۷کرسی کسب کردند. لازم به ذکر است که هر دو حزب بخشی از چارچوب هماهنگی هستند. حزب سنی «عزم» نیز طبق شمارش آرا ۱۵کرسی به دست آورد.
در اقلیم کردستان نیز، حزب دموکرات کردستان ۲۵کرسی و حزب اتحادیه میهنی کردستان ۱۵کرسی را کسب کردند.
مرحله دشوار تشکیل دولت
این انتخابات که سه‌شنبه گذشته برگزار شد با مشارکت بیش از ۵۶درصدی همراه بود؛ رقمی که نسبت به مشارکت بسیار پایین ۴۳درصدی در انتخابات ۲۰۲۱ افزایش قابل‌توجهی داشت. نتایج اولیه که ظرف ۲۴ساعت اعلام شد، پیروزی احتمالی السودانی را نشان می‌داد.
با این حال پیروزی فهرست السودانی لزوما به معنای تداوم نخست‌وزیری او نیست و عراق اکنون وارد مرحله دشوار تشکیل دولت شده است. احزاب باید برای تشکیل بلوک‌ها تلاش کنند و بزرگ‌ترین بلوک توسط رییس‌جمهور مامور تشکیل دولت خواهد شد. در همین راستا برای تشکیل دولت، دستیابی به اکثریت ۱۶۵کرسی ضروری است و پارلمان پیش از معرفی نخست‌وزیر جدید باید رییس مجلس و رییس‌جمهور را انتخاب کند.
علاوه بر این، اعضای چارچوب هماهنگی در این انتخابات با فهرست‌های جداگانه وارد رقابت شدند و هنوز مشخص نیست که آیا آنها بر سر یک نامزد واحد برای نخست‌وزیری به توافق خواهند رسید یا نه؟ زیرا تنش میان السودانی و المالکی که از زمان نخست‌وزیری‌اش بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ همچنان یکی از بازیگران تاثیرگذار سیاست عراق باقی مانده در ماه‌های اخیر افزایش یافته است. این شکاف بیشتر بر سر سیاست خارجی است زیرا رویکرد عملگرایانه السودانی در حفظ رابطه با کشورهای خلیج‌فارس و آمریکا در کنار ایران با تمایل المالکی در تضاد است.
تجربه انتخابات گذشته نیز نشان می‌دهد که پیروزی در کسب بیشترین کرسی‌ها الزاما به معنای توانایی تشکیل دولت نیست. فهرست مقتدی صدر در انتخابات ۲۰۲۱ بیشترین کرسی‌ها را به دست آورد اما تلاش او برای تشکیل دولت به شکست انجامید و او سال بعد از سیاست کناره‌گیری کرد. صدر این دوره از انتخابات را نیز به‌صورت علنی تحریم کرد. همچنین در سال ۲۰۱۰، ایاد علاوی با کسب بیشترین رای پیروز انتخابات شد اما المالکی با جلب حمایت دیگر احزاب توانست در قدرت بماند.
دورنمای آینده
در چنین شرایطی نتایج اخیر انتخابات پارلمانی عراق بار دیگر پیچیدگی ساختار سیاسی این کشور و نقش‌آفرینی بازیگران متعدد شیعی، سنی و کردی را آشکار کرد. همانطور که گفته شد پیروزی فهرست محمد شیاع‌السودانی گرچه او را در موقعیتی برتر قرار می‌دهد اما به معنای تضمین تداوم نخست‌وزیری او نیست زیرا سیاست عراق بر اساس آرایش قدرت در ائتلاف‌ها شکل می‌گیرد، نه صرفا تعداد کرسی‌ها. در این میان، «چارچوب هماهنگی» همچنان بازیگر اصلی میدان است؛ ائتلافی که از سال۲۰۲۲ توانسته با یکپارچگی نسبی، هدایت روندهای سیاسی شیعیان را برعهده بگیرد.
اهمیت این ائتلاف در آن است که بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی را تشکیل می‌دهد، بنابراین نقشی تعیین‌کننده در معرفی نخست‌وزیر دارد اما شکاف‌های درونی، به‌ویژه تنش میان السودانی و نوری المالکی، می‌تواند انسجام آن را تضعیف کند.
از سوی دیگر آرایش کرسی‌ها در میان احزاب سنی و کردی نشان می‌دهد که هیچ بلوکی به‌تنهایی قادر به تشکیل دولت نیست و هر سناریو نیازمند یک ائتلاف گسترده است. علاوه بر این، احزاب سنی مانند تقدم و عزم و همچنین احزاب کردی می‌توانند نقش تعیین‌کننده پیدا کنند زیرا آنها به طور سنتی از شکاف میان گروه‌های شیعه برای افزایش سهم خود در قدرت استفاده کرده‌اند و در این دوره نیز چنین ظرفیتی را دارند. تجربه انتخابات گذشته نیز ثابت کرده که پیروزی در تعداد کرسی‌ها ضامن تشکیل دولت نیست. نمونه‌های سال ۲۰۱۰ و ۲۰۲۱ نشان دادند که بازی سیاسی عراق بیشتر حول توانایی ایجاد ائتلاف‌های پایدار می‌چرخد تا کسب بیشترین آرا. بنابراین السودانی حتی با داشتن بیشترین کرسی، همچنان به حمایت بلوک‌های متعدد نیاز دارد و هرگونه اختلاف درون چارچوب هماهنگی می‌تواند موقعیت او را به چالش بکشد.
در سطح راهبردی نیز آینده دولت عراق به سه عامل کلیدی یعنی میزان انسجام درون احزاب شیعه، توان چانه‌زنی احزاب سنی و کردی و نحوه مدیریت رقابت میان ایالات متحده و ایران در بغداد وابسته است. در نتیجه اگر چارچوب هماهنگی بتواند اختلافات داخلی را کنترل کرده و به یک نامزد واحد برسد، شانس تشکیل دولت بالا می‌رود اما اگر شکاف‌ها عمیق شود، عراق ممکن است بار دیگر وارد دوره‌ای طولانی از بن‌بست سیاسی شود. به طور کلی، انتخابات اخیر نه‌تنها آرایش قدرت را تغییر داده بلکه آزمونی جدی برای بلوغ سیاسی بازیگران عراقی و توان آنها در مدیریت اختلافات داخلی در مسیر تشکیل دولتی پایدار است.
