نقش چین در شهرهای هوشمند خاورمیانه

جهان صنعت– هاوارد جی. شاتز، لوو ناوار چائو، مگی حبیب و اولواتیمیلین سوتوبو در مقاله‌ای می‌نویسند: «از زمان صدور استراتژی امنیت ملی در سال ۲۰۱۷ ایالات متحده به صراحت اعلام کرده است که در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی در یک رقابت راهبردی با چین قرار دارد. ایالات ‌متحده بر این باور است که موضوعات مورد مناقشه شامل یک نظام اقتصادی بین‌المللی آزاد و باز، جریان آزاد اطلاعات و چالش‌هایی برای امنیت و رفاه ایالات متحده است. در قلب این رقابت، فناوری قرار دارد – به‌ ویژه «رقابت برای توسعه و به‌کارگیری فناوری‌های بنیادی که امنیت و اقتصاد را دگرگون خواهند کرد.» این رقابت چندبعدی است و بهترین شاخص‌های سنجش آن شامل موفقیت‌های تجاری، پذیرش فناوری و پیامدهای آن پذیرش است.

اگرچه بخش عمده‌ای از این رقابت بر هوش مصنوعی، نیمه‌هادی‌های پیشرفته و محاسبات کوانتومی متمرکز بوده است اما شامل استقرار فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز می‌شود. نمونه‌ای از این رقابت، تلاش‌های دوحزبی ایالات‌ متحده برای جلوگیری از ورود فناوری هوآوی به سیستم‌های تلفن همراه نسل پنجم کشورهای متحد و شریک است. در حوزه گسترده توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات چیزی که به اصطلاح «شهرهای هوشمند» نامیده می‌شود یک مطالعه موردی ارزشمند از این رقابت ارائه می‌دهد. اصطلاح «شهر هوشمند» به طور فزاینده‌ای استفاده می‌شود اما تعریف جهانی و توافق‌ شده‌ای برای آن وجود ندارد.

ما از تعریفی استفاده می‌کنیم که در گزارشی برای کمیته صنعت، پژوهش و انرژی پارلمان اروپا ارائه شده است و شهر هوشمند را «شهری که تلاش می‌کند مسائل عمومی را از طریق راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و برپایه مشارکت چند ذی‌نفعه و مبتنی بر شهرداری حل کند» توصیف می‌کند.

این مقاله بر نقش چین در شهرهای هوشمند خاورمیانه و شمال آفریقا که به طور جمعی «خاورمیانه» نامیده می‌شوند تمرکز دارد.

رقابت  ایالات ‌متحده و چین در قالب تسلط بر شهرهای هوشمند جهانی است. برای مثال ایالات‌ متحده در سال ۲۰۱۸ به عنوان بخشی از استراتژی هند- اقیانوسیه خود، مشارکت شهرهای هوشمند ایالات‌ متحده و انجمن کشورهای آسیای جنوب‌شرقی  را تاسیس کرد. خاورمیانه به دلایل متعددی شایسته توجه است.

از دیدگاه ایالات ‌متحده خاورمیانه به مرکز رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است: ایالات‌ متحده، چین و روسیه همه در این منطقه فعال هستند و در پی افزایش نفوذ خود هستند. ایالات‌ متحده تامین‌کننده اصلی امنیت منطقه و ایران را نیز کشوری شایسته توجه ویژه در حوزه امنیت ایالات ‌متحده تشخیص داده است.

از دیدگاه کشورهای منطقه شهرهای هوشمند پتانسیل بهبود زندگی ساکنان خاورمیانه را دارند. از این نظر، گسترش شهرهای هوشمند می‌تواند برای ایالات ‌متحده مفید باشد که خواهان صلح، ثبات و توسعه در منطقه است اما همزمان مشارکت چین می‌تواند رابطه بین منطقه و حمایت‌کننده اصلی امنیتی آن، یعنی ایالات ‌متحده، را پیچیده کند. هرچند برخی فناوری‌های چینی از نظر هزینه و عملکرد جذاب باشند، شرکت‌های چینی همچنین خطر انجام فعالیت‌های اطلاعاتی و استخراج داده‌ها را دارند. بنابراین دولت‌های خاورمیانه ممکن است نگران امنیت داده‌های خود باشند.

علاوه بر این، اگر زیرساخت‌های مخابراتی چین با زیرساخت‌هایی که در همکاری‌های امنیتی ایالات ‌متحده با شرکای خاورمیانه درگیر هستند، ارتباط داشته باشند، هرگونه نقص در این زیرساخت‌ها می‌تواند آن همکاری‌ها را به خطر بیندازد. این موضوع قطعا در دستور کار نیروهای مسلح ایالات ‌متحده قرار دارد.

برای مثال در سال ۲۰۲۳ لوفت‌ژنرال الکسوس گرینکویچ فرمانده وقت نیروهای هوایی مرکزی ایالات ‌متحده و نیروی هوایی مشترک در فرماندهی مرکزی ایالات ‌متحده در جنوب‌غرب آسیا، خاطرنشان کرد: «اگر زیرساخت شهر هوشمند وارد شود و شروع به اتصال به شبکه‌ها کند، شما خطراتی برای نیروها و توانمندی‌های فنی ایالات ‌متحده خواهید دید، به دلیل ظرفیت‌های جمع‌آوری داده‌ای که ممکن است با آن همراه باشد.» او افزود: «ما این موضوع را به دقت رصد می‌کنیم.»

در این مقاله ابتدا شهرهای هوشمند را توصیف می‌کنیم و سپس رویکرد خاورمیانه نسبت به آنها را بررسی می‌کنیم. در ادامه، رویکرد چین به شهرهای هوشمند و مشارکت آن در شهرهای هوشمند خاورمیانه مورد بحث قرار می‌گیرد. در پایان، پیامدهای سیاستی برای ایالات ‌متحده ارائه می‌شود که چگونه باید با نقش چین در شهرهای هوشمند خاورمیانه برخورد کند، همزمان با حفظ و حتی بهبود روابط خود با شرکای خاورمیانه و مردم منطقه. پژوهش این پروژه در جولای ۲۰۲۳ به پایان رسید و شامل به‌روزرسانی‌های رتبه‌بندی شهرهای هوشمند، داده‌های بانک جهانی و شاخص دموکراسی واحد اطلاعات اقتصادی است.

شهرهای هوشمند چیستند و چرا باید توسعه یابند؟

سازمان ملل پیش‌بینی کرده است که تا سال ۲۰۵۰، ۶۶ درصد جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. به همین دلیل مشکلات مرتبط با مناطق شهری، مانند آلودگی هوا، تراکم ترافیک، مدیریت پسماند و جرم و جنایت افزایش خواهد یافت. توسعه یک شهر هوشمند به رهبران شهری این امکان را می‌دهد که به چالش‌های ناشی از شهری‌سازی پاسخ دهند. شهرهایی که هوشمند شده‌اند، این کار را انجام داده‌اند تا خدمات خود را به ساکنان به شکل مؤثرتری ارائه دهند. شهرهای هوشمند بر «اینترنت اشیا» تکیه دارند تا زیربنایی برای راه‌حل‌های هوشمند خود فراهم کنند.

اینترنت اشیا به اتصال دستگاه‌های روزمره به اینترنت اشاره دارد تا بتوانند اطلاعات جمع‌آوری و منتقل کرده و با سایر دستگاه‌های متصل به اینترنت ارتباط برقرار کنند. این امر از طریق تجهیز دستگاه‌های روزمره به حسگرها، فرستنده‌ها و فناوری‌های مدرن دیگر ممکن می‌شود. کاربردهای اینترنت اشیا شامل دستگاه‌های پوشیدنی، خودروهای متصل، خانه‌های هوشمند، شهرهای هوشمند و اینترنت صنعتی است.

زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرهای هوشمند

فناوری اطلاعات و ارتباطات ستون اصلی شهرهای هوشمند است. شهرهای هوشمند از فناوری ارتباطات، حسگرها و نرم‌افزارهای کامپیوتری استفاده می‌کنند تا پاسخ‌های نوآورانه به نیازهای مردم و کسب‌وکارها ارائه دهند. زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات  یک شهر هوشمند شامل چهار لایه است:

لایه حسگری: شامل حسگرها و دستگاه‌هایی است که داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند

لایه انتقال: داده‌های جمع‌آوری‌شده را به سیستم‌های مرکزی منتقل می‌کند

لایه مدیریت داده: داده‌ها را ذخیره، پردازش و تحلیل می‌کند

لایه کاربرد: خدمات و راه‌حل‌های هوشمند را برای شهروندان و کسب‌وکارها ارائه می‌دهد.

جدول(۱): توصیف زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات  در شهرهای هوشمند

ویژگی‌های شهرهای هوشمند

جدول(۲)،  ۱۰ویژگی مهم شهرهای هوشمند را ارائه می‌کند. داشتن یک یا دو ویژگی به‌تنهایی، یک شهر را هوشمند نمی‌کند. ترکیبی از این ویژگی‌ها به ‌صورت همزمان است که یک شهر را واقعا هوشمند می‌سازد.

جدول(۲): ویژگی‌های شهرهای هوشمند

در این بخش، متن به اهمیت هماهنگی ویژگی‌های هوشمند بین ذی‌نفعان برای حل مسائل عمومی اشاره دارد و سپس مثال‌هایی از شهرهایی ارائه می‌شود که چندین ویژگی و کاربرد هوشمند را پیاده‌سازی کرده‌اند (جدول ۳).

شهرهای هوشمند در خاورمیانه

با وجود اینکه فهرست‌های جامعی از شهرهای هوشمند وجود ندارد، تلاش‌هایی برای رتبه‌بندی و مقایسه آنها در سطح جهان انجام شده است. یکی از این تلاش‌ها شاخص شهر هوشمند موسسه بین‌المللی مدیریت توسعه (IMD) برای رقابت‌پذیری جهانی است. در گزارش ۲۰۲۴، IMD  تعداد ۱۴۲شهر هوشمند را رتبه‌بندی کرده است. از این تعداد ۱۹شهر در خاورمیانه قرار دارند که برخی از آنها به ویژه در امارات متحده عربی (UAE)، در بالاترین رتبه‌ها قرار گرفته‌اند. این رتبه‌بندی با یک بهترین و ۱۴۲ بدترین شهر براساس میانگین پاسخ‌های ۱۲۰‌شهروند هر شهر برای سال‌های ۲۰۲۲، ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ محاسبه شده است.

جدول(۳): هماهنگی ویژگی‌های هوشمند بین ذی‌نفعان برخی شهرهای هوشمند

این پاسخ‌ها بازتابی از برداشت‌ها نسبت به زیرساخت‌های موجود شهری (که در سیستم امتیازدهی به آن ستون «ساختارها» گفته می‌شود) و امکانات و خدمات فناوری موجود برای ساکنان (که به آن ستون «فناوری» گفته می‌شود) هستند (جدول۴). هر ستون شامل ارزیابی در پنج حوزه است: سلامت و ایمنی، حمل‌ونقل، فعالیت‌ها، فرصت‌ها و حاکمیت.

در رتبه‌بندی تعداد شهرهای هوشمند براساس منطقه و خاورمیانه در میانه قرار دارد؛ بسیار عقب‌تر از اروپا و آسیاست اما جلوتر از آفریقا، آمریکای لاتین و حتی آمریکای شمالی. در رتبه‌بندی ۲۰۲۴ اروپا ۵۷‌شهر، آسیا و اقیانوسیه ۳۶‌شهر، خاورمیانه ۱۹‌شهر، آمریکای‌شمالی ۱۵‌شهر، آمریکای لاتین و کارائیب ۱۰‌شهر و آفریقای زیرصحرا ۵‌شهر داشت (شکل۲).این امر تا حدی می‌تواند ناشی از درآمد ملی باشد. اروپا، آمریکای‌شمالی و بخش‌هایی از آسیا ثروتمندترین مناطق جهان هستند و بخش بالایی رتبه‌بندی را تسخیر کرده‌اند. همچنین امارات متحده عربی و عربستان سعودی کشورهای ثروتمندی در خاورمیانه هستند. علاوه بر این، ظرفیت فناوری می‌تواند عامل دیگری باشد؛ بخش عمده فناوری‌های مورد استفاده در شهرهای هوشمند در آمریکای شمالی، اروپا و آسیا طراحی و تولید می‌شود. با این حال فناوری قابل فروش است و چین تلاش‌های قابل‌توجهی برای گسترش استفاده از فناوری خود در شهرهای هوشمند سراسر جهان انجام می‌دهد. باز هم، بخش عمده این همکاری‌های فناورانه در امارات متحد عربی و عربستان سعودی انجام می‌شود.

مزایا برای خاورمیانه

در خاورمیانه نیاز به بهبود محیط‌های شهری بسیار فوری است. در میان مناطق بزرگ جهان، منطقه‌ای که توسط بانک جهانی به عنوان خاورمیانه و شمال آفریقا تعریف شده است، به ‌طور قابل‌توجهی بالاتر از میانگین جهانی درصد جمعیت شهری است (۴/‏۶۶درصد در ۲۰۲۳ برای MENA در مقابل ۳/‏۵۷درصد برای جهان). همچنین نرخ رشد جمعیت شهری نیز بالاتر از میانگین جهانی است (۰/‏۲درصد در سال ۲۰۲۳ برای MENA در مقابل ۷/‏۱درصد برای جهان). در نهایت، جمعیت جوانی دارد— ۵/‏۲۹درصد از کل جمعیت MENA در سال ۲۰۲۳ بین صفر تا ۱۴‌سال سن داشتند، در مقابل ۲۵درصد برای جهان— به این معنا که تعداد افراد نیازمند شغل، مسکن، تشکیل خانواده و خدمات کودک مانند آموزش، بهداشت و تفریح افزایش خواهد یافت؛ همه این حوزه‌ها می‌توانند با زیرساخت‌های شهر هوشمند بهبود یابند.

جدول(۴): شهرهای خاورمیانه در شاخص شهر هوشمند IMD سال ۲۰۲۴

نگرانی‌ها برای خاورمیانه

چنین زیرساخت‌هایی می‌تواند برای بهبود خدمات از جمله ایمنی عمومی استفاده شود اما همچنین می‌تواند برای کنترل جمعیت، محدود کردن اعتراضات عمومی، نقض حریم خصوصی و تقویت گرایش‌های اقتدارگرایانه به کار رود. بنابراین شهرهای هوشمند برای افرادی در خاورمیانه که مایل به گسترش فضای جامعه مدنی و آزادی‌های فردی و سیاسی هستند و همچنین برای حامیان منطقه که چنین فضایی را برای صدها میلیون ساکن آن می‌خواهند، موضوعی حساس است. از ۲۰‌کشور و قلمرو خاورمیانه، EIU ، ۱۶کشور را اقتدارگرا، سه کشور (مراکش، تونس و ترکیه) را هیبریدی (رتبه سوم از پایین) و یک کشور (اسرائیل) را دموکراسی ناقص (رتبه دوم از بالا) ارزیابی کرده است و هیچ دموکراسی کامل یا رتبه بالای دیگری وجود ندارد.

دیدگاه‌ها درباره شهرهای هوشمند در خاورمیانه

توسعه شهرهای هوشمند در خاورمیانه بستگی به انتخاب‌هایی دارد که درون منطقه انجام می‌شود. بر همین اساس در این بخش به دیدگاه‌های منطقه‌ای درباره شهرهای هوشمند می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که چگونه شهرهای هوشمند در برنامه‌ریزی دولت‌های خاورمیانه جای گرفته‌اند، تحلیلگران منطقه‌ای درباره مسائلی چون حقوق شهروندی چه نوشته‌اند و افکار عمومی در ارتباط با موضوعات مربوط به شهرهای هوشمند چه نظری داشته‌اند. این توضیح، جامع و کامل نیست اما می‌تواند تصویری از نوع بحث‌ها و ارزیابی‌ها در منطقه به دست دهد.

چرا دولت‌های خاورمیانه به شهرهای هوشمند تمایل دارند؟

دولت‌های خاورمیانه به شکل‌های مختلف شهرهای هوشمند را در اسناد چشم‌انداز و راهبردهای اقتصادی خود گنجانده‌اند. به طور کلی این اسناد و راهبردهای مکمل شهرهای هوشمند را ابزاری در خدمت اهداف گسترده‌تر معرفی می‌کنند:

– تنوع‌بخشی اقتصادی و ارتقای رقابت‌پذیری

– پایداری اقتصادی و زیست‌محیطی

– افزایش شفافیت و کارآمدی دولت

– و پرداختن به مسائل اجتماعی مانند برابری، شمول دیجیتال‌ و انسجام اجتماعی.

برخی کشورها مانند عمان، عربستان سعودی، قطر، امارات، کویت و بحرین به طور صریح بر شهرهای هوشمند تمرکز کرده‌اند، در حالی ‌که کشورهایی مانند لبنان، اردن و عراق بیشتر بر ویژگی‌های شهر هوشمند، همچون حکمرانی هوشمند، تجارت الکترونیک و زیرساخت‌های مرتبط تمرکز دارند. در بعضی کشورها هر دو رویکرد دیده می‌شود: برخی شهرها به طور کامل به صورت شهر هوشمند ساخته می‌شوند و برخی دیگر صرفا زیرساخت‌های هوشمند خود را توسعه می‌دهند. خارج از دولت، کارشناسان، دانشگاهیان و نویسندگان آگاه دیدگاهی عموما مثبت نسبت به شهرهای هوشمند ابراز کرده‌اند— به این معنا که منافع آنها بیش از هزینه‌هاست و با توجه به چالش‌های فزاینده شهری، اجرای راهکارهای شهر هوشمند ضروری یا حتی اجتناب‌ناپذیر است. آنان ابتکارهای شهر هوشمند را راه‌حلی بالقوه و حتی یک ضرورت راهبردی برای مقابله با مشکلاتی چون ازدحام جمعیت، جرم، فقر، ضعف زیرساخت‌ها، تراکم ترافیک و کاستی‌های برنامه‌ریزی شهری معرفی کرده‌اند. همچنین بر پیوند شهرهای هوشمند با شکوفایی اقتصادی و افزایش کارایی دولت تاکید شده است.در یکی از گفت‌وگوها با یک مقام رسمی خاورمیانه‌ای بارها به مشکلات عمده در حوزه حمل‌ونقل، لجستیک، ارتباطات، محیط ‌زیست و سلامت اشاره شد که انتظار می‌رفت توسعه شهر هوشمند بتواند آنها را کاهش دهد، به ویژه در دوران همه‌گیری کووید-۱۹. در واقع منابع مختلف شهرهای هوشمند را عاملی برای بهبود کیفیت زندگی مردم معرفی کرده‌اند، از جمله از طریق:

– کاهش جرم

-افزایش دسترسی به خدمات و مشارکت عمومی در حکومت

-پایداری زیست‌محیطی و اقتصادی

-و همچنین تسهیل‌گذار به اقتصادهای دانش‌بنیان

افزون بر این برخی منابع به ظرفیت شهرهای هوشمند در خاورمیانه برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز اشاره کرده‌اند.

چالش‌ها

با وجود تصویر کلی مثبت، منابع مختلف به چالش‌های متعددی در زمینه اجرای شهرهای هوشمند اشاره کرده‌اند، از جمله:

– هزینه بالا

– ضرورت مشارکت میان بخش عمومی و خصوصی

– کمبود اراده سیاسی

-کاستی در زیرساخت‌های لازم مانند G 5

-و نیاز به هماهنگی میان نهادهای دولتی

یکی از منابع نیز تاکید کرده است که افزایش آگاهی عمومی می‌تواند بخشی از چالش‌های مرتبط با حریم خصوصی و امنیت سایبری را کاهش دهد. اکثر منابع مورد بررسی این مسائل را پذیرفته‌اند اما نشانه‌ای از نگرانی جدی و گسترده نسبت به آنها وجود ندارد. در مجموع، بحث‌ها درباره منافع و چالش‌ها عمدتا بر جنبه‌های فناورانه و نظری متمرکز بوده است— و پوشش رسانه‌ای به ندرت به پیامدهای سیاسی یا حقوق بشری پرداخته است. در حالی‌ که گاهی به موضوع حریم خصوصی اشاره می‌شود اما به ندرت به عنوان دغدغه اصلی مطرح شده است. افزون بر این شمار اندکی از تحلیلگران رابطه مستقیم میان شهرهای هوشمند و اقتدارگرایی برقرار کرده‌اند؛ بیشتر تمرکز بر موضوعاتی چون حملات سایبری و هک بوده است.

شهرهای هوشمند و مسائل سیاسی و حقوق بشر

برخی منابع برخلاف جریان اصلی که کمتر به مسائل سیاسی و حقوق بشری پرداخته‌اند، استثنا بودند. این منابع گرچه در اقلیت قرار داشتند اما توسط نهادهایی منتشر شده‌اند که می‌توان آنها را بخشی از گفت‌وگوی سیاستی گسترده‌تر دانست. از میان منابعی که به موضوعات سیاسی و حقوق بشری پرداخته‌اند تمرکز اصلی بر شکاف شهری–روستایی، طرد اجتماعی، احتمال سانسور و سوءاستفاده احتمالی از داده‌ها بوده است.

زیرساخت‌های اطلاعاتی شهر هوشمند که تحت مدیریت یا نظارت دولت قرار دارند و پایگاه‌های داده لازم برای عملکرد شهر را در خود جای می‌دهند به‌ عنوان ابزاری بالقوه برای افزایش تهدید، سانسور یا دیگر انواع نقض حقوق دیجیتال معرفی شده‌اند. افزون بر این یک منبع اشاره کرده است که دولت‌ها و جوامع محلی خاورمیانه ممکن است به‌راحتی اصول شهر هوشمند همچون داده‌های باز، شفافیت و آزادی بیان—به‌ ویژه در تعاملات میان دولت و شهروند— را نپذیرند چراکه این اصول با بافت سیاسی غالب منطقه و سنت‌های قدرت محلی در تضاد هستند. سازمان‌های جامعه مدنی منطقه‌ای پیشنهاد داده‌اند که «سرعت نوآوری‌ها و پیشرفت‌های فناورانه از توسعه حمایت‌های مرتبط با حقوق دیجیتال و حقوق بشر در برخی کشورهای خاورمیانه پیشی گرفته است.» موضوعات مطرح‌ شده شامل حفاظت از حقوق دیجیتال، حریم خصوصی و امنیت داده‌ها، پیشگیری از سوءاستفاده احتمالی از داده‌ها، معافیت دستگاه‌های امنیتی از محدودیت‌ها، نبود شفافیت در استفاده از داده‌ها و عدم نقش‌آفرینی شهروندان در شکل‌گیری سیاست‌های حفاظت از داده‌ها بوده است. یک یادداشت از فعال سعودی، لینا الحثلول گامی فراتر رفته و تهدیدهایی را که پروژه‌های شهر هوشمند در خاورمیانه می‌توانند متوجه «حقوق و آزادی‌های بنیادین» افراد کنند، توضیح داده است. او هشدار می‌دهد که دولت‌های عربستان و مصر «با تکیه بر چشم‌انداز شهرهای آینده که فناوری‌های نوین— از جمله حسگرها، اینترنت اشیا، نظارت بیومتریک و هوش مصنوعی—را به‌کار می‌گیرند، در حال گسترش قدرت خود هستند.» دیدگاه او در میان منابع بررسی ‌شده منحصربه‌فرد است زیرا به ‌طور صریح چنین نیت مشخصی را به دولت‌های اقتدارگرا در منطقه نسبت می‌دهد.

دیدگاه‌های عمومی درباره پروژه‌های فناوری شهر هوشمند

راه‌های غیرمستقیمی وجود دارد که می‌توان از آنها برداشت کرد مردم خاورمیانه چه نگاهی به ابعاد مختلف شهرهای هوشمند دارند.  نظرسنجی بارومتر عربی ۲۰۲۱ در هفت کشور خاورمیانه می‌تواند نشان دهد که آیا مردم از ابتکارهای شهر هوشمند حمایت می‌کنند یا خیر؟ در این نظرسنجی پاسخ‌دهندگان در الجزایر، عراق، اردن، لبنان، مراکش و تونس بیشتر از هر چیز ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر را به‌ عنوان «مهم‌ترین مساله‌ای که دولت باید برای بهبود شرایط اقتصادی کشور بر آن تمرکز کند» بیان کرده‌اند. به این ترتیب اکثریت مردم در شش کشور از این هفت کشور اعلام کرده‌اند که «فساد در سطح ملی به ‌طور گسترده‌ای وجود دارد.»

رهبران خاورمیانه تا حدی، پروژه‌های شهر هوشمند و زیرساخت‌های مرتبط را به‌ عنوان ابزاری برای ایجاد شغل و مقابله با فساد از طریق افزایش شفافیت تبلیغ کرده‌اند. بنابراین هرچند افکار عمومی ممکن است نسبت به موفقیت این طرح‌ها تردید داشته باشد اما این نظرسنجی‌ها می‌توانند نشانه‌ای از پشتیبانی بالقوه عمومی از چنین ابتکارهایی باشند.

نظرسنجی «عرب بارومتر» همچنین می‌تواند دیدگاه عمومی در مورد تامین‌کنندگان خارجی فناوری شهر هوشمند را از طریق نظرات آنها درباره پروژه‌های زیربنایی خارجی نشان دهد. در نظرسنجی سال ۲۰۲۱ «عرب بارومتر» در هفت کشور خاورمیانه پرسشی مطرح شد که: «ترجیح می‌دهید قرارداد ساخت‌وساز زیربنایی به کدام کشور تعلق بگیرد؟» این پرسش می‌تواند نشانه‌ای از ترجیح کشور مبدا برای تامین‌کنندگان زیرساخت شهر هوشمند باشد. پاسخ‌دهندگان در بیشتر کشورهای مورد بررسی بیشترین ترجیح را به آلمان دادند؛ پاسخ‌دهندگان از دو کشور دیگر بیش از همه ایالات‌ متحده را ترجیح دادند و یک کشور نیز فرانسه را انتخاب کرد. دیدگاه‌ها درباره قراردادهای مرتبط با زیرساخت شهر هوشمند می‌توانست متفاوت باشد اگر پرسش شامل تقسیم‌بندی کشور مبدا تامین‌کنندگان شناخته ‌شده شهر هوشمند می‌شد اما در این نظرسنجی تنها در مورد پیمانکاران عمومی ساخت‌وساز زیربنایی سوال شد.

چین و شهرهای هوشمند

چین به ‌طور گسترده در توسعه شهرهای هوشمند هم در داخل و هم در سطح جهانی مشارکت داشته است. البته چین تنها کشوری نیست که روی توسعه شهرهای هوشمند کار می‌کند. برای مثال بانک جهانی یک برنامه «مشارکت جهانی شهر هوشمند» را اجرا می‌کند که شامل پروژه‌هایی در دمام و مدینه عربستان سعودی، غزه و ۸۰ شهرداری در مراکش است. دولت ایالات‌ متحده نیز (طبق اظهارات مایک پومپئو، وزیر خارجه وقت) شهرهای هوشمند در خاورمیانه را فرصتی برای شرکت‌های آمریکایی معرفی کرده است.

با این حال چین یک راهبرد مشخص برای گسترش شهرهای هوشمند در داخل کشور و همچنین در سطح جهانی تدوین کرده است. خاورمیانه نیز بستری آماده برای مشارکت چین در این زمینه بوده است. در سطحی کلان‌تر، خاورمیانه به عرصه‌ای برای رقابت قدرت‌های بزرگ از جمله رقابت فناوری تبدیل شده است. در سطحی محدودتر، برخی کشورهای خاورمیانه‌ای به‌ ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس روابط فناوری قوی با چین ایجاد کرده‌اند، در حالی که روابط امنیتی و اقتصادی خود را با ایالات ‌متحده نیز حفظ کرده‌اند.

ما وضعیت کنونی و جهت‌گیری توسعه شهرهای هوشمند در چین از جمله چشم‌انداز این کشور برای صادرات مدل شهر هوشمند را بررسی کردیم. در سال ۲۰۱۳ چین برنامه‌های آزمایشی شهر هوشمند را در ۹۰‌شهر، منطقه و شهرک آغاز کرد. در سال ۲۰۱۴ موج دوم معرفی شد و ۱۰۳‌پروژه آزمایشی دیگر تعیین شد. در سال ۲۰۱۵ نیز موج سوم اعلام شد که شامل ۸۴‌مکان دیگر در چین بود. تا ژانویه‌۲۰۲۰ چین نزدیک به ۸۰۰‌پروژه آزمایشی در حال اجرا داشت — بیش از نیمی از کل پروژه‌های شهر هوشمند در جهان. در رتبه‌بندی IMD از شهرها، چین (۱۱ شهر از جمله هنگ‌کنگ) و ایالات ‌متحده (۱۰شهر) بیشترین تعداد شهرهای هوشمند را داشتند.

چین همانگونه که در داخل کشور عمل کرده، حمایت از توسعه شهرهای هوشمند در خارج از کشور از جمله در خاورمیانه را به‌ عنوان هدفی نه‌تنها برای شرکت‌های فناوری بلکه برای دولت ملی خود قرار داده است.  بستر سیاستی این اقدام «ابتکار کمربند و جاده» است که شهرهای هوشمند را به‌ عنوان یک فرصت راهبردی معرفی کرده و در سال‌۲۰۱۷ وارد قانون اساسی حزب کمونیست چین شد. حتی پیش از آن در سال ۲۰۱۵ چین «جاده ابریشم دیجیتال» را به‌ عنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده اعلام کرده بود.

در سال ۲۰۱۷ شی جین‌پینگ، رهبر چین شهرهای هوشمند را بخشی از تلاش برای تبدیل ابتکار کمربند و جاده به «مسیر نوآوری» معرفی کرد. چین سپس این ایده «جاده ابریشم دیجیتال» را در سال ۲۰۱۹ و در دومین مجمع کمربند و جاده بیش از پیش پررنگ کرد. گزارش سیاستی منتشر شده همزمان با این مجمع تاکید کرد که «تمام طرف‌های مشارکت‌کننده در ابتکار کمربند و جاده» باید «همکاری در حوزه‌های نوینی همچون شهرهای هوشمند را تشدید کنند تا آنها را به جاده ابریشم دیجیتال قرن بیست‌ویکم تبدیل کنند.» یک تحلیل، شهرهای هوشمند را به‌ عنوان یکی از سه حوزه اصلی «جاده ابریشم دیجیتال» شناسایی کرد. نهاد مشورتی بین‌المللی ابتکار کمربند و جاده نیز اعلام کرده است که با توجه به نگرانی برخی کشورها از پروژه‌های پرهزینه و افزایش رقابت فناوری بین‌المللی، «می‌توان اولویت را به همکاری در زمینه شهرهای هوشمند داد؛ از جمله برگزاری نشست‌ها و به ‌اشتراک‌گذاری تجربیات میان شهرهای کشورهای شریک برای کشف راه‌های بهره‌گیری از منافع دیجیتالی‌سازی و دستیابی به توسعه بهتر.»

ادامه دارد…