نسخه تعطیلی چهارشنبه‌ها برای عبور از بحران آب
جهان صنعت– در پی افزایش بی‌سابقه مصرف آب و برق در پایتخت و بسیاری از شهرهای کشور، دولت با اتخاذ تصمیمی کم‌سابقه، تعطیلی دستگاه‌های دولتی در روزهای چهارشنبه را به‌عنوان راهکاری موقت برای مدیریت بحران منابع، در دستور کار قرار داد. هرچند به‌گفته رییس سازمان اداری و استخدامی کشور، این اقدام گزینه نخست دولت نبوده اما شرایط اضطراری مصرف انرژی، تصمیم‌گیران را به اجرای این نسخه ناگزیر کرده است.
علاءالدین رفیع‌زاده با اشاره به اوج‌گیری مصرف انرژی در هفته‌های اخیر گفت: «تعطیلی دستگاه‌های دولتی هرگز گزینه نخست دولت نبوده و ما مخالف توقف فوری فعالیت کارمندان هستیم اما در شرایط حاد و اضطراری، مانند مصرف بالای آب و برق در تهران، این اقدام به‌عنوان یک راهکار کمک‌کننده در دستور کار قرار گرفت.» ارزیابی‌های اولیه نشان می‌دهد این تعطیلات توانسته اثر محسوسی بر کاهش مصرف بگذارد. به گفته وزیر نیرو، تعطیلی روز چهارشنبه هفته گذشته تنها در تهران باعث صرفه‌جویی ۴۱۸هزار مترمکعبی در مصرف آب شد؛ رقمی که در صورت استمرار این الگو می‌تواند تا ۶میلیون مترمکعب در ماه افزایش یابد، همچنین کاهش ۱۹هزار مگاوات‌ساعت برق در همین روز، معادل یک‌ونیم برابر توان تولیدی نیروگاه اتمی بوشهر بود.
عباس علی‌آبادی با اشاره به این آمار افزود: «۸۴درصد مشترکان آب در تهران، مشترکان خانگی هستند. این نشان می‌دهد همراهی مردم در صرفه‌جویی نقش کلیدی در عبور از فصل گرم و مدیریت منابع دارد. کاهش بارش‌ها و افت ذخایر سدها، ما را ناگزیر به برداشت بیشتر از منابع زیرزمینی کرده که خطر فرونشست زمین را افزایش داده است.»
خبری که تکذیب شد
در حالی که گزارش‌های رسمی بیانگر کاهش منابع آبی پشت سدها به خصوص سدهای تهران و البرز است، انتشار برخی ویدئوها طی روزهای اخیر در فضای مجازی القاکننده این موضوع بود که آب هست و روایت‌های رسمی دولت درست نیست. به دنبال انتشار این خبرشرکت آب منطقه‌ای تهران شایعات درباره بر پرآبی چند سد تامین‌کننده آب تهران (لتیان و امیرکبیر) در شبکه‌های اجتماعی را تکذیب کرد. در توضیحات شرکت آب منطقه‌ای آب تهران آمده است که «با توجه به کاهش نزولات آسمانی و پشت‌سر گذاشتن پنج سال خشکسالی و بالطبع کاهش ورودی سدهای تامین‌کننده آب تهران حجم سدهای تهران از جمله امیرکبیر و لتیان به عنوان دو سد مهم تامین آب تهران به شدت کاهش یافته است. حجم آب موجود اکثر سدهای تامین‌کننده شرب تهران با توجه به کاهش نزولات آسمانی و استمرار خشکسالی پنج ساله چیزی در حدود نصف سال گذشته است و بر این اساس در شرایط پر تنش آبی به سر می‌بریم. از طرفی میزان آبی که در پشت سد دیده می‌شود به طور کامل قابل بهره‌برداری نبوده چراکه بخشی به عنوان رسوبات بوده و بخشی تحت عنوان حجم پایداری سد به هیچ‌وجه قابل استفاده نیست.» این گزارش می‌افزاید، به طور کلی میزان ذخایر آب سدهای تهران در مقایسه با سال‌های گذشته و میانگین درازمدت، کاهش چشمگیری داشته و به حدود ۲۱درصد ظرفیت مخازن رسیده که بدون در نظر گرفتن ذخایر سد طالقان (به دلیل محدودیت ظرفیت خط انتقال آب شرب طالقان به بیلقان جهت مصارف شرب استان‌های تهران و البرز و عدم امکان انتقال آب مازاد) این میزان ۱۲درصد است. این کاهش ذخایر آب، با افت بارندگی‌های فصلی و سالانه در استان تهران مرتبط است. بررسی وضعیت منابع آبی استان تهران نشان می‌دهد که شرایط سدهای تامین‌کننده آب شرب پایتخت، نسبت‌به سال‌های گذشته دستخوش تغییراتی قابل‌توجه شده است. تازه‌ترین ارزیابی‌ها حاکی از آن است که سهم قابل استفاده از مخازن سدهای استان در سطحی پایین‌تر از معمول قرار دارد، همچنین افت سطح آب‌های سطحی و زیرزمینی در سطح استان نیز به عنوان یکی از نشانه‌های تداوم خشکسالی‌های سال‌های اخیر مطرح شده و براساس تحلیل روندها، سال جاری در زمره سال‌های با کمترین ورودی آب به مخازن سدها قرار گرفته است.
با توجه به گرمای زودهنگام و بالارفتن دمای هوا نسبت به سال گذشته از ابتدای خردادماه در نتیجه استفاده حداکثر از آب شرب با توجه به کاهش میزان ورودی سدها این موضوع تامین آب شرب را با مشکلاتی همراه کرده است. توجه به مصرف بهینه کاهش ۲۰درصدی مصرف شهروندان و همکاری در کاهش مصارف خانگی، به عنوان یکی از راهکارهای مدیریت وضعیت موجود مطرح می‌شود، در غیراین صورت با عدم صرفه‌جویی مردم تامین آب با شرایط بسیار دشوارتری روبه‌رو خواهد شد و چه بسا سدهای تهران را نیز از دست خواهیم داد.»
بازگشت به الگوی بهینه مصرف
تصمیم به تعطیلی چهارشنبه‌ها یک تصمیم موقتی است و طبیعتا با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی و تداوم خشکسالی نیاز است که دولت همزمان با این تصمیم روی دیگر روش‌های کاهنده مصرف آب متمرکز شود. البته مقامات وزارت نیرو اعلام کرده‌اند که قصد دارند با مدیریت هوشمند مصرف، به‌ویژه در حوزه‌های خانگی، اداری و صنعتی، از بروز قطعی‌های گسترده جلوگیری کنند. با این وجود بازگشت به الگوی بهینه مصرف به خصوص برای استان‌های تهران و البرز در شرایط کنونی از سوی کارشناسان توصیه می‌شود. تهران به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای کشور، با الگوی نادرست مصرف مواجه است. متوسط مصرف روزانه آب هر تهرانی به حدود ۲۰۰لیتر می‌رسد؛ آماری بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی. این میزان مصرف در شرایطی است که بسیاری از کشورها با منابع آب بسیار بیشتر مصرفی به‌مراتب کمتر دارند. عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور گفته است که با توجه به کاهش چشمگیر بارش‌ها، الگوی نادرست مصرف هم باعث تشدید این بحران آب در تهران و البرز شده است.به گفته بزرگ‌زاده، سدهای تهران تنها ۲۱درصد پر هستند که نیمی از این مقدار نیز به دلیل رسوب و حجم مرده، قابل استفاده نیست. در سطح ملی نیز متوسط پرشدگی سدها تنها به ۴۶درصد رسیده؛ رقمی که زنگ خطر را برای مدیریت منابع آب کشور به صدا درآورده است. سخنگوی صنعت آب با تاکید بر لزوم اصلاح زیرساخت‌ها و سیاست‌های مصرف، به طرح‌هایی نظیر نصب کنتورهای هوشمند و اجرای ۱۶۹ پروژه تامین آب در ۵۰ شهر کشور اشاره کرد. با این حال، او اذعان داشت که نقدها نسبت به کم‌کاری در مدیریت منابع آب، وارد است و اقدامات انجام‌شده تاکنون نتوانسته‌اند به شکل موثری مانع از بروز بحران شوند.
وضعیت فعلی منابع آبی تهران نماد کوچکی از بحران فراگیر در سطح کشور است. اگر تغییرات جدی در نحوه مدیریت، مصرف و توسعه مناطق مختلف اعمال نشود، کشور با چالش‌های بزرگ‌تری از جمله مهاجرت‌های زیست‌محیطی، افت شدید کیفیت زندگی و بحران‌های اجتماعی روبه‌رو خواهد شد.
