مصائب تعطیلات نابهنگام
علیرضا کیانپور– شنبه نخستین روز هفته است و روز آغاز به کار مجدد مملکت پس از تعطیلات پایان هفته‌ای که از آن گذشته‌ایم؛ خورشیدِ روز جمعه هفته‌ای که گذشت اما هنوز غروب نکرده بود معلوم شد نخستین روز هفته‌ای که چند ساعتی بیشتر تا آغازش نمانده، روز آغاز به کار مجدد ملت و مملکت نیست یا این وضعی است که دست‌کم در نیمی از استان‌های کشور شاهدش خواهیم بود. هرچند ظرف همان چند ساعتی که تا پایان هفته پیش و آغاز هفته جاری باقی‌مانده بود، ویروس تعطیلات نابهنگام مملکتی به چند استان دیگر هم سرایت کرده بود و در نتیجه دیروز که نخستین روز هفته جاری بود، عملا بیش از دو سوم استان‌های کشور تعطیل بودند و هفته کاری تنها در ۸ تا ۱۰ استان کشور به‌موقع آغاز شد. چه بنابر آنچه مسوولان استانی به‌طور جداگانه اعلام کردند، درنهایت روشن شد که از مجموع ۳۱ استان کشور، ۲۳ استان ازجمله استان‌های تهران، چهارمحال‌وبختیاری، اصفهان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، همدان، قزوین، خراسان رضوی، خراسان‌جنوبی، خراسان‌شمالی، فارس، گلستان، قم، کرمان، مازندران، سمنان، کرمانشاه، کردستان، مرکزی، زنجان، البرز، اردبیل و خوزستان یا به‌کلی تعطیل شده یا دست‌کم بخشی از دستگاه‌های اداری، بانکی، آموزشی و خدماتی‌شان تعطیل شده و وضعیت تنها در استان‌های گیلان، لرستان، ایلام، یزد، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، بوشهر و سیستان‌وبلوچستان عادی بوده است.
پشت‌پرده تعطیلات نابهنگام
شهروندان ایرانی البته تنها در این خصوص که کدام‌یک از استان‌های مملکت تعطیلند و کدام استان‌ها وضعیتی عادی خواهند داشت و نیز اینکه تعطیلات در هر یک از استان‌های تعطیل شامل کدام بخش‌هاست و شامل حال کدام بخش‌ها نخواهد بود، بلاتکلیف نبودند بلکه علاوه‌بر این، پرسش‌هایی درخصوص علت این تعطیلات نابهنگام نیز داشتند که اگر نگوییم هیچ پاسخی برایش نداشتند، می‌توانیم بگوییم که نمی‌توانستند با قطعیت و خیالی آسوده و اعتماد کامل بگویند پاسخ اصلی این پرسش چیست. وضعیتی که شاید بخشی ناشی از این بود که تصمیم‌گیری و مهم‌تر از آن، اطلاع‌رسانی در این رابطه به مراکز استانی واگذار شده بود و در نبود یکپارچگی در تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی، این بلاتکلیفی بود که جای شفافیت و اطمینان را گرفته بود. با این همه اما وقتی به اطلاعیه‌های متعددی که از سوی مراکز استان‌های گوناگون منتشر شد، نگاه کنیم، درخواهیم یافت که عمدتا علت این تصمیم ناگاه «مدیریت مصرف انرژی» یا «آلودگی هوا» بوده است.
با این همه اما ظاهرا آنچه در اطلاعیه‌های رسمی در این رابطه مطرح شده، لزوما مورد پذیرش افکار عمومی قرار نگرفته است. چنانکه برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی با اشاره به برخی ابهام‌ها در چگونگی تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی درباره این تعطیلات نابهنگام، پرسش‌هایی را پیش کشیده و خواستار اعلام دلایل اصلی تعطیلی شده‌اند. آن هم در حالی که به‌عنوان نمونه، برخی استان‌ها همچون استان اردبیل در حالی در رده استان‌های تعطیل قرار گرفته که بنابر گزارش‌های رسمی، روز گذشته یکی از روزهای معتدل و نسبتا گرم زمستانی را در هوایی مناسب سپری کرده است. تا آنجا که بنابر اعلام برخی شهروندان ساکن این استان، آنها در مواردی حتی نیاز به استفاده از وسایل گرمایشی هم احساس نکرده‌اند. آن هم در حالی که وضعیت آلودگی هوا در این استان نیز چندان وخیم اعلام نشده است. وضعیتی که مشابه آنچه از جمله در استان زنجان نیز رویت و گزارش شده است. با این همه اما ظاهرا تنها شهروندان و کاربران عادی شبکه‌های اجتماعی نبودند که به آنچه درخصوص علت تعطیلی نابهنگام روز گذشته اعلام شد، اعتماد نکردند و علت این تصمیم ظاهرا حتی برای برخی نیروهای سیاسی و نمایندگان پیشین مجلس نیز باورناپذیر بوده است؛ چنانکه محمود صادقی که هم‌اکنون به‌عنوان دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها، ازجمله اعضای ارشد جبهه اصلاحات ایران است و در سال‌های نه‌چندان دور نیز سابقه حضور در مجلس در قامت نماینده تهران را در کارنامه دارد، در توئیتی در این رابطه نوشت: «کل مملکت تعطیل شده، علتش را هم درست نمی‌گویند. شبکه خبر سیما با تیتر «ناتوانی مقامات آمریکا در مهار آتش‌سوزی کالیفرنیا»، در حال مصاحبه با کارشناسان مسائل آمریکا! درباره علت آن است!»
سریال تعطیلات نابهنگام
اما دیروز کنار این پرسش‌های بی‌پاسخ شهروندان، پرسش دیگری نیز مطرح بود که درمجموع منجر به عمیق‌تر شدن این بحران و بلاتکلیفی ناشی از آن شده بود؛ اینکه معلوم نبود اوضاع در ادامه هفته چگونه خواهد بود. به‌ویژه باتوجه به آنکه لابه‌لای اخباری که هر کدام از تعطیلی یکی از ۳۱ استان کشور حکایت داشت، اخباری درخصوص «احتمال تعطیلی مدارس تا پایان هفته» نیز مخابره شد. خبری که منبع آن اظهاراتی بود که خبرگزاری‌ها به نقل از رییس مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور روی خروجی خود فرستادند. این در حالی بود که صادق ضیائیان پس از ارائه گزارشی از وضعیت جوی و آب‌وهوایی کشور در روزهای پیش‌رو و توصیف این اوضاع در نقاط مختلف کشور، از این مهم خبر داده بود که «طی روزهای شنبه و یکشنبه در نیمه شرقی کشور روند افزایش نسبی دما حاکم است و افزایش غلظت آلاینده‌ها در شهرهای صنعتی و پرجمعیت تهران، کرج، اراک و اصفهان دور از انتظار نیست.» گزارشی که برخی منابع خبری با استناد به آن از احتمال ادامه تعطیلات در روزهای دیگر هفته جاری خبر داده و نوشتند: «باتوجه به آلودگی هوا در پایتخت و کلانشهرها و لزوم مدیریت مصرف سوخت و انرژی، احتمال تعطیلی کشور تا پایان هفته جاری قوت گرفته است.»
آنچه اما کنار انتشار اخباری درباره احتمال تداوم این تعطیلات نابهنگام، نشان از عمق بحران دارد، پیشینه تعطیلاتی از این دست است. چنانکه حال در شرایطی در روزهای پایانی دی‌ماه بار دیگر با تعطیلات ناشی از ناترازی و بحران انرژی و آلودگی هوا مواجه شده‌ایم که هفته نخست دی‌ماه نیز شاهد تعطیلاتی مشابه بودیم. زمانی که با تصمیم دولت تهران و برخی دیگر از استان‌های کشور در روز پنجم دی‌ماه به‌دلیل آلودگی هوا تعطیل شدند. آن هم در شرایطی که موج جدید تعطیلات کشور حتی پیش از آغاز زمستان و مشخصا از نیمه دوم آذرماه امسال آغاز شد و آن زمان هم بسیاری از استان‌ها از جمله تهران، به‌طور مکرر به دلایلی از جمله «صرفه‌جویی در انرژی»، «سرمای هوا» یا «آلودگی» با اعلام مراجع استانی تعطیل شدند.
بحران تعطیلات خسارت‌بار و بی‌فایده
در شرایطی که به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی این تعطیلات نابهنگام، بحران ناترازی انرژی و مدیریت مصرف است و دولت ظاهرا سعی دارد با تعطیل کردن گام و بیگاه مملکت، به‌نحوی از عمق این بحران فجیع بکاهد، بسیاری از کارشناسان معتقدند این تعطیلات در عمل چندان تاثیری در اوضاع بحرانی مدیریت انرژی هم ندارد. بر این اساس در شرایطی که بنابر برخی گزارش‌های غیررسمی، «صرفه‌جویی در مصرف گاز و برق» در پی تعطیل کردن برخی روزهای سال، چیزی در «حدود ۵ تا ۱۰ درصد» بوده، حجت میرزایی که ریاست کمیسیون انرژی اتاق ایران را برعهده دارد نیز در سخنانی نتایج این گزارش‌ها را تایید کرده است. به‌گفته حجت میرزایی، «این اقدامات تنها ۶۰میلیون مترمکعب صرفه‌جویی می‌کند در حالی که کمبود واقعی ۳۰۰میلیون مترمکعب است.»
در حالی که کارشناسان تاثیر این تصمیمات نابهنگام را بسیار اندک ارزیابی می‌کنند، هم کارشناسان مستقل و هم حتی برخی اعضای دولت به‌دفعات به این مهم اذعان کرده‌اند که آثار سوء و منفی این تعطیلات بر اقتصاد مملکت غیرقابل‌انکار و جدی است. چنانکه چندی پیش فاطمه مهاجرانی در قامت سخنگوی دولت، خسارات ناشی از تعطیلی‌ها بر اقتصاد و تولید را امری «آشکار» خواند و مسعود پزشکیان نیز با پوزش‌خواهی از شهروندان، به‌نحوی این مساله را تایید کرد. نکته نگران‌کننده آنکه در حالی در ماه‌های آغازین دولت پزشکیان، مباحثی درخصوص دوگانه «سلامت-تعطیلی» مطرح شد و اعضای دولت مدعی شدند که مازوت‌سوزی را متوقف کرده‌اند چراکه حاضر نیستند سلامت شهروندان را به خطر بیندازند، واقعیت این است که بنابر اعلام وزارت بهداشت، «این بحران زیست‌محیطی سالانه هزینه‌ای معادل ۴۰ تا ۵۰هزار‌میلیارد تومان به نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند.» همچنین بنابر برخی آمارها و گزارش‌های غیررسمی، هر یک روز تعطیلی کشور، منجر به تحمیل خسارتی بالغ بر ۵هزار‌میلیارد تومان به کشور می‌شود.
تحلیل صوفی درباره تعطیلات نابهنگام
بدین ترتیب در شرایطی که به نظر بسیاری از کارشناسان تعطیل کردن کشور برای مدیریت انرژی، راهکار موثری برای مقابله با بحران ناترازی نیست، حالا بعضی از چهره‌هایی که سالیان سال در سطوح ارشد مدیریتی نظام فعالیت کرده‌اند نیز به این دیدگاه کارشناسی اذعان دارند. علی صوفی که از دوران جنگ هشت‌ساله در میانه دهه۶۰ تا میانه دهه۸۰ خورشیدی همواره در مسوولیت‌های بزرگ از استانداری تا وزارت مشغول به کار بوده و در این سال‌های گذشته نیز در قامت دبیرکل حزب پیشروی اصلاحات، ازجمله اعضای ارشد جبهه اصلاحات ایران است، معتقد است که «تصمیم‌گیری درمورد تعطیل کردن کشور دست‌کم در این فقره اخیر، از جهات گوناگون محل اشکال بود.» صوفی که در این رابطه با «جهان‌صنعت» گفت‌وگو می‌کرد، با اشاره به مشاهدات و تجربه شخصی خود در طول ساعات مختلف روز گذشته، از بی‌اطلاعی بسیاری از شهروندان نسبت‌به این تصمیم سخن گفته و می‌گوید: «واقعیت این است که بنده هم اگرچه مطلع شدم که تهران تعطیل شده اما به‌درستی درباره گستردگی این تعطیلی در استان‌های گوناگون مطلع نشدم.» او با انتقاد نسبت‌به نحوه اطلاع‌رسانی در این رابطه گفته است: «مساله این است که نوع و نحوه اطلاع‌رسانی مسوولان در استان‌های گوناگون ابهام شدیدی در جامعه ایجاد کرد. حال آنکه تنها مشکل نوع اطلاع‌رسانی این تصمیم نیست و اصل اتخاذ این تصمیم نیز محل بحث است.»
دبیرکل حزب پیشروی اصلاحات که آثار منفی تعطیل کردن کشور را بسیار زیاد می‌داند و معتقد است همزمان نتایج احیانا مثبتی که دولت انتظار دارد در وضعیت آلودگی هوا و ناترازی انرژی داشته باشد نیز محقق نخواهد شد، می‌گوید: «قطعی برق و گاز و عنوان کردن بحران ناترازی انرژی همگی منجر به نگرانی عمیق جامعه شده و واقعیت این است که باوجود آنکه در ماه‌های گذشته درباره وضعیت کنونی و در سال‌های گذشته نیز درخصوص آنچه اکنون شاهدیم و در سال‌های آینده نیز با آن مواجه خواهیم بود، هشدارهایی مطرح شده اما کماکان باید اذعان کنیم که این بحران، بحرانی غیرمترقبه و عجیب است چراکه ما نمی‌توانیم فراموش کنیم که همواره فروشنده برق و گاز بودیم و درسطح جهانی، ازجمله مهم‌ترین کشورهایی بوده و هستیم که در بحث ذخایر انرژی در رده‌های نخست جهانی قرار داریم.»
توطئه سیاسی با اسم رمز «انرژی»
صوفی در واکنش به پرسشی درباره علت افزایش و گسترش این بحران در ماه‌های آغازین دولت پزشکیان به آنچه پیش از این نیز درخصوص برخی کارشکنی‌های جناحی مطرح شده بود، ارجاع داده، در این رابطه می‌گوید: «همانطور که مستحضرید در مقاطعی در این چندماه گذشته، بحث‌هایی مبتنی‌بر تئوری توطئه مطرح شد و گفتند خرابکاری‌هایی در دولت گذشته برای تعضیف دولت پزشکیان در ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری انجام گرفته است. ظاهرا دست‌کم بخشی از آنچه در این رابطه مطرح شده، صحت داشته و آثار آن را هم می‌بینیم.» او همچنین گفته است: «همزمان برخی نیز معتقدند که آنچه اکنون شاهدیم، نتیجه زمینه‌سازی‌هایی است که بعضا از سوی برخی بازیگران بین‌المللی و کشورهای خارجی صورت گرفته تا بتوانند در بزنگاهی خاص، جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهند.»
دبیرکل حزب پیشروی اصلاحات همچنین درواکنش به پرسشی درباره نوع مدیریت دولت پزشکیان در مواجهه با بحران ناترازی انرژی می‌گوید: «یکی از اقدامات دولت این بوده که به هرحال این مساله را جدی گرفته و سعی نکرده آن را مورد بی‌توجهی قرار دهد و به اصطلاح پشت گوش بیندازد. چنانکه رییس‌جمهور در جلسه‌ای که ما به‌عنوان اعضای شورای مرکزی خانه احزاب هم با او داشتیم، به این مهم اشاره و اعلام کرد که کمیته‌های پنج‌گانه را به منظور رسیدگی به بحران ناترازی در حوزه‌های مختلف ایجاد کرده که یکی از این کمیته‌ها مشخصا در بحث ناترازی انرژی متمرکز است.» صوفی در عین حال می‌گوید: «با این حال واقعیت این است که باوجود تاکید ویژه رییس‌جمهور و دیگر اعضای دولت بر اهمیت بحران ناترازی انرژی و آنچه درخصوص تشکیل کمیته‌های تخصصی مطرح شده، هنوز گزارشی ازجانب هیچ‌یک از این کمیته‌ها منتشر نشده و نمی‌دانیم خروجی اقدامات دولت چیست.»
بحران ارزی و ناترازی انرژی
وزیر تعاون دولت اصلاحات همچنین درواکنش به آثار سوءاقتصادی تعطیل کردن نابهنگام کشور، به‌ویژه باتوجه به آنکه روز گذشته شاهد رکوردشکنی مجدد نرخ دلار در بازار ارز نیز بودیم، معتقد است که «عامل اصلی افزایش نرخ دلار را باید در مباحث دیپلماتیک، نظامی و امنیتی در حوزه بین‌المللی جست‌وجو کنیم.» او می‌گوید: «به نظر می‌رسد افزایش قیمت دلار ناشی از تحولات بین‌المللی و مواضع برخی سران نظام درباره مسائل منطقه باشد. چنانکه در گذشته نیز شاهد بودیم وقتی رهبری یا برخی فرماندهان سپاه و بعضا سران نظام مواضعی را درباره تنش در منطقه اعلام می‌کردند، چنین شوک‌هایی در بازار ایجاد می‌شد. به هر حال مردم از هر موضعی که رنگ و بوی جنگ داشته باشد، نگران می‌شوند و در نتیجه ایجاد این نگرانی در جامعه به اصطلاح نوعی تورم انتظاری ایجاد می‌شود. ضمن آنکه ما حدود یکی، دو هفته بیشتر تا بازگشت رسمی دونالد ترامپ به کاخ سفید فاصله نداریم و در نتیجه احتمالا در این روزهای آتی نیز باید منتظر تنش‌های بیشتر ارزی باشیم.»
دستکاری سهمیه‌های سوخت برای عبور از بحران انرژی
صوفی که سابقه استانداری استان‌های گوناگون را در دولت‌های سازندگی و اصلاحات در کارنامه دارد، همچنین در واکنش به پرسش دیگر «جهان‌صنعت» درخصوص راهکار عبور از بحران کنونی می‌گوید: «ناترازی انرژی گلوی دولت را فشرده و در نتیجه دولت در حال حاضر نمی‌تواند دنبال ایده‌ها و طرح‌های طولانی‌مدت و حتی میان‌مدت همچون سوخت‌های جایگزین و انرژی‌های تجدیدپذیر برود. در واقع این کاری است که باید درگذشته انجام می‌شد تا امروز از نتایج آن بهره می‌بردیم اما امروز دولت نیازمند راهکارهای کوتاه‌مدت است.» او می‌گوید: «شاید تنها کاری که دولت در حال حاضر قادر به انجام آن است، این باشد تغییراتی در وضعیت سهمیه‌های سوخت در کشور ایجاد کند.» صوفی با تاکید بر ناممکن بودن افزایش قیمت بنزین و رساندن آن به قیمت فوب خلیج‌فارس در شرایط دشوار معیشتی می‌گوید: «در حال حاضر به همه صاحبان خودرو در کشور ماهانه ۶۰ لیتر بنزین داده می‌شود؛ حال آنکه به هر حال دهک‌های بالای جامعه نیازمند این سهمیه سوخت نیستند بنابراین اگر دولت با دقت اقدام به قطع سهمیه سوخت دهک‌های بالا کند، درآمد قابل‌توجهی به دست می‌آورد که می‌تواند از آن برای کنترل بحران ناترازی انرژی استفاده کند.»
