مسیریابی برون‌رفت از بحران
مژگان کریم‌نیایی– صنعت گردشگری ایران پس از سال۱۳۹۸ شرایط مناسبی را تجربه نکرده است. وقوع ترور شهید سلیمانی، حادثه هواپیمای اوکراینی، شیوع کرونا، وقایع پاییز۱۴۰۱، افزایش تنش‌ها با رژیم صهیونیستی و در نهایت جنگ ۱۲روزه، چالش‌های جدی را برای این صنعت به وجود آورده‌اند. هشدار کشورهای مختلف درباره سفر به ایران وضعیت نامساعد گردشگری را تشدید کرده و فعالان این صنعت با رکود، کم‌رونقی بازار و عدم ورود گردشگران مواجه هستند. با این حال و باوجود تیرگی شرایط به نظر می‌رسد که فعالان صنعت گردشگری کاملا ناامید نیستند و تصور می‌کنند گردشگری کشور این فرصت را دارد که با تمرکز بر جذب گردشگران از کشورهای همسایه و کشورهایی که تنش‌های سیاسی کمتری با ایران دارند، زمینه را برای بهبود وضعیت فراهم کند.
در یک‌سال گذشته در راستای گره‌گشایی از رکود موجود در بازار گردشگری ایران اقداماتی انجام شده و برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته است. به گفته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ایران تمرکز خود را بر جذب گردشگران از کشورهای محورنوروز مانند تاجیکستان و ازبکستان و همچنین کشورهای همسایه گذاشته است. نیم‌نگاهی به جذب گردشگران از کشورهایی با تنش‌های سیاسی کمتر نظیر چین و روسیه نیز وجود دارد.
از سوی دیگر برگزاری «رودشو» در کشورهای شرق آسیا از سوی وزارت گردشگری و با مشارکت بخش‌خصوصی نشان‌دهنده این است که ایران برای جذب گردشگران از کشورهایی مانند مالزی و اندونزی نیز برنامه‌ریزی‌هایی دارد و حتی از جذب گردشگر از کشوری نظیر هند نیز ناامید نیست.
سایه‌روشن آینده گردشگری کشور
حرمت‌الله رفیعی، رییس انجمن دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی ایران در تشریح چشم‌انداز گردشگری کشور از نگاه بخش‌خصوصی به «جهانصنعت» گفت: «نمی‌توان گفت حال گردشگری خوب است. در حال حاضر گردشگری آخرین انتخاب افراد است. ابتدا باید خوراک، پوشاک، مسکن و معیشت زندگی را تامین کنند و بعد از آن، گردشگری گزینه نهایی خواهد بود. اینکه بگوییم اوضاع گردشگری خوب است متاسفانه درست نیست اما از زاویه‌ای دیگر می‌توان به آن نگاه کرد.حرمت‌الله رفیعی افزود: از شروع سال۱۳۹۸، سیلی که در بیشتر شهرها از جمله شیراز رخ داد، آسیب‌های زیادی به صنعت گردشگری کشور زد و اعلام شد که مردم به سفر نروند. از نوروز همان سال و پس از آن اتفاقات دیگری نیز رخ داد و گردشگری دچار رکود شد اما باید از زاویه‌ای دیگر به این موضوع نگاه کرد. به طور مثال آیا در کشور روسیه جنگ نیست یا آنها تحریم نیستند؟ آنها هم با مشکلاتی مشابه مواجه هستند اما گردشگری همچنان در روسیه فعال است. ما نباید با هر تلنگری ناامید شویم و بگوییم که هیچ کاری نمی‌توان انجام داد. بسیاری از کشورهای دیگر نیز با همین التهابات روبه‌رو هستند اما اهمیت نمی‌دهند و گردشگری‌شان همچنان فعال است. گردشگری فعال به این معنا نیست که فقط بخشی از گردشگران از کشورهای اروپایی به ایران بیایند. پروازهایی از کویت و پاکستان به ایران داشتیم که تقریبا با یک یا دو مسافر از ایران خارج شدند اما از آنجا تقریبا پر برگشتند. مسلما این افراد آمدند که ایران را ببینند و زیارت کنند و نباید ناامید بود.
این فعال بخش‌خصوصی گردشگری خاطرنشان کرد: بخشی از گردشگری ماجراجویی است. ما وقتی به یک کشور دیگر سفر می‌کنیم و برای بازدید از رودخانه وحشی آن می‌رویم و کارهای ماجراجویانه انجام می‌دهیم، باید مبدع باشیم و بتوانیم از فرصت‌ها استفاده و شرایطی را فراهم کنیم تا گردشگری را سرپا نگه داریم.
تشکیک در آمار اعلامی
آمار اعلامی در زمینه گردشگری ورودی در ایران همواره محل مناقشه بوده است و نظرات بخش‌خصوصی و دولتی در این بخش تفاوت فاحشی را نشان می دهد.
رفیعی، رییس انجمن دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی ایران درخصوص آمار اعلامی گردشگری گفت: ما آمار و ارقام نمی‌دهیم زیرا آمار و ارقام واقعی است و برخی دوستان آن را نمی‌پذیرند. آمار و ارقامی که در دولت ارائه می‌شود نیز واقعی نیست و ما نمی‌توانیم آن را بپذیریم و مشکلات بخش‌خصوصی را نادیده بگیریم. وقتی می‌گوییم چند میلیون نفر گردشگر وارد شده‌اند، دفاتر دولتی و مالیاتی می‌گویند پس گردشگری فعال است اما واقعیت این است که تنها ۱۰درصد از این آمار واقعی است.
رییس انجمن دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی افزود: با این حال می‌توانیم مسیر جدیدی را به وجود آوریم، فکر کرده و تحولاتی در گردشگری ایجاد کنیم. اینکه بگوییم برخی کشورها ما را برنمی‌تابند به دلیل جنگ، پس گردشگری خوابیده است و نباید کار جدیدی انجام دهیم، درست نیست. روسیه هم جنگ و تحریم دارد و کل اروپا آن را تحریم کرده اما گردشگری در روسیه فعال است. در دنیا اگر گردشگری فعال بوده بالغ بر ۸۰درصد آن از کشورهای همسایه خودشان است. با کشور ترکیه روابط بسیار خوبی داریم و باید تلاش کنیم که از آنجا نیز گردشگر جذب کنیم. با کشورهای CIS مشکلی نداریم و همه آنها به ایران رفت‌وآمد می‌کنند و فعالیت‌های خود را انجام می‌دهند.
بازارهای هدف را باید تغییر دهیم. نمی‌خواهم بگویم که به اروپا نرویم یا آنها به ایران نیایند، این موضوع در جای خود مهم است. در دوران شکوفایی برجام در سال۱۳۹۷، دولت آماری ارائه داد که در آن تنها ۳۲هزار نفر به ایران آمده بودند در حالی که ما از کشور عمان همان سال بیش از ۳۶هزار نفر توریست ورودی داشتیم. کدام‌یک برای ما بهتر و آورده بیشتری خواهد داشت؟
این فعال حوزه گردشگری در خاتمه گفت: اگر دوستان ما در بخش‌خصوصی ناامیدی را کنار بگذارند و تلاش کنند، گردشگری دوران بسیار شکوفایی را خواهد داشت، مشروط بر اینکه بخش‌خصوصی خود را باور داشته باشد و به میدان بیاید و تلاش کند.
مسیریابی خروج از بحران
احیای صنعت گردشگری ایران در شرایط کنونی با توجه به تجربه جنگ ۱۲روزه با رژیم صهیونیستی و رکود موجود در بازار گردشگری، نیازمند همکاری و اقدام هماهنگ بین بخش دولتی و خصوصی است. در این راستا چندین اقدام کلیدی می‌تواند به بهبود وضعیت گردشگری کمک کند.
اولین اقدام، تقویت امنیت و آرامش در کشور است. دولت باید با ارائه اطلاعات دقیق و شفاف درباره امنیت و شرایط سفر به ایران، نگرانی‌های موجود را کاهش دهد. برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌های خبری با حضور رسانه‌های بین‌المللی می‌تواند به انتقال پیام مثبت از وضعیت امنیتی ایران کمک کند.
دومین اقدام، تدوین و اجرای برنامه‌های تبلیغاتی موثر است. بخش دولتی باید با همکاری بخش‌خصوصی، کمپین‌های تبلیغاتی جدیدی طراحی کند که روی جذابیت‌های گردشگری ایران از جمله تاریخ، فرهنگ و طبیعت غنی آن تمرکز داشته باشد. استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی برای جذب گردشگران از کشورهای همسایه و دیگر مناطق با تنش‌های سیاسی کمتر می‌تواند تاثیر بسزایی در جذب گردشگر داشته باشد.
سومین اقدام، توسعه زیرساخت‌های گردشگری است. دولت باید به بهبود زیرساخت‌ها از جمله هتل‌ها، حمل‌و‌نقل و خدمات گردشگری بپردازد. این اقدامات باعث افزایش رضایت گردشگران و جذب بیشتر آنها خواهد شد. تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی در این حوزه نیز می‌تواند به تسریع این فرآیند کمک کند.چهارمین اقدام، برگزاری رویدادهای فرهنگی و گردشگری است. برگزاری جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و تورهای ویژه می‌تواند به معرفی بهتر جاذبه‌های گردشگری کمک کند. این رویدادها می‌توانند به جذب گردشگران داخلی و خارجی و همچنین جلب توجه رسانه‌ها منجر شوند.
پنجمین اقدام، آموزش و ارتقای مهارت‌های نیروی انسانی در صنعت گردشگری است. بخش‌خصوصی باید به آموزش کارکنان خود در زمینه‌های مختلف، از جمله خدمات مشتری، زبان‌های خارجی و آگاهی از فرهنگ‌های مختلف بپردازد. این موضوع می‌تواند به ارتقای کیفیت خدمات و بهبود تجربه گردشگران کمک کند.
در نهایت، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و ایجاد توافقات گردشگری با کشورهای هدف نیز می‌تواند به احیای گردشگری ایران کمک کند. این همکاری‌ها می‌تواند شامل تسهیل ویزا، تبادل اطلاعات و برگزاری تورهای مشترک باشد. با این اقدامات ایران می‌تواند به تدریج جایگاه خود را در صنعت گردشگری جهانی باز پس گیرد و از پتانسیل‌های خود بهره‌برداری کند.
