متهم بیپایه یا تهدید واقعی؟
هستی عبادی– در روزهایی که شاخصهای آلودگی هوا بار دیگر در کلانشهرها به مرز هشدار رسیده بحث کیفیت بنزین و ترکیبات موجود در آن دوباره داغ شده است؛ بهویژه بنزینی که بخشی از آن از «رفورمیت» پتروشیمی بهدست میآید. در شبکههای اجتماعی ادعا میشود این نوع سوخت کیفیت پایینی داشته، میتواند عمر موتور خودروها را کاهش داده و حتی سهم قابلتوجهی در افزایش ترکیبات سمی در هوای شهرها داشته باشد. این نگرانیها در ظاهر قابلتوجهند اما برای قضاوت دقیق باید به ماهیت رفورمیت و نقش واقعی آن در تولید بنزین نگاه کرد.
رفورمیت محصولی است که برای افزایش عدد اکتان به بنزین افزوده میشود؛ درست همان کاری که کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز انجام میدهند. ذات شیمیایی آن باعث میشود دارای مقدار مشخصی ترکیبات آروماتیک باشد؛ ترکیباتی مانند بنزن، تولوئن و زایلین که اگر کنترل نشوند، میتوانند برای سلامت انسان مضر باشند. نکته کلیدی اما آنجاست: در فرآیند استاندارد تولید بنزین واحدهای پالایشگاهی موظفند درصد بنزن و آروماتیکها را در محدوده تعریفشده نگه دارند و درصورت لزوم این ترکیبات را در مرحله پس از تولید کاهش دهند. بنابراین صرف «استفاده از رفورمیت» به معنای «بیکیفیت بودن بنزین» نبوده و کیفیت نهایی تابع کنترل پالایشگاه و انطباق با استاندارد ملی است و نه منشأ جداگانه هر جزء.
درسوی دیگر بحث برخی مقایسههایی انجام میشود که رفورمیت را از نظر آلودگی، همتراز یا حتی بدتر از مازوت معرفی میکند. این قیاس دقیق نیست. مازوت سوختی سنگین است که هنگام احتراق حجم بالایی از گوگرد، اکسید نیتروژن و ذرات معلق آزاد میکند؛ ترکیباتی که منشأ اصلی آلودگی مزمن هوا در بسیاری از نیروگاهها و صنایع محسوب میشوند. آلودگی ناشی از بنزین(حتی بنزین حاوی رفورمیت) اما از جنس دیگری است: اگر میزان آروماتیکها کنترل شده باشد سهم آن در آلودگی با مازوت قابل مقایسه نیست. مشکل زمانی ایجاد میشود که کیفیت سوخت در مرحله پالایش یا توزیع تحت نظارت کافی نباشد؛ مسالهای که شفافیت در زنجیره تولید باید درباره آن پاسخگو باشد.
بخش مهمی از نگرانیهای اخیر بیشتر ناشی از فقدان توضیح رسمی شفاف است تا بروز یک بحران واقعی در کیفیت بنزین. مردم حق دارند بدانند درصد آروماتیک بنزینی که در پمپ عرضه میشود دقیقا چقدر بوده، چه واحدهایی آن را تولید کردند و چه نظارتی بر آن اعمال شده است. تا زمانی که این شفافیت ایجاد نشود بحثهای اینچنینی درست یا غلط همچنان در افکار عمومی دستبهدست خواهد شد.
متهم بیپایه
عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون صنعت نفت در گفتوگو با «جهانصنعت» با اشاره به پرسشهای مطرح شده درباره بنزین پتروشیمی و رفورمیت گفت: این موضوع پاسخ پیچیدهای ندارد و تقریبا میتوان گفت پاسخ آن روشن است اما بههرحال شفافسازی برای جامعه میتواند مفید باشد و بخشی از نگرانیهای مردم را کاهش دهد.
او درباره نگرانیها نسبت به رفورمیت توضیح داد: تا حدی این نگرانی منطقی است زیرا رفورمیتها نسبت آروماتیک بالایی دارند اما مقایسه آن با مازوت چندان دقیق نیست. مازوت که یک سوخت سنگین محسوب میشود هنگام احتراق علاوه بر ذرات معلق، اکسیدهای گوگرد و نیتروژن(یعنی SO₂ وNox) منتشر میکند و آلودگی ناشی از مازوت به مراتب بیشتر از رفورمیت است.
افاضلی درباره منشأ آلودگی احتمالی رفورمیتها گفت: پتروشیمیها نفتا را به ترکیباتی با عدد اکتان بالا و آروماتیک تبدیل میکنند بنابراین رفورمیتها ذاتا حاوی آروماتیک هستند. در اروپا و آمریکا نیز از رفورمیت برای تولید بنزین استفاده میشود اما برای غلظت آروماتیکها استانداردهای مشخص و سقفهای محدودکننده تعیینشده است.
او افزود: آلودگیای که امروز شاهد آن هستیم الزاما ناشی از سوخت نیست. داشتن ترکیبات آروماتیک مانند بنزن و تولوئن میتواند خطر سرطانزایی داشته باشد اما این به معنای «سرطانزا بودن بنزین پتروشیمی» نیست زیرا استانداردهای لازم در آن رعایت میشود. برخی از این بنزینها حتی وارد واحدهای پالایشگاهی میشوند و در آنجا میزان آروماتیکها کنترل میشود. وی تاکید کرد که همانطور که گفته شد از منظر آلودگی مقایسه رفورمیت با مازوت مناسب نیست.
دبیرکل فدراسیون صنعت نفت در بخش دیگری از سخنانش توضیح داد: معمولا از رفورمیت برای افزایش عدد اکتان استفاده میشود. بررسی تجربه کشورهای دیگر نیز نشان میدهد که آنها با سیاستگذاری درست، تفکیک مناسب منابع و رعایت استانداردهای مرتبط با درصد آروماتیکها توانسته از این بنزین استفاده کنند.
افاضلی در پایان تصریح کرد: این ادعا که «بنزین حاوی رفورمیت از مازوت هم بدتر است» اساس محکمی ندارد. برای رسیدن به چنین نتیجهای باید در یکبازه زمانی مشخص و باتوجه به نوع آلایندهها مثلا غلظت بنزن شهری یا غلظت PM2/5 ناشی از منابع احتراقی محلی مقایسههای دقیق و قابل استناد انجام شود تا بتوان در اینباره قضاوت کرد.
آلایندگی رفورمیت؛ نگرانی قدیمی با پاسخی روشن
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در گفتوگو با «جهانصنعت» با اشاره به سابقه بحث بنزین پتروشیمی اظهار کرد: این موضوع سابقه طولانی داشته و به ابتدای دهه۹۰ بازمیگردد؛ زمانیکه کشور تحت تحریم واردات بنزین قرار داشت. وی افزود: در آن دوره برای افزایش میزان بنزین تولید داخل ناچار شدیم ریفورمِ تولیدی پتروشیمیها را با بنزین داخلی مخلوط کنیم. آن زمان بحث جدی این بود که میزان آروماتیک ریفرمیتها چقدر است و آیا از حد استاندارد فراتر میرود یا خیر. این موضوع به مناقشهای طولانی میان سازمان محیطزیست، مجلس و دستگاههای مختلف تبدیل شد. مهرجو ادامه داد: واقعیت این است که ریفرمیتی که پتروشیمی بندر امام تولید میکرد بسیار «آفاسپک» و عملا غیر استاندارد بود. میزان بنزن، تولوئن و زایلین آن بسیار بالا بود؛ سه ترکیبی آروماتیک که سرطانزا و برای تمام گروههای سنی خطرناک محسوب میشوند. درمقابل ریفرمیت تولیدی پتروشیمی برزویه بین ۲تا۳درصد آروماتیک داشت درحالی که استاندارد حدود یکدرصد است. یعنی برزویه به استاندارد نزدیکتر بود اما ریفرم بندر امام فاصله زیادی با حد استاندارد داشت. او با بیان اینکه امروز واردات بنزین تحریم نیست، توضیح داد: در شرایط فعلی اساسا تولید ریفرمیت پتروشیمی برای مخلوطکردن با بنزین داخلی موضوعیت ندارد اما اگر دوباره تحت تحریم واردات بنزین قرار بگیریم ممکن است این گزینه مجددا روی میز قرار گیرد. بهطورکلی چنین اقدامی «عادی» نیست و تنها در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار میگیرد. بههرحال آروماتیک موجود در ریفرمیتهای پتروشیمی خطر مسمومیت و آسیب سلامتی بههمراه دارد و هر چه میزان ترکیباتی مانند بنزن، تولوئن و زایلین بیشتر باشد ریسک آلودگی و آسیب به افراد بیشتری خواهد بود و به همین دلیل استفاده از بنزینی مطابق استانداردهای بینالمللی ضرورت دارد.
این کارشناس انرژی در ادامه درباره آلودگی هوای این روزها گفت: مساله اصلی اکنون وارونگی هواست. ممکن است در کلانشهرها سهم بنزین یورو۴ افزایش یافته باشد اما بهدلیل وارونگی، ذرات معلق و ترکیباتی مانند SOx و NOx در سطح زمین تجمع پیدا کرده و امکان خروج از لایههای پایینی جو ندارند.
بهاینترتیب میزان آلایندگی در سطح شهرهای بزرگ افزایش مییابد. او افزود: اگر در اطراف کلانشهرها پدیدههایی مانند گازوئیلسوزی یا زودسوزی در نیروگاهها رخ دهد این سطح آلودگی بیشازپیش بالا خواهد رفت.
