مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان و الزامات پدافند غیرعامل
جهان‌صنعت– مقام مسوول وزارت راه با بیان اینکه مبحث ۲۱مقررات ملی ساختمان درباره «پدافند غیرعامل» است، گفت: ساخت پناهگاه به‌صورت منفرد، ایزوله و صرفا به‌عنوان فضایی بلااستفاده در زمان صلح نه‌تنها ناکارآمد، بلکه گمراه‌کننده است. مقررات ملی ساختمان، ستون فقرات ایمنی، دوام، بهره‌وری و کارکرد فنی ساختمان‌ها در کشور است. در این راستا مجموعه‌ای از ضوابط فنی و الزام‌آور که در قالب ۲۳ مبحث رسمی منتشر شده و رعایت آنها برای تمام فعالان حوزه ساخت‌وساز، اعم از طراح، ناظر، مجری، سازنده و نهادهای مسوول شهری الزامی است. با این حال اجرای دقیق این مقررات در بسیاری از پروژه‌ها یا به‌درستی جدی گرفته نمی‌شود یا به‌دلیل فشارهای بیرونی از دستور کار خارج میشود. بسیاری از سازندگان به‌ویژه در بخش خصوصی اجرا این الزامات را هزینه‌زا و غیراقتصادی می‌دانند. این در حالی است که همین مقررات در زمان بحران، مطالبه جدی همه ذی‌نفعان میشود. از جمله مباحثی که در شرایط عادی کمتر به آن توجه میشود اما در موقعیت‌های بحرانی اهمیت حیاتی می‌یابد، مبحث ۲۱مقررات ملی ساختمان درباره «پدافند غیرعامل» است. موضوعی که با توجه به تحولات منطقه‌ای، تهدیدات نوپدید و الزامات ایمنی کلانشهرها به‌طور فزاینده‌‌ای به یک دغدغه ملی تبدیل شده است.
در همین راستا گفت‌وگویی با حامد مانی‌فر، مدیرکل دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان وزارت راه‌وشهرسازی انجام شده تا جایگاه این مبحث در سیاستگذاری‌ها، الزامات فنی، مسوولیت‌ها و تجربه‌های اجرایی کشور مورد بررسی قرار گیرد. مانی‌فر در پاسخ به این پرسش که جایگاه مبحث ۲۱ در سیاستگذاری کلان وزارت راه‌وشهرسازی چیست، اظهار کرد: این مبحث همانند سایر مباحث مقررات ملی ساختمان، دارای جایگاه و اهمیت یکسان است. در واقع مبحث ۲۱ به‌تنهایی کافی نیست، بلکه در کنار مباحثی مانند مبحث نهم (سازه‌های بتن‌آرمه)، دهم (سازه‌های فولادی)، ۱۵ (آسانسورها و پلکان برقی)، ۱۹ (صرفه‌جویی در مصرف انرژی) و ۲۲ (نگهداری ساختمان) در تحقق اهداف کلان ایمنی و تاب‌آوری ساختمان‌ها ایفای نقش می‌کند. او ادامه داد: وزارت راه وشهرسازی تلاش دارد همه این الزامات را در یک شبکه منسجم سیاستگذاری و نظارتی، هماهنگ و اجرایی کند تا ساختمان‌هایی ایمن، بهره‌ور و بادوام ساخته شوند. او در پاسخ به اینکه چه نهادهایی مسوول اجرا مبحث ۲۱ در پروژه‌های ساختمانی هستند، افزود: مطابق الگوی کلی مقررات ملی ساختمان، اجرای الزامات مبحث ۲۱ نیز همانند سایر مباحث، برعهده طراحان، ناظران، مجریان، سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری‌هاست. وزارت راه‌وشهرسازی، نقش سیاستگذار و ناظر عالیه را ایفا می‌کند اما اجرای میدانی و اعمال کنترل، وظیفه نهادهای مهندسی و مدیریت شهری است.
او تاکید کرد: شهرداری‌ها، به‌ویژه با توجه به مسوولیتی که براساس قانون شهرداری‌ها در زمینه حفظ ایمنی شهروندان دارند، باید این موضوع را یکی از محورهای اساسی نظارت بر ساختمان‌ها تلقی کنند. شهرداری‌ها نقش کلیدی در پیشگیری از وقوع بحران از طریق اعمال مقررات در مراحل صدور پروانه و پایان‌کار دارند.
این مقام مسوول در خصوص ضمانت اجرایی مبحث ۲۱ گفت: ضمانت اجرا مقررات ملی ساختمان در ماده ۳۴ قانون نظام مهندسی تعریف شده است. با این حال، اجرای موثر آن وابسته به چند عامل کلیدی است: گزارش مسوولانه مهندسان ناظر، پایبندی سازمان‌های نظام مهندسی به اصول حرفه‌ای و اراده جدی شهرداری‌ها در تمکین به گزارش‌های نظارتی و توقف صدور پایان‌کار در صورت عدم رعایت مقررات.
مانی‌فر اضافه کرد: متاسفانه برخی سازندگان مقررات را مانعی برای سرعت و سودآوری پروژه می‌دانند. حتی در مباحثی مانند صرفه‌جویی در انرژی که آثار آن برای مردم ملموس است، شاهد مقاومت هستیم. طبیعی است که در حوزه‌هایی مانند پدافند غیرعامل که آثار آن بلندمدت‌تر و کمتر محسوس است، این مقاومت بیشتر باشد. او در پاسخ به این پرسش که آیا خلأ قانونی در زمینه الزام‌آور شدن مبحث ۲۱ وجود دارد، تاکید کرد: قانون وجود دارد. ماده ۳۴ تصریح دارد رعایت مقررات ملی ساختمان الزامی است اما در مورد مبحث ۲۱ تاکید و مطالبه نهادهای امنیتی و حاکمیتی نقش بسزایی در جدی گرفته شدن آن دارد. به عبارتی، پشتیبانی نهادی از این الزامات می‌تواند در برابر فشار برخی گروه‌ها برای حذف یا بی‌اثر کردن آنها مقاومت ایجاد کند.
او با اشاره به مقاومت برخی سازندگان در پروژه‌های بزرگ یادآور شد: به‌عنوان نمونه، در بحران انرژی کنونی کشور، با وجود تاکید همه‌جانبه بر لزوم اجرای مبحث ۱۹ برخی سازندگان حتی پروژه‌های لوکس، به‌جای اجرای این الزامات، با نامه‌پراکنی به دستگاه‌های مختلف درپی حذف آن هستند. حال تصور کنید درباره مبحثی مانند پدافند غیرعامل که در دوران صلح کمتر ملموس است، وضعیت چگونه خواهد بود. مدیرکل دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان وزارت راه‌وشهرسازی درباره تجربه پروژه‌های گذشته مانند مسکن مهر و اصلاحات فعلی، اظهار کرد: پروژه‌های مسکن مهر اغلب قبل از تصویب رسمی مبحث ۲۱ اجرا شدند و طبیعتا الزامات این مبحث در آنها لحاظ نشده است. در پروژه‌های فعلی، مانند نهضت ملی مسکن نیز باید توجه داشت که بسیاری از این ساختمان‌ها به‌لحاظ ارتفاع و تعداد طبقات، مشمول مبحث ۲۱ نمی‌شوند. بنابراین الزام به اجرای آن در این پروژه‌ها موضوعیت قانونی ندارد، هرچند توصیه‌های ایمنی و طراحی‌های مقاوم همیشه ارزشمند هستند. مانی‌فر در پاسخ به این پرسش که چه توصیه‌ای برای ایجاد فضاهای امن کم‌هزینه و موثر وجود دارد، مدیرکل دفتر مقررات ملی ساختمان گفت: نیازی نیست حتما پناهگاه‌هایی مستقل و پرهزینه ساخته شوند. اگر طراحی به‌درستی انجام شود، بسیاری از فضاها می‌توانند چندمنظوره و مقاوم باشند. طراحی مسیرهای خروج اضطراری، تفکیک تاسیسات بحرانی و استفاده از مصالح مناسب از جمله اقداماتی هستند که با هزینه‌های منطقی قابل اجرا هستند. او ادامه داد: آموزش در این زمینه بسیار مهم است. ما تلاش داریم با همکاری شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی، دانشگاه‌ها و نهادهای تخصصی، آموزش‌های عمومی و تخصصی در حوزه طراحی ایمن و پدافند غیرعامل را گسترش دهیم.
مانی‌فر در خصوص تهدیدات نوپدید مانند جنگ ترکیبی و حملات سایبری، اعلام کرد: بازنگری مبحث ۲۱ با نگاه به تهدیدات جدید در دستور کار قرار دارد. موضوعاتی مانند استفاده از پهپادهای تهاجمی، تهدیدات زیرساختی، اختلال در خدمات حیاتی و تخریب سایبری در طراحی و تدوین مقررات جدید لحاظ شده‌اند. او در ادامه با اشاره به وضعیت کلانشهرها در برابر بحران‌ها گفت: یکی از مهم‌ترین نیازهای کلانشهرهای ما، تدوین و اجرای یک نقشه جامع ایمنی شهری است. نهادهای مسوول در حوزه پدافند غیرعامل با همکاری نهادهای سیاستگذار حوزه شهرسازی نظیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و همچنین نهادهای اجرایی مدیریت شهری مانند شهرداری‌ها، به‌ویژه در شهر تهران، این برنامه‌ریزی را به اجرا می‌رسانند. شهرداری تهران سازمانی تخصصی به نام سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران دارد که به‌صراحت این وظیفه را برعهده دارد. این سازمان‌ها برنامه‌ریزی، جانمایی و اجرای پناهگاه‌های عمومی شهری را در دستور کار خود دارد. مانی‌فر در جمع‌بندی اظهاراتش با اشاره به تجربه جنگ تحمیلی ۱۲روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران و برخی اظهارات درباره ضرورت ساخت پناهگاه در ساختمان‌های مسکونی گفت: ساخت پناهگاه به‌صورت منفرد، ایزوله و صرفا به‌عنوان فضایی بلااستفاده در زمان صلح، نه‌تنها ناکارآمد بلکه گمراه‌کننده است. پناهگاه‌ها باید به‌عنوان فضاهای چندمنظوره طراحی شوند که در شرایط عادی کاربرد دارند و در شرایط بحرانی به‌عنوان فضای امن مورد استفاده قرار می‌گیرند. او تاکید کرد: مفهوم اصلی مبحث ۲۱ در ویرایش جدید، طراحی ساختمان ذاتا ایمن است. ساختمانی که در ذات خود، از طریق طراحی صحیح معماری، سازه‌ای و تاسیساتی، قابلیت مقاومت و حفاظت در برابر تهدیدات را دارا باشد. این مسیر هوشمندانه‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و اثربخش‌ترین مسیر برای ارتقای ایمنی ساختمان‌های کشور است.
