«لوت» در خطر است!
جهان صنعت– نخستین میراث طبیعی ثبت‌شده ایران در یونسکو، پس از گذشت حدود ۹سال از ثبت جهانی، هنوز فاقد ساختار مدیریت پایدار و نظام اجرایی مشخص است. در نبود بودجه، نظارت و هماهنگی نهادی تخریب‌ها ادامه دارد و پرسش‌هایی جدی درباره سرنوشت آینده این اثر جهانی مطرح است. مسوول تهیه پرونده ثبت جهانی لوت و مدیر پیشین پایگاه میراث جهانی این اثر از جزئیات این چالش‌ها می‌گوید.
بیابان لوت، نخستین میراث طبیعی ایران که ۲۷تیرماه ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، نه‌فقط به عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین مناظر طبیعی زمین بلکه به مثابه عرصه‌ای پیچیده و چالش‌برانگیز که مدیریت آن نیازمند رویکردی بین‌بخشی، ساختارمند و آینده‌نگر است.
این پهنه عظیم و شگفت‌انگیز با ویژگی‌هایی چون یکی از گرم‌ترین نقطه‌های ثبت‌شده زمین، گوناگونی حیرت‌انگیز پدیده‌های زمین‌شناسی و جلوه‌های نادر اقلیمی، اگرچه ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری دارد اما همچنان درگیر کاستی‌های عمیق زیرساختی، خلأهای مدیریتی، تهدیدهای امنیتی و فشارهای زیست‌محیطی ناشی از گردشگری کنترل نشده است. گستره وسیع و خالی از سکنه لوت که از مرزهای شرقی کشور تا میانه فلات ایران را دربرمی‌گیرد، اگر از یک‌سو آن را به مقصدی جذاب برای طبیعت‌گردی و ماجراجویی بدل کرده، از سوی دیگر زمینه‌ساز عبورهای غیرقانونی، فعالیت‌های بزهکارانه و تهدیدهای امنیتی شده است؛ مسائلی که لزوم هماهنگی میان نهادهای مختلف امنیتی، زیست‌محیطی و میراث فرهنگی را بیش از پیش آشکار می‌کند.
در عین حال دشواری در تعیین متولی واحد، خلأ رسمی در ساختار اداری مدیریت پایگاه جهانی، نبود رویه مشخص در صدور مجوزها و ناکارآمدی سامانه‌های نظارتی موجب شده بخش‌هایی از این میراث جهانی همچنان در معرض تهدیدهای مستقیم انسانی قرار داشته باشد. حتی با وجود تلاش‌هایی در استان کرمان برای ساماندهی ورود گردشگران، تعریف مسیرهای مجاز و تقسیم‌بندی مناطق به نواحی قرمز، نارنجی و سبز، همچنان پرسش‌های جدی درباره چگونگی اجرای سیاست «گردشگری پایدار» در بیابان لوت باقی است.
برابر این دغدغه‌ها، برخی نهادهای استانی و ملی از ایجاد زیرساخت‌های ضروری برای حفاظت و استفاده مسوولانه از این اثر جهانی سخن می‌گویند؛ زیرساخت‌هایی که اگرچه در برخی موارد طراحی یا حتی اجرا شده‌اند اما بنا به دلایل مختلف هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌اند. موضوعاتی از این دست نشان می‌دهد که ثبت جهانی تنها آغاز مسیر حفاظت و بهره‌برداری هوشمندانه از یک میراث طبیعی است و نه پایان آن.
مهران مقصودی، مدیر پیشین پایگاه جهانی بیابان لوت، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مسوول ثبت و تدوین پرونده جهانی بیابان لوت درخصوص چالش‌های ساختاری حفاظت از لوت گفت: ما ساختار سازمانی مشخصی نداشتیم اما به عنوان پایگاه میراث جهانی، همان زمان ثبت پرونده یعنی موقعی که نماینده یونسکو به ایران آمد، این موضوع تعریف شد. ما سه پایگاه تعریف کردیم؛ در خراسان جنوبی، در کرمان و در استان سیستان‌و‌بلوچستان. یک پایگاه ملی هم در تهران داشتیم. اینها تعریف شده بود و چند سالی هم فعالیت کردند. در حوزه مدیریت سعی کردیم ساماندهی‌هایی انجام دهیم. مثل ساماندهی آفرودها، نصب تابلوهای تفسیری، محتواسازی، برگزاری جشنواره‌ها و سمینارها. در حوزه پژوهش سعی کردیم حمایت کنیم. در حوزه زیرساخت هم یک گیت ورودی در منطقه شهداد- شفیع‌آباد ایجاد کردیم.
وی افزود: در واقع دفتری برای پایگاه در روستا ایجاد کردیم که دفتر عمومی پایگاه و هم بخش آرشیو بود. در منطقه سیستان‌و‌بلوچستان هم ساخت ساختمان پایگاه آغاز شده بود و تقریبا در انتهای عملیات ساختمانی قرار داشت. این کارها را تا حدی پیش بردیم. تا جایی که امکان داشت یک‌سری کارهایی انجام دادیم ولی برای مدیریت چنین عرصه بسیار بزرگی توجه بیشتری لازم است. لوت مثل یک کاروانسرا یا محوطه باستانی نیست که چند کیلومتر مربع باشد. این بیابان ۲۳هزار کیلومتر مربع عرصه و ۱۷هزار کیلومتر مربع هم حریم دارد یعنی در مجموع ۴۰هزار کیلومتر مربع می‌شود، وسعتی که از خیلی از کشورها مثل اسلوونی یا کشورهای کوچک اروپایی بزرگ‌تر است.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: این ۴۰هزار کیلومتر مربع را با مثلا تخت سلیمان که ۸۶۰کیلومتر مربع است، مقایسه کنید. ما حتی نمی‌توانیم دور آن حصار بکشیم و مراقبت کنیم. بنابراین یک نظام مدیریتی ویژه می‌خواهد و یک برنامه مدیریتی خاص. ما آن زمان سعی کردیم در حوزه گردشگری کارهایی انجام دهیم، مثلا شناسایی ذی‌نفعان مختلف در حوزه بیابان لوت یا محتواسازی برای گردشگران در زمینه‌های مختلف، از نصب تابلو و تهیه فیلم و عکس گرفته تا برگزاری نمایشگاه عکس، نقاشی و داستان‌سرایی. فعالیت‌هایی انجام شد ولی آن توجهی که باید از سوی استان‌ها و در سطح ملی وجود داشته باشد، نبود.
وی افزود: ما یک اثر جهانی داریم که خیلی از کشورها آرزوی داشتنش را دارند. خیلی از کشورها چنین عرصه‌ای را ندارند ولی ما از این عرصه چه استفاده‌ای می‌کنیم؟ جز اینکه به آن خسارت می‌زنیم و تخریب می‌کنیم. دکل‌های فشار قوی برق از آن عبور می‌دهیم، توسعه شهری و روستایی انجام می‌دهیم، شرکت‌های بزرگ مداخله می‌کنند، آفرودسوارها بدون ضابطه وارد می‌شوند. ما حتی گردشگری در بیابان نداریم.
ضعف مدیریتی داریم. اگر مدیریت کنیم، این تعداد گردشگر که اکنون وارد لوت می‌شوند، خیلی زیاد نیست. مساله بیشتر مدیریت است. ما الان نمی‌دانیم گردشگر چه موقع می‌خواهد بیاید. ممکن است ده‌تا گروه با هم بیایند. خوشبختانه تابستان خیلی گرم است و کسی نمی‌تواند بیاید ولی آن زمان‌هایی که گردشگر می‌آید، مدیریتی هم وجود ندارد.
منبع: ایسنا
