فصل نوین حضور در بازارهای جهانی
فاطمه عباس‌پور– تحریم‌ها برداشته شده‌اند؛ بازار ارز در وضعیت خوبی قرار دارد و صادرکنندگان دیگر برای صادرات محصولات‌شان مجبور نیستند از هزارتو‌های خودساخته گذر کنند. تولیدکنندگان می‌توانند بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای محصولات‌شان را در بازارهای هدف در چهار گوشه عالم، از آمریکا و اروپا گرفته تا دور افتاده‌ترین کشورهای قاره آفریقا بفروشند. بازارهای جهانی دراختیارمان است و دیگر زنجیری بر پای‌مان برای استفاده از آنها نیست. در چنین شرایطی که کشور سال‌هاست از تجارت آزاد جهانی به دور بوده است آیا می‌دانیم چگونه باید از این بازار‌ها نهایت استفاده را ببریم؟ واقعیت امر یکی از دلایلی که بسیاری از تجار و کارشناسان از به سرانجام رسیدن موافقتنامه تجاری با اوراسیا خوشحال بودند این بود که آن را تمرینی در راستای ورود دوباره پس از رفع تحریم‌ها و اتصال دوباره به اقتصاد جهانی می‌دانستند؛ حتی محمدعلی دهقان دهنوی، رییس سازمان توسعه تجارت نیز هفته گذشته دوباره یادآور شد که موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا، تمرینی برای حضور ایران در بازارهای جهانی محسوب می‌شود؛ تمرینی که می‌تواند در عین یادآوری شیرینی اتصال به زنجیره خلق ارزش جهانی، ما را از پیش برای چالش‌ها و معضلات مسیر آماده سازد.
بازار ۱۸۰ میلیون نفری اوراسیا
اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان اقتصادی منطقه‌ای است که به منظور ارتقای همکاری‌های اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری بین کشورهای عضو خود تاسیس شده است. این اتحادیه شامل پنج کشور اصلی روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان است و هدف اصلی آن تسهیل مبادلات تجاری و اقتصادی بین کشورهای عضو، ایجاد بازار مشترک، بالا بردن رقابت‌پذیری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.
تاریخچه شکل‌گیری این اتحادیه به سال ۲۰۱۰ برمی‌گردد؛ زمانی که توافقنامه‌ای تحت‌عنوان «اتحادیه گمرکی» بین روسیه، قزاقستان و بلاروس امضا شد. با این توافق، کشورهای عضو به تدریج نظام تعرفه‌ای مشترکی را ایجاد کردند و در نهایت در سال ۲۰۱۴، این کشورها به همراه ارمنستان و قرقیزستان تصمیم به تاسیس اتحادیه اقتصادی‌ای گرفتند که به طور رسمی از اول ژانویه ۲۰۱۵ فعالیت خود را آغاز کرد. این اتحادیه دارای نهادهای مختلفی است که وظیفه هماهنگی و اجرای سیاست‌ها و قوانین مشترک را برعهده دارند، و به تدریج تلاش کرده است تا به یک بازار واحد با قوانین و مقررات مشترک تبدیل شود.
این اتحادیه با جمعیتی بالغ بر ۱۸۰میلیون نفر و مساحت تقریبی ۲۰میلیون کیلومتر مربع، منابع طبیعی غنی، به ویژه نفت و گاز و نیروی کار جوان و قابل آموزش را در خود جای داده است. برآورد می‌شود که تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو EAEU به چند تریلیون دلار برسد که این اتحادیه را به یکی از قدرت‌های اقتصادی در منطقه تبدیل می‌کند.
توافقنامه تجارت آزاد با ایران
توافقنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، پس از چندین دور مذاکره فشرده ۲۵اردیبهشت وارد مرحله اجرایی شد و این امکان به‌وجود آمد تا شاهد رشد تجارت در این منطقه باشیم. فصول موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا شامل مقدمه، تجارت کالا، چاره کارهای تجاری، اقدامات فنی، اقدامات بهداشتی، قواعد مبدأ، همکاری گمرکی، حل‌وفصل اختلافات، خرید دولتی، همکاری‌های بخشی (در حوزه‌های حمل‌ونقل، انرژی، صنایع خودرو، مناطق آزاد تجاری و بنگاه‌های کوچک و متوسط) و مقررات پایانی است و در ضمیمه آن کالاهایی که مشمول حذف تعرفه نمی‌شوند، مشخص شده‌اند.
لازم به ذکر است این توافقنامه حاصل فرآیندی چند ساله است که ابتدا با امضای یک موافقتنامه تجارت ترجیحی شروع شد و پس از ارزیابی نتایج مثبت آن، مذاکرات برای تجارت آزاد با پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا آغاز شد. طبق این توافقنامه، تعرفه گمرکی بیش از ۸۷درصد کالاهای تجاری میان ایران و اتحادیه اوراسیا حذف شده و از میان حدود ۵۶۰۰ردیف تعرفه، بالغ بر ۴۶۷۰قلم کالا مشمول تعرفه صفر شده‌اند. این کاهش تعرفه به معنای کاهش محسوس هزینه تجارت و افزایش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازار این کشورها خواهد بود. لازم به ذکر است چنانچه پیش از این اشاره کردیم ایران تنها زمانی می‌تواند نهایت استفاده را از این فرصت ببرد که موانعی مانند تحریم و لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف بر سر راه نباشد و معاملات بانکی با کشورهای مذکور یک فرآیند فرسایشی و چند مرحله‌ای نباشد. با این وجود نمی‌توان این توافقنامه را کم اهمیت دانست؛ رییس سازمان توسعه تجارت پیش از این گفته بود: حجم تجارت سالانه این اتحادیه بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود که نیمی از آن، واردات از سایر کشورهاست. تنها کشور روسیه بیش از ۳۰۰میلیارد دلار واردات دارد. مجموع تجارت ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته اندکی بیش از ۳میلیارد دلار بوده است؛ این رقم نسبت به حجم تجارت ۸۰۰میلیارد دلاری این کشورها بسیار پایین است و باید افزایش یابد. ما در گام نخست هدف‌گذاری کرده‌ایم که حجم تجارت با اوراسیا را به ۱۰میلیارد دلار برسانیم اما اگر فقط به سهم ۵درصدی از تجارت این اتحادیه فکر کنیم، این رقم باید به ۴۰میلیارد دلار برسد.
آسیب‌یابی از نگاه رییس اتاق ایران
در جریان سفر هیات تجاری ایران به روسیه، صمد حسن‌زاده، رییس اتاق ایران در نشست مشترک با آندری اسلپنف، وزیر تجارت کمیسیون اقتصادی اوراسیا با اشاره به چالش‌ها و موانع پیش رو برای تجارت میان ایران و اوراسیا از الزام برای حل این مشکلات یاد کرد. به گزارش روابط عمومی اتاق ایران وی به ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک اشاره کرد و گفت: خطوط ریلی و جاده‌ای فرسوده و ناکافی در ایران و برخی مناطق اوراسیا مانع تسریع صادرات و واردات است.
رییس اتاق ایران، از دشواری دسترسی به اطلاعات تجاری دقیق و به‌روز به عنوان دیگر چالش موجود در تجارت با اوراسیا نام برد و خاطرنشان کرد: کمبود شفافیت در اطلاعات تجاری، گمرکی، و استانداردی باعث کاهش اعتماد و کندی تصمیم‌گیری شرکت‌ها می‌شود.
حسن‌زاده درباره موانع فرهنگی، زبانی و قانونی در بازاریابی نیز بیان داشت: عدم تطابق با ویژگی‌های بازارهای اوراسیا مانع موثر در صادرات محصولات ایرانی است.
حسن‌زاده همچنین به تشریح ۹ الزام برای توسعه تجارت با اوراسیا پرداخت و به مواردی نظیر برگزاری نشست‌ها و دوره‌های تخصصی، تقویت لجستیک و حمل‌ونقل، هماهنگی در استانداردها و شناسایی متقابل آنها، ایجاد پلتفرم مشترک اطلاعات تجاری، حمایت از شبکه‌سازی و بازاریابی، ارائه تسهیلات مالی و مشاوره‌ای، آموزش و ارتقای ظرفیت انسانی، اجرای دقیق قواعد مبدا و ساده‌سازی آنها و مکانیزم حل اختلاف تجاری اشاره کرد.
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در زمینه ضرورت برگزاری نشست‌ها و دوره‌های تخصصی، گفت: برای آشنایی بیشتر فعالان اقتصادی با بازار، قوانین و رویه‌های تجاری کشورهای عضو اوراسیا، نیازمند برگزاری نشست‌های ترویجی و آموزشی هستیم.
او با تاکید بر ایجاد پلتفرم مشترک اطلاعات تجاری، خاطرنشان کرد: برای تبادل داده‌های به‌روز درباره تعرفه‌ها، مقررات، استانداردها، و قوانین گمرکی با دسترسی آسان، نیازمند ایجاد پلتفرم مشترک اطلاعات تجاری هستیم.
اهمیت بحث‌های لجستیکی و شبکه سازی
ایران به عنوان یک کشور در مسیر ارتباطی بین شرق و غرب دارای موقعیت جغرافیایی استراتژیک است و می‌تواند به عنوان یک کانون مهم در شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی عمل کند. وجود زیرساخت‌های حمل‌ونقل قوی، نظیر جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و بنادر در ایران می‌تواند تبادلات تجاری را تسهیل کند و به کشورها اجازه دهد تا به راحتی کالاها و خدمات خود را منتقل کنند. یک سیستم لجستیک کارآمد به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، زمان تحویل و بهبود کیفیت خدمات منجر می‌شود. این امر می‌تواند به افزایش توان رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای اوراسیا کمک کند. از سوی دیگر، کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم نیاز به دسترسی به بازارهای جدید و منابع انرژی دارند. تقویت زیرساخت‌های لجستیکی بین ایران و این کشورها می‌تواند به تسهیل صادرات نفت، گاز و سایر کالاهای ایرانی به بازارهای اوراسیا کمک کند. این همکاری می‌تواند به انتقال فناوری و سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین ایران و کشورهای اوراسیا منجر شود که این خود به توسعه صنایع و بهبود فناوری‌های داخلی ایران کمک خواهد کرد. ایجاد کریدورهای لجستیکی و حمل‌ونقل می‌تواند به کاهش موانع تجاری و تسهیل تبادلات اقتصادی بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا کمک کند، به طوری که محصولات و خدمات از هر دو طرف به‌راحتی به دست مشتریان برسد. این امر نه‌تنها به نفع تجارت دوجانبه خواهد بود، بلکه به طور کلی منجر به تحکیم روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی میان دو طرف خواهد شد.
شبکه‌سازی می‌تواند به شناسایی و دسترسی به مشتریان و تامین‌کنندگان جدید در این بازار کمک کند. این امر می‌تواند به افزایش ظرفیت صادرات و همچنین جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی منجر شود. به‌ویژه در بازارهای نوظهور مانند اوراسیا، ارتباطات موثر می‌تواند به درک بهتر فرهنگ تجاری و نیازهای محلی کمک کند و باعث تسهیل تبادلات تجاری شود. از سوی دیگر، بازاریابی مناسب نیز به شناسایی و ترویج محصولات و خدمات تا حد زیادی کمک می‌کند. استفاده از استراتژی‌های بازاریابی محلی، شامل تبلیغات هدفمند، شرکت در نمایشگاه‌های تجاری و برقراری ارتباط مستقیم با مشتریان، می‌تواند باعث افزایش شناخت برند و محصولات کشورها در این منطقه شود. با توجه به تنوع فرهنگی و اقتصادی در کشورهای عضو EAEU، برنامه‌های بازاریابی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که با سلایق و نیازهای محلی همخوانی داشته باشند.
واقع بین باشیم
تا به اینجا از امید‌هایمان برای این موافقتنامه تجاری که به عنوان بزرگ‌ترین و نخستین موافقتنامه تجاری کشور شناخته می‌شود گفتیم، فرصت‌ها را نام بردیم و برای چالش‌ها راه‌حل یافتیم اما در نهایت لازم است نگاه واقع‌بینانه را فراموش نکنیم. ما تنها زمانی می‌توان به شکل عادی به بحث چالش‌ها و یافتن راه‌حل برای آنها نگاه کنیم که شرایط‌مان یک شرایط عادی باشد. عادی کلمه‌ای است که در حال حاضر نمی‌توان وضعیت فعلی اقتصادی کشور را در آن خلاصه کرد. تحریم‌ها و انزوای اقتصادی مدت‌هاست که کلمه عادی را از ما سلب کرده‌اند و نیاز است پیش از هر برنامه‌ریزی برای آینده ابتدا برای آنها راه‌حلی بیندیشیم و تلاش کنیم وضعیت غیرعادی حاصل از تحریم‌ها را تعدیل کنیم. هرچند وجود چنین موافقتنامه‌هایی به‌خودی‌خود امری مبارک است و می‌تواند به عنوان تجربه و تمرینی ارزشمند برای کشور به‌شمار آید. البته تنها در شرایطی که پیش زمینه فکری آن رفع تحریم‌ها باشد.
