ضرورت تاسیس پژوهشگاه سینمایی فعال
گروه فرهنگ و هنر– آیین پایانی ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران و همچنین مراسم رونمایی از پوستر هفتمین دوره این همایش، با حضور جمعی از مدیران، پژوهشگران و فعالان حوزه نظری سینما برگزار شد. در این مراسم، رائد فریدزاده رییس سازمان سینمایی، بهروز شعیبی مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران، علیرضا اسماعیلی معاون توسعه و فناوری مطالعات سینمایی سازمان سینمایی، فاطمه محمدی مدیرعامل موزه سینما، حجت طباطبایی سرپرست اداره کل حوزه ریاست سازمان سینمایی و برخی دیگر از مدیران، چهره‌های دانشگاهی، مدیران و معاونان انجمن و سینماگران حضور داشتند. در بخشی از این مراسم، رائد فریدزاده روی صحنه آمد و در ابتدای سخنان خود ضمن قدردانی از برگزارکنندگان همایش، اظهار کرد: از همکارانم در انجمن سینمای جوانان برای برگزاری این همایش جدی قدردانی می‌کنم چراکه ما در حوزه پژوهش و مباحث نظری حقیقتا دچار خلأ هستیم. او ادامه داد: فکر می‌کنم تقریبا در هیچ موقعیتی نبوده که من به کرات به این موضوع اشاره نکنم که در حوزه نظر و نظرورزی، هنوز زبان درست خودمان را برای بیان وضعیت‌مان در جهان پیدا نکرده‌ایم. فریدزاده با اشاره به موضوع اقتباس، خاطرنشان کرد: در موضوع نظریه و عمل، باید دید این دو مفهوم در تضادند یا مکمل. آیا این «واو» میان آنها نشانه پیوند است یا تقابل؟ ارسطو، فیلسوف بزرگ وقتی صحبت از حکمت عملی می‌کند، سعی می‌کند اتفاقا این فاصله را بردارد و بگوید که در عمل و نظر، تضادی نیست و اگر حکمت وجود داشته باشد، آن حکمت، حکمت عملی است. حتی در خود کلمه «نظر» هم شما «عمل» را دارید؛ تئوری‌ها به دیدن برمی‌گردند؛ یک فعلی که دارد انجام می‌شود.
رییس سازمان سینمایی در ادامه با پرداختن به معنای لغوی و دینی اقتباس اظهار کرد: در خصوص اقتباس که خود کلمه از «قبس» عربی می‌آید، به نوعی برگرفتن یک آتش است که در سوره «طه» و «نمل» هم به آن اشاره شده، آنجا که حضرت موسی می‌رود آتشی را برگرفته و قرار است آن را برای یاران و خانواده‌اش به ارمغان بیاورد. این برگرفتن و شعله‌ور کردن در یک فضای دیگر، در حقیقت کاری است که اقتباس انجام می‌دهد. او افزود: آنچه در ارتباط با اقتباس و ترجمه یا ترجمان مهم است، این است که با یک متنی سر و کار داریم که قرار است از آن، کانسپتی تصویری یا فهمی گرفته شود و به زبان تصویر ترجمه شود. فریدزاده با اشاره به ماهیت ترجمه و اقتباس گفت: در هر ترجمه‌ای شما چیزی را به دست می‌آورید اما چیزهای زیادی را هم از دست می‌دهید. شما با مرزهای ترجمه‌پذیری و ترجمه‌ناپذیری سر و کار دارید. از گذشته نیز گفته‌اند که مترجمان به نوعی خیانتکارند؛ خیانت به متن اصلی. وقتی به متن اصلی پایبند نباشید، نوعی خیانت رخ می‌دهد. در حقیقت، در ترجمه همیشه خسرانی وجود دارد؛ چیزی از دست می‌رود که باز نمی‌گردد.
او در ادامه با اشاره به دیدگاه فلسفی گادامر بیان کرد: یک فیلسوف آلمانی به‌نام هانس گئورگ گادامر معتقد است که در هر ترجمه‌ای، موقعیتی برای کسب یک معرفت به‌وجود می‌آید؛ معرفتی که صرفا در بستر ترجمه محقق می‌شود. شما وقتی با متنی مواجه می‌شوید که از آنِ دیگری است، با پیش‌زمینه فهم خودتان و جهانی که در آن زیست می‌کنید، به آن اثر هنری یا متن نزدیک می‌شوید و چیزی بر آن می‌افزایید. رییس سازمان سینمایی ادامه داد: در اقتباس یا ترجمه ممکن است چیزی از دست برود؛ به همین دلیل است که معمولا وقتی از اقتباس ادبی صحبت می‌کنیم، کمتر فیلم یا اثری به ذهن‌مان می‌آید که بگوییم: «این از اثر اصلی‌اش بهتر بود.» چرا؟ چون معمولا با اصل متن ادبی مواجه هستیم، پیش‌داوری‌ها و پیش‌فرض‌هایی داریم که در اثر سینمایی محقق نمی‌شود. او در عین حال تاکید کرد: اما همین اثر سینمایی هم یک بُعد جدیدی را در فهم ایجاد می‌کند. به‌ویژه اگر اقتباس در فضای فرهنگی و زیست‌بومی آن شخصی باشد که با زبان دیگری با متن مواجه شده است. به همین دلیل است که نمی‌توان گفت کسی که زبان فارسی بلد است، الزاما حافظ را بهتر از یک ایتالیایی می‌خواند. فریدزاده افزود: اینکه یک اقتباس چقدر می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد یا چقدر می‌تواند نظر مخاطب را جلب کند، بستگی به نوع ارتباط مخاطب با آن اثر دارد اما در هر اقتباسی، شما امکان فهمی دیگر از اثر را برای دیگران و برای خودتان فراهم می‌کنید. او در جمع‌بندی سخنان خود خاطرنشان کرد: گادامر به این موقعیت می‌گوید: «فهم»؛ یعنی «جور دیگر فهمیدن» و جور دیگر فهمیدن، با ترجمه محقق می‌شود. ترجمه، قطعا فضایی برای فهم تازه را فراهم می‌کند. جالب است که خود گادامر هم در مقاله‌اش درباره اینکه هر خوانشی، خود یک ترجمه است، به نقل‌قولی از اوکتاویو پاز اشاره می‌کند که گفته بود: «هر شعری قطعه‌ای از واقعیت است؛ این قطعه، خود ترجمه‌ای است که شعرِ شاعر را به شعرِ خواننده تبدیل می‌کند.» یعنی اثر دیگری به اثری از آنِ منِ خواننده یا مخاطب تبدیل می‌شود.
چشم‌اندازی که بلندپروازانه است
در این مراسم، منصور براهیمی، دبیر ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران در آغاز سخنرانی خود گفت: در سه دوره قبلی همایش، شاهد چرخش‌های جدی در حوزه نظری، به‌ویژه در زمینه پخش فیلم بودم. البته این تغییرات، به نظر من، قطعا جای نقد و بررسی دارد. براهیمی در خصوص پخش فیلم و تاکید بر ژانر گفت: به‌نظرم این تغییرات و پژوهش‌ها موفق بوده و توانسته توجه ما را به‌سمت این موضوعات سوق دهد. طبعا حرکت فرهنگی نیازمند زمان است و سه‌سال برای تغییر برخی نگرش‌ها، هم از نظر نظری و هم تولیدی، زمان نسبتا کوتاهی است. دبیر ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران ادامه داد: فرض ما این بود که شاید بتوانیم حرکاتی در حوزه پژوهش انجام دهیم که آینده‌نگاری سینمای ایران را مورد توجه قرار دهد چراکه این نوع آینده‌نگاری اگر بخواهد در جای دیگری انجام شود، نیازمند هزینه و زمان بسیار زیادی است و انرژی جوانان و ذهن‌های آزاد در این زمینه به کار نخواهد آمد. وی افزود: چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای که در این حوزه داریم، بدون شک نیاز به کار جدی دارد. ممکن است این کار به‌نظر جاه‌طلبانه بیاید اما من معتقدم که باید آن را بلندپروازانه تلقی کرد.
نیازمند تاسیس پژوهشگاه سینمایی فعال با کادر متخصص
در بخشی دیگر از این مراسم رامتین شهبازی، دبیر علمی هفتمین همایش مطالعات فیلم کوتاه گفت: در ابتدا، با کمال افتخار و خوش‌وقتی، به موضوع «اقتباس در فیلم کوتاه: نظریه و عمل» پرداخته و خوشحالیم که در این دوره، به‌ویژه در سال‌جاری، فرصتی فراهم شده تا به این موضوع مهم و بنیادین در عرصه سینما بپردازیم. او افزود: امسال، همچون سال‌های گذشته، توجه ویژه‌ای به مقوله اقتباس در فیلم کوتاه داریم؛ موضوعی که در عرصه سینمای جهانی و در سطح وزارتخانه‌های مرتبط با فرهنگ و هنر مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، امید داریم که بتوانیم با مشارکت فعال تمامی اعضای علمی و فرهنگی، بحث‌های علمی و عملی این حوزه را به‌ویژه در زمینه اقتباس به سطحی بالاتر ارتقا دهیم. شهبازی ادامه داد: در حوزه فیلم کوتاه عمدتا به تجربه‌های فیلمسازان توجه ویژه‌ای داریم که این تجربه‌ها خود در بستر یک محیط واقعی و تولیدی شکل می‌گیرند اما در این میان، توجه به مباحث علمی و نظری نیز امری ضروری است. امروز فیلم کوتاه وارد مرحله‌ای شده که باید به مباحث علمی و نظری آن نیز توجه ویژه‌ای داشته باشیم و این مقوله از حیث علمی باید در جایگاه خود بررسی شود. دبیر علمی هفتمین همایش مطالعات فیلم کوتاه بیان کرد: مفهوم «اقتباس»، مانند بسیاری از واژه‌ها و مفاهیم دیگر در عرصه علوم انسانی، به‌طور گسترده‌ای در مباحث سینمایی مطرح است اما در عمل، هنگامی‌که می‌خواهیم به آن بپردازیم، به‌خصوص در منابع علمی موجود در کشور، با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستیم. درحالی‌که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و مطالعات میان‌رشته‌ای، اقتباس امروز دارای نظریه‌های جدیدی است که می‌تواند به غنای این مقوله کمک کند. شهبازی تصریح کرد: با توجه به اینکه ما در حوزه علوم انسانی و علوم نرم فعالیت می‌کنیم، باید یادآور شویم که نظریه‌های مختلف در این حوزه‌ها یکدیگر را نقض نمی‌کنند بلکه تکمیل‌کننده یکدیگر هستند. بنابراین ضروری است که سالانه به مقوله‌های اساسی مانند اقتباس پرداخته و آن را مورد بررسی و نقد قرار دهیم. این استاد دانشگاه ادامه داد: همچنین این موضوع برای انجمن سینمای جوانان و اعضای آن نیز از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا اگر مقوله‌ای جدی برای برگزارکنندگان همایش نباشد، طبیعتا نمی‌توان بر دیگران تاثیرگذار بود. خوشبختانه در مدت زمانی کوتاه، از تاریخ ۲۰فروردین۱۴۰۴ تا به امروز، توانستیم رضایت و همکاری ۱۷نهاد دانشگاهی، علمی و صنفی را جلب کنیم. او افزود: بیش از ۱۵پیش‌نشست علمی و عملی در این راستا برگزار خواهد شد و در این نشست‌ها، با مشارکت اساتید و پژوهشگران، به تبیین دقیق‌تر مسائل می‌پردازیم. همچنین مهمانان خارجی هم خواهیم داشت که حضور خانم «کاملیا الیوت» قطعی شده است و ان‌شاءالله در هفته اول خرداد۱۴۰۴ گفت‌وگوی مجازی با ایشان خواهیم داشت. شهبازی افزود: برنامه‌های جانبی دیگری نیز برای همایش در نظر گرفته شده که به‌زودی جزئیات آن به اطلاع عموم خواهد رسید. لازم به ذکر است که همچنان نیازمند تاسیس پژوهشگاه سینمایی فعال با کادر متخصص هستیم. بسیاری از مسائل و چالش‌ها در این حوزه نیاز به حل‌وفصل علمی دارند و بدون وجود چنین پژوهشگاه‌هایی، رسیدن به نتایج مطلوب امکان‌پذیر نخواهد بود.
در فواصل این برنامه، پیمان فلاحی و عابد حدودی در حضور منصور براهیمی، رامتین شهبازی و مجید شیخ‌انصاری سه تن از داوران همایش ششم پژوهش خود را در قالب پاورپوینت ارائه دادند و به‌عنوان برگزیدگان ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران معرفی و لوح تقدیر خود را دریافت کردند. در این بخش حسن حسینی یکی دیگر از داوران همایش ششم، در قالب یک فایل صوتی نقطه‌نظرات خود را درباره پژوهش‌های برگزیده ارائه داد. در بخش انتهایی مراسم، پوستر «هفتمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران» با طرحی از شیرین آذرپور رونمایی شد و مراسم امضای آن به ثبت رسید. آیین پایانی همایش هفتم ۲۵ آذر۱۴۰۴ (روز پژوهش) برگزار خواهد شد.
