ضرورت بازاندیشی در حفاظت از آثار تاریخی و طبیعی
جهان صنعت– در شرایطی که فرونشست‌ها، زلزله‌ها و سیلاب‌ها آثار تاریخی و طبیعی کشور را تهدید می‌کنند، کارشناسان بر لزوم تقویت مطالعات، اجرای پدافند غیرعامل و تامین زیرساخت‌های حفاظتی تاکید دارند.
در سال‌های اخیر با تشدید پدیده‌هایی نظیر زلزله، سیلاب، رانش زمین و به‌ویژه فرونشست‌های گسترده در نواحی مختلف ایران، تهدیدهای جدی متوجه آثار تاریخی و زیست‌محیطی کشور شده است. ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه، برداشت بی‌رویه از منابع آبی، تخریب پوشش گیاهی و کاهش تاب‌آوری زیست‌بوم‌ها تنها بخشی از زنجیره معضلاتی است که در کنار کم‌توجهی به اصول پدافند غیرعامل، می‌تواند فجایعی همچون نابودی میراث ملی را رقم بزند.
در این میان استان‌هایی چون سمنان که به سبب موقعیت جغرافیایی در پهنه‌ای زلزله‌خیز، خشک و آسیب‌پذیر قرار دارند، بیش از پیش نیازمند تدابیر پیشگیرانه هستند. کارشناسان حوزه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل معتقدند بدون توجه به برنامه‌های مقاوم‌سازی، مستندسازی دقیق آثار و مداخلات حفاظتی علمی، در صورت وقوع زلزله، پیامدهایی جبران‌ناپذیر در انتظار این مواریث است.
بافت‌های تاریخی در معرض تهدید
هانی رستگاران، پژوهشگر حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی ضمن بیان اینکه زلزله یکی از اصلی‌ترین مخاطرات طبیعی در ایران است که نه‌تنها جوامع انسانی بلکه بافت‌های تاریخی، سازه‌های سنتی، مسیرهای قناتی و حتی زیستگاه‌های طبیعی را نیز در معرض تهدید مستقیم قرار می‌دهد، گفت: بسیاری از آثار ثبت‌نشده تاریخی با کوچک‌ترین لرزش در خطر ریزش یا تخریب قرار می‌گیرند در حالی که هیچ‌گونه نقشه یا مستند علمی دقیقی از آنها وجود ندارد. در چنین شرایطی حتی مرمت پس از حادثه نیز امکان‌پذیر نیست.
رستگاران با اشاره به لزوم گنجاندن اصول پدافند غیرعامل در برنامه‌ریزی‌های مرمتی و توسعه‌ای افزود: در استان سمنان با وجود ظرفیت بالای تاریخی شاهد فرسایش خاموش بسیاری از آثار هستیم.
وی تصریح کرد: حتی آثاری که ثبت ملی یا در حال ثبت جهانی هستند نیز به دلیل کمبود زیرساخت، نبود مطالعات ژئوتکنیکی و عدم تخصیص منابع کافی، در معرض آسیب‌های پنهان‌اند. زلزله فقط تخریب نیست؛ زلزله یک هشدار برای بازاندیشی در شیوه‌های نگهداری از میراث است.»
ضرورت ایجاد بانک دیجیتال آثار تاریخی
در همین راستا کارشناسان پدافند غیرعامل و اعضای سازمان هلال احمر استان سمنان تاکید دارند که باید لایه‌های امنیتی حفاظتی در برابر بلایای طبیعی، از جمله آموزش نیروی انسانی بومی، ایجاد بانک دیجیتال آثار تاریخی، پوشش بیمه‌ای و نیز نصب حسگرهای هوشمند در برخی نقاط آسیب‌پذیر به‌صورت جدی پیگیری شود.
محمد جهانشاهی، دبیر کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی اظهار داشت: زلزله می‌تواند چرخه زیستی یک منطقه را به‌کلی متحول کند.
وی با بیان اینکه در بسیاری از نقاط کشور، ما در شرایطی قرار داریم که از قبل آبستن افزایش ضریب خسارت ناشی از بلایای طبیعی هستیم، گفت: برای مثال سال‌ها خشکسالی منجر به خشک شدن پوشش گیاهی و افزایش آتش‌سوزی‌ها شده به طوری که در بهاری که گذشت شاهد افزایش گاه تا ۷۰۰درصدی آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع کشور باشیم یا برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی، خسارت‌های فرونشست را به شکل خطرناک‌تری تشدید کرده است.
وی تصریح کرد: در کنار اینها کاهش پوشش گیاهی در مراتع و جنگل‌ها باعث افزایش روان‌آب‌ها شده که قدرت تخریبی بالایی در زمان وقوع بارش دارند و خسارت‌های بارندگی را بسیار بیشتر از منافع این فاکتور مهم رقم می‌زنند.
بی‌توجهی به محیط‌های طبیعی و چرخه زیستی
دبیر کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی با تاکید بر کم‌توجهی به محیط‌های طبیعی در مطالعات بلایا به ویژه زلزله افزود: متاسفانه ما تمرکز زیادی بر جوامع انسانی داریم که طبیعی است ولی محیط‌های طبیعی که بخشی از چرخه زیستی ما هستند و از جنبه دیگری ارزش‌های میراثی دارند در اولویت بررسی قرار نمی‌گیرند.
جهانشاهی تصریح کرد: در شرایط بحرانی، عمده منابع و انرژی به سمت جوامع انسان‌ها هدایت می‌شوند و بخش طبیعت معمولا مغفول می‌ماند در حالی که زلزله در این محیط‌ها نیز باعث رانش، شکست، لغزش و… که آثار متنوعی از جمله مرگ و میر گونه‌های جانوری می‌شود به‌ویژه حیات‌وحشی که کندرو است یا با اخلال در زنجیره غذایی تبعات جدی بر جای می‌گذارد و این خسارت‌ها می‌تواند در بخش‌های انسانی چرخه زیستی نیز اثرگذار باشد.
وی با اشاره به تجربه‌های جهانی، به پارک ملی یلواستون در آمریکا اشاره کرد و گفت: این پارک که سالانه به طور متوسط هزار و ۵۰۰ زلزله را تجربه می‌کند، با بیش از ۸۰۰میلیون دلار درآمد سالانه و بیش از ۸هزار شغل در اقتصاد محلی، یکی از مهم‌ترین مقاصد ژئوتوریستی دنیاست.
منبع: مهر
