ضربه ایران به تجارت دریایی اسرائیل
جهان صنعت– تنش‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه، به‌ویژه در سال‌های اخیر، با ورود بازیگران غیردولتی و توسعه ظرفیت‌های نظامی مانند موشک‌های نقطه‌زن و پهپادهای انتحاری، به سطحی بی‌سابقه از پیچیدگی و شدت رسیده است. جنگ غیررسمی و نیمه‌مستقیم میان ایران و اسرائیل که عمدتا از طریق بازیگران نیابتی ایران نظیر انصارالله یمن و حزب‌الله لبنان صورت می‌گیرد، اکنون به یکی از عوامل تهدیدکننده امنیت اقتصادی و زیرساختی اسرائیل تبدیل شده است. در این میان، بنادر که ستون فقرات تجارت و تبادل کالای اسرائیل محسوب می‌شوند، بیشترین آسیب را متحمل شده‌اند.
با توجه به اینکه بیش از ۹۹درصد تجارت خارجی اسرائیل از طریق دریا انجام می‌شود، هرگونه تهدید یا اختلال در مسیرهای دریایی یا زیرساخت‌های بندری، مستقیما با امنیت اقتصادی، زنجیره تامین و پایداری داخلی این رژیم در ارتباط است. این گزارش تحلیلی، با تمرکز بر دو بندر کلیدی حیفا و ایلات، به بررسی اثرات جنگ ایران و اسرائیل بر عملکرد، بهره‌وری، امنیت و آینده بنادر اسرائیل می‌پردازد.
جایگاه بنادر در ساختار اقتصاد اسرائیل
درک تاثیر جنگ مستلزم شناخت جایگاه بنادر در اقتصاد اسرائیل است. اقتصاد اسرائیل در بسیاری از حوزه‌ها واردات‌محور است؛ مواد اولیه صنعتی، محصولات کشاورزی، تجهیزات فناوری پیشرفته، سوخت و حتی کالاهای مصرفی روزمره، عمدتا از طریق مسیرهای دریایی وارد می‌شوند. همچنین بسیاری از صادرات این کشور، شامل تجهیزات الکترونیکی، مواد شیمیایی و محصولات کشاورزی مدرن، از طریق بنادر به بازارهای جهانی ارسال می‌شود.
بندر حیفا، به عنوان بزرگ‌ترین بندر اسرائیل، به دریای مدیترانه دسترسی دارد و دروازه شمالی واردات و صادرات کشور است. بندر ایلات در جنوب، موقعیتی استراتژیک در ساحل دریای سرخ دارد و بهعنوان مسیر جایگزین برای عبور از کانال سوئز و دسترسی به آسیا و آفریقا استفاده می‌شود. هر دو بندر، نقشی اساسی در توزیع کالا در داخل اسرائیل و اتصال آن به بازارهای جهانی ایفا می‌کنند.
تاثیر حملات نظامی بر بندر ایلات
بندر ایلات به‌‌طور خاص، به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی به یمن و قرار گرفتن در تیررس پهپادها و موشک‌های انصارالله، بیشترین آسیب را متحمل شده است. از سال۲۰۲۳، حملات مکرر پهپادی و موشکی به زیرساخت‌های بندر، موجب تعطیلی عملیاتی و کاهش شدید تردد کشتی‌ها شده است.
طبق گزارش روزنامه اقتصادی مارکر، درآمد بندر ایلات در سال۲۰۲۴ تا حدود ۸۰درصد کاهش یافته و این بندر عملا به حالت نیمه‌تعطیل درآمده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد تعداد کشتی‌هایی که در این بندر پهلو گرفته‌اند، از ۱۳۴فروند در سال۲۰۲۳ به تنها ۱۶کشتی در سال۲۰۲۴ کاهش یافته است. این کاهش بیش از ۸۵درصدی در تردد، نه‌تنها نشان‌دهنده بی‌اعتمادی خطوط کشتیرانی به امنیت بندر است بلکه بر هزینه‌های عملیاتی و تاخیر در انتقال کالا نیز اثر منفی گذاشته است.
تاثیر روانی و عملیاتی بر بندر حیفا و سایر بنادر
اگرچه بندر حیفا تاکنون مستقیما هدف حمله قرار نگرفته اما فضای امنیتی ناشی از تهدید موشک‌های بالستیک و پهپادهای ایرانی، موجب کاهش اطمینان شرکت‌های بین‌المللی حمل‌ونقل به امنیت مسیرهای منتهی به این بندر شده است. در گزارش‌های غیررسمی آمده برخی شرکت‌های کشتیرانی، مسیر خود را از بنادر اسرائیل منحرف کرده و ترجیح داده‌اند کالاهای خود را در بنادر مجاور در قبرس، یونان یا حتی اردن تخلیه کرده و از آنجا به اسرائیل حمل کنند.
این تغییر مسیر، منجر به افزایش هزینه‌های لجستیکی، افزایش زمان تحویل و در نهایت بالا رفتن قیمت کالاها در داخل کشور شده است. همچنین با کاهش حجم بار تخلیه‌شده در بنادر اسرائیل، بهره‌وری و سوددهی عملیاتی آنها نیز کاهش یافته است.
اختلال در زنجیره تامین و تبعات اقتصادی
یکی از پیامدهای مستقیم کاهش امنیت بنادر، ایجاد گلوگاه در زنجیره تامین کالاهای اساسی است. اسرائیل به شدت به واردات وابسته است. توقف یا کند شدن واردات، می‌تواند منجر به کمبود کالا، افزایش قیمت و بی‌ثباتی بازارهای داخلی شود. این موضوع به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند صنایع داروسازی، صنایع غذایی و تکنولوژی بسیار حساس است.
از سوی دیگر، تاخیر در صادرات محصولات تولیدی نیز شرکت‌های تولیدی اسرائیلی را دچار ضرر کرده و رقابت‌پذیری آنها در بازارهای جهانی را کاهش داده است. توقف یا کاهش صادرات، نه‌تنها منجر به از دست دادن مشتریان بین‌المللی می‌شود بلکه درآمدهای ارزی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
کاهش درآمدهای بندری و آسیب به بودجه عمومی
بنادر، علاوه‌بر نقش اقتصادی، منبع مهمی برای درآمدهای دولتی از طریق اخذ عوارض، مالیات و خدمات بندری هستند. کاهش شدید تردد کشتی‌ها و افت حجم عملیات تخلیه و بارگیری، درآمدهای حاصل از بنادر را به شکل چشمگیری کاهش داده است. این موضوع در شرایطی که دولت اسرائیل به‌دلیل درگیری نظامی نیاز به افزایش هزینه‌های امنیتی دارد، فشار مضاعفی بر بودجه عمومی وارد می‌کند.
کاهش درآمدهای بندری، همچنین مانع از سرمایه‌گذاری مجدد برای توسعه زیرساخت‌ها و بهبود خدمات لجستیکی می‌شود که در بلندمدت می‌تواند موجب کاهش رقابت‌پذیری بنادر اسرائیل در مقایسه با رقبای منطقه‌ای شود.
چشم‌اندازهای بلندمدت و راهکارهای احتمالی
اگر تنش‌ها ادامه یابند یا به درگیری‌های گسترده‌تر منتهی شوند، رژیم صهیونیستی با چالش‌هایی چندلایه مواجه خواهد بود.
ممکن است اسرائیل برای کاهش وابستگی به بنادر ایلات و حیفا، به بنادر کشورهای ثالث مانند قبرس، یونان یا حتی امارات متوسل شود. این راهکار اگرچه موقتا بخشی از نیازهای تجاری را پوشش می‌دهد اما منجر به افزایش هزینه و کاهش حاشیه سود می‌شود.
افزایش سامانه‌های پدافند هوایی در اطراف بنادر و توسعه زیرساخت‌های امنیتی می‌تواند تا حدی اطمینان شرکت‌های بین‌المللی را بازگرداند. با این حال، این اقدامات نیازمند سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی و زمان‌بر هستند و اثربخشی کامل آنها در برابر تهدیدات نامتقارن مانند پهپادهای انتحاری هنوز محل تردید است.
جنگ نشان داده که تمرکز بیش از حد بر تجارت دریایی می‌تواند پاشنه‌آشیل امنیت اقتصادی باشد. ممکن است در آینده اسرائیل به دنبال تنوع‌بخشی به مبادی تجاری (از جمله مسیرهای زمینی با اردن یا هوایی با کشورهای ثالث) برود، گرچه این گزینه‌ها از نظر ظرفیت و هزینه چندان مقرون به صرفه نیستند.
پیامدهای جنگ طولانی‌مدت برای اسرائیل
اکنون علاوه بر بندر ایلات بندر حیفا نیز سیبل حملات موشکی ایران قرار گرفته و اخیرا نیز شرکت بین‌المللی مرسک اعلام کرد که حرکت تمام کشتی‌های خود به سمت بندر حیفا را متوقف کرده است. همچنین نهاد ناظر بر امنیت کشتیرانی دریایی بریتانیا، امبری (AMBREY) اعلام کرد که بندر حیفا هم‌اکنون جزء مناطق پرریسک کشتیرانی جهان است. این بدان معناست که به دلیل خطرات موجود کشتی‌ها نباید به این بندر مراجعه کنند.
علاوه بر این ایران در همان روزهای ابتدایی جنگ به پالایشگاه حیفا بهعنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های انرژی اسرائیل حمله کرد و آن را از چرخه تولید خارج کرد. یوحنا یحوا، شهردار حیفا، اخیرا با انتقاد از دولت گفته که «مدت زیادی است که دولت ما را مورد توجه قرار نداده است و اکنون مکان‌های استراتژیک در شهر در حال نابودی هستند.» از طرف دیگر حملات مکرر و ترس اسرائیلی‌ها از موشک‌های ایران باعث شده تا بسیاری از کسب وکارها در اسرائیل تعطیل شوند. جدعون لیفی، روزنامه‌نگار هاآرتص در توصیف شرایط فعلی اسرائیل نوشت که «همه‌چیز فلج شده است. همه‌چیز متوقف است. اقتصاد معطل است، به این شکل نمی‌توان زندگی کرد.» آژیرهای ممتد و حملات پهپادی و موشکی در کنار نابودی زیرساخت‌ها باعث شده تا صهیونیست‌ها به دنبال فرار به قبرس از طریق دریا باشند. یکی از صهیونیست‌ها به روزنامه هاآرتص گفته بود «ما در حال فرار هستیم چون گزینه دیگری نداریم.» چند روز پیش کانال۱۲ اسرائیل اعلام کرد که هشدارهای مکرر جبهه داخلی به دلیل جنگ منجربه غیبت ۷۵درصد از کارکنان از محل کار خواهد شد.
حالا شرایط به گونه ای رقم خورده است که نه‌تنها نظریه‌پردازان بلکه خود مقامات اسرائیلی نیز هیچ نشانه‌ای برای پیروزی اسرائیل سراغ ندارند، چنانکه ارتش اسرائیل نیز که ادعای تمام‌شدن یک هفته‌ای جنگ را داشت از موضع خود عقب‌نشینی کرده و گفته است که «نمی‌توان سقف زمانی برای جنگ علیه ایران تعیین کرد.» موضوعی که با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی اسرائیل کاملا به ضرر آن است؛ چنانکه کارنیت فلگ، فرماندار سابق بانک اسرائیل و پژوهشگر ارشد موسسه دموکراسی اسرائیل در اورشلیم می‌گوید که عامل اصلی که واقعا هزینه جنگ را تعیین خواهد کرد، مدت‌زمان آن است. اقتصاد اسرائیل می‌تواند یک کارزار کوتاه را تحمل کند اما «اگر یک هفته باشد، موضوع متفاوتی است. اگر دو هفته یا یک ماه باشد، داستان بسیار متفاوتی است.»
سخن پایانی
تحولات اخیر نشان می‌دهد که جنگ ایران و اسرائیل دیگر صرفا در مرزهای نظامی یا سیاسی محدود نیست بلکه به طور مستقیم بر ساختار اقتصادی و زیرساخت‌های حیاتی کشورها تاثیر می‌گذارد. بنادر اسرائیل به عنوان یکی از حساس‌ترین و حیاتی‌ترین نقاط اتصال این رژیم با اقتصاد جهانی، تحت‌تاثیر مستقیم تهدیدات موشکی و پهپادی ایران و متحدانش قرار گرفته‌اند.
در کوتاه‌مدت، ادامه این روند می‌تواند منجر به کاهش بیشتر بهره‌وری، افزایش هزینه‌های تجارت خارجی و فشار اقتصادی بر جامعه اسرائیل شود. در بلندمدت نیز ممکن است ساختار کلی تجارت خارجی و موقعیت ژئوپلیتیک اسرائیل در منطقه دچار بازنگری و تحول جدی گردد. برای مقابله با این تهدیدات، اسرائیل ناچار خواهد بود بین نیازهای امنیتی، الزامات اقتصادی و روابط بین‌المللی خود تعادل سختی برقرار کند.
