سکون گردشگری کشور!
نادر نینوایی– درحالی‌که جهان با شتابی بی‌سابقه به‌‌سوی دیجیتالی شدن سفر و گردشگری پیش می‌رود، ایران همچنان در حاشیه این موج فناورانه ایستاده و تماشاگر تغییراتی بوده که بنیان صنعت گردشگری را در سراسر دنیا دگرگون کرده است.
طبق گزارش‌های بین‌المللی در سال۲۰۲۴ سرمایه‌گذاری جهانی در فناوری‌های گردشگری نزدیک به ۱۵درصد رشد داشته و بیش از نیمی از مدیران صنعت، «بهبود تجربه سفر» را انگیزه اصلی این سرمایه‌گذاری دانسته‌اند. از آژانس‌های آنلاین و پلتفرم‌های یکپارچه گرفته تا ابزارهای تحلیل داده، بازاریابی دیجیتال و دستیارهای مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی، فناوری به محور اصلی رقابت کشورها در جذب گردشگر تبدیل شده است. کشورهایی نظیر امارات، ترکیه، تایلند و حتی عربستان با توسعه زیرساخت‌های هوشمند سفر، نه‌تنها گردشگر جذب می‌کنند بلکه تصویر برند ملی خود را نیز در سطح جهانی بازسازی کرده‌اند.
در این میان اما ایران با وجود ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی کم‌نظیر هنوز نتوانسته جایگاه خود را در نقشه فناوری گردشگری تثبیت کند. عدم خدمات‌رسانی برخی پلتفرم‌های رزرو بین‌المللی در ایران، محدودیت در پرداخت‌های ارزی، ضعف در حضور آنلاین مراکز اقامتی در پلتفرم‌های جهانی و فقدان سیاست‌های داده‌محور باعث شده گردشگری کشور نتواند از فرصت تحول دیجیتال بهره ببرد. حتی در حوزه بازاریابی جهانی درحالی‌که ویدئوهای کوتاه و الگوریتم‌های موتورهای جست‌وجو و هوش‌مصنوعی در جهان نقش اصلی را در الهام‌بخشی سفر ایفا می‌کنند، محتوای گردشگری ایران همچنان پراکنده، غیرهدفمند و بدون راهبرد واحد منتشر می‌شود.
واقعیت این است که عصر جدید گردشگری، عصری فناورانه است؛ عصری که در آن گردشگر پیش از سفر مقصد را در فضای مجازی تجربه می‌کند، با هوش‌مصنوعی مسیر خود را می‌چیند و با چند کلیک، سفرش را رزرو می‌کند. اگر ایران بخواهد از این قافله عقب نماند، باید از نگاه سنتی به گردشگری عبور کند و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، صنعت سفر را به شبکه‌ای هوشمند و رقابت‌پذیر تبدیل کند. در غیر این صورت فاصله میان گردشگری ایران و جهان هرروز بیشتر خواهد شد و فرصت تاریخی بهره‌مندی از موج فناوری، در سکوت از دست خواهد رفت.
ظهور پلتفرم‌های دیجیتال و آژانس‌های آنلاین
پلتفرم‌های دیجیتال و آژانس‌های آنلاین به یار جدایی‌ناپذیر گردشگران امروزی بدل شده‌اند. طبق نتایج پژوهشTTS 2025، بیش از ۷۵درصد مسافران در سفرهای تفریحی اخیر خود از این ابزارها برای برنامه‌ریزی یا رزرو استفاده کرده‌اند. در میان آنها، آژانس‌های آنلاین (OTAs) سهم قابل‌توجهی دارند و حدود نیمی از گردشگران برای رزرو یا برنامه‌ریزی سفرهای بین‌المللی از آنها استفاده می‌کنند.
این پلتفرم‌ها با بهره‌گیری از هوش‌مصنوعی مولد، تجربه کاربری روان‌تر و ساده‌تری را فراهم کرده‌اند. نمونه‌ای از این تحول، فیلتر هوشمند جدید Booking است که با جست‌وجوی طبیعی و زبان گفتاری، انتخاب محل اقامت را برای کاربران سریع‌تر و دقیق‌تر می‌کند. در کنار آن، «سوپراپ‌ها» در حال شکل‌گیری هستند؛ اپلیکیشن‌هایی که مجموعه‌ای از خدمات سفر را در یک بستر واحد گرد هم می‌آورند.
در همین حال جای خالی ایران در این عرصه محسوس است. پلتفرم‌های جهانی رزرو اقامت و پرواز اغلب بازار ایران را پوشش نمی‌دهند، تراکنش‌های مالی بین‌المللی در این بخش با محدودیت مواجه هستند و استارتاپ‌های داخلی نیز نتوانسته‌اند جایگزینی در سطح رقابتی جهانی ارائه دهند. نتیجه آن شده که گردشگر خارجی به‌سختی می‌تواند سفری دیجیتالی و برنامه‌ریزی‌شده به ایران داشته باشد.
قدرت نقد و بررسی‌های آنلاین در تصمیم سفر
وب‌سایت‌های نقد و بررسی اکنون یکی از تاثیرگذارترین منابع تصمیم‌گیری در انتخاب مقصد و خدمات گردشگری هستند. براساس داده‌های «Tourism Economics»، حدود ۳۷درصد از مسافران هنگام برنامه‌ریزی سفرهای خارجی از این منابع استفاده می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۶۰درصد از کاربران، پیش از انتخاب کسب‌وکارها نقدهای گوگل را مرور می‌کنند.
در عین حال، وب‌سایت Tripadvisor با پوشش بیش از ۸میلیون محل اقامت، ایرلاین، رستوران و تجربه سفر، جایگاهی ویژه در این عرصه دارد. سیستم‌های جدید مدیریت و تحلیل بازخوردها نیز به کسب‌وکارهای گردشگری کمک کرده تا دیدگاه مشتریان را به فرصتی برای بهبود خدمات و افزایش فروش تبدیل کنند.
در ایران اما بخش عمده‌ای از مراکز اقامتی و خدمات گردشگری یا در این پلتفرم‌ها حضور ندارند یا اطلاعات و نظرات کاربران‌شان به‌روز نیست. نبود نظام بازخورد آنلاین و ضعف در مدیریت شهرت دیجیتال سبب شده است بسیاری از اقامتگاه‌ها و تورها بهویژه در شهرهای کوچک‌تر، از چشم گردشگران جهانی دور بمانند.
شبکه‌های اجتماعی؛ الهام‌بخش نسل جدید سفر
شبکه‌های اجتماعی اکنون به یکی از موتورهای الهام‌بخش در تصمیمات سفر بدل شده‌اند. طبق پژوهش ۲۰۲۵ TTS ، بیش از ۹۰درصد از کاربران شبکه‌های اجتماعی گفته‌اند که محتوای این پلتفرم‌ها در انتخاب مقصد یا نوع فعالیت‌شان نقش مستقیم داشته است.
ویدئوهای کوتاه زیر ۹۰ثانیه مانند Reels در فیس‌بوک یا اینستاگرام، تاثیر چشمگیری بر اشتیاق به سفر دارند. ابزارهای تبلیغاتی مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی، مانند «+ Advantage» متا نیز با تحلیل داده‌ها و هدف‌گذاری دقیق‌تر، بازاریابی گردشگری را کارآمدتر کرده‌اند.
در ایران اما با وجود رشد تولید محتوای بومی درباره سفر، نبود سیاست جامع دیجیتال مارکتینگ و محدودیت در دسترسی یا تبلیغات هدفمند باعث شده است برند گردشگری کشور نتواند در فضای جهانی دیده شود. درحالی‌که کشورهایی با ظرفیت کمتر، تنها با تکیه بر ویدئوهای کوتاه و تبلیغات هدفمند، میلیون‌ها گردشگر جذب کرده‌اند، ایران هنوز در مرحله تولید محتوای پراکنده و غیرساختاریافته باقی مانده است.
هوش مصنوعی؛ همراه جدید گردشگران
هوش‌مصنوعی به سرعت در حال تبدیل شدن به دستیار سفر انسان‌هاست. در حال حاضر ۱۸درصد از مسافران جهانی از دستیارهای مجازی هوشمند برای برنامه‌ریزی یا رزرو استفاده می‌کنند. از ابزارهای عمومی مانندChatGPT، Google Gemini و Microsoft Copilot گرفته تا پلتفرم‌های تخصصی سفر نظیر Layla وKayak.ai، همگی امکان طراحی برنامه‌های سفر شخصی‌سازی‌شده را فراهم کرده‌اند.
این روند بهویژه در میان گردشگران چینی و آمریکایی رشد چشمگیری داشته است. افزون بر این، ابزارهایی چونHopper ، Google Flights و Skyscanner با تحلیل هوشمند میلیاردها داده پرواز و هتل، ارزان‌ترین زمان رزرو را پیش‌بینی می‌کنند. شرکت‌های بزرگ گردشگری نیز با بهره‌گیری از هوش‌مصنوعی در سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) مانند Revinate و Optimove، محتوای بازاریابی هدفمندتر و تجربه‌های شخصی‌سازی‌شده‌تری ارائه می‌کنند.
در ایران اما استفاده از هوش‌مصنوعی در صنعت گردشگری هنوز در مرحله ابتدایی است. داده‌های سفر جمع‌آوری و تحلیل نمی‌شوند، ارتباط میان نهادهای گردشگری و استارتاپ‌های فناورانه ضعیف است و شرکت‌های داخلی به‌جای سرمایه‌گذاری در الگوریتم‌های بومی، بیشتر درگیر توسعه سامانه‌های تکراری هستند در نتیجه تجربه سفر در ایران هنوز سنتی و مبتنی بر ارتباط مستقیم است، نه بر تحلیل داده و شخصی‌سازی دیجیتال.
عقب‌ماندن ایران از موج استفاده از فناوری
نگاهی به روند جهانی نشان می‌دهد که فناوری دیگر نه ابزاری کمکی بلکه زیربنای اصلی رشد گردشگری در جهان است. از هوش‌مصنوعی و کلان‌داده تا بازاریابی دیجیتال و پلتفرم‌های رزرو یکپارچه، هر بخش از زنجیره سفر در حال دیجیتالی‌شدن است. کشورهایی چون تایلند، ترکیه، امارات و حتی آفریقای‌جنوبی با جذب سرمایه‌گذاری فناورانه، زیرساخت‌های دیجیتال گردشگری خود را توسعه داده‌اند و سهم قابل‌توجهی از بازار سفرهای بین‌المللی را به دست آورده‌اند.
در مقابل ایران با وجود برخورداری از پتانسیل بی‌نظیر فرهنگی، تاریخی و طبیعی، همچنان از این موج جهانی عقب مانده است. نبود زیرساخت‌های پرداخت بین‌المللی، عدم حضور در پلتفرم‌های جهانی، فقدان داده‌کاوی گردشگری و ضعف سیاستگذاری دیجیتال از جمله دلایلی است که فرصت طلایی ایران در عرصه فناوری گردشگری را به تهدیدی خاموش تبدیل کرده است.
امروز دیگر رقابت در گردشگری، رقابت در تبلیغ جاذبه‌ها نیست بلکه رقابت در «فناوری روایت سفر» است. اگر ایران بخواهد سهمی در بازار میلیارد دلاری گردشگری جهانی داشته باشد، باید از مرحله نمایش مناظر به مرحله تحلیل رفتار گردشگر و هوشمندسازی تجربه سفر برسد.
تحقق این هدف نیازمند همکاری دولت، بخش‌خصوصی و استارتاپ‌های فناورانه است تا از مسیر داده، هوش‌مصنوعی و پلتفرم‌های بومی، گردشگری ایران از سایه عقب‌ماندگی فناورانه بیرون آید و به جایگاه واقعی خود در نقشه سفر جهانی بازگردد.
