سهم اندک ایران از بازار جهانی حلال

جهان‌صنعت– مهم این است که دستگاه‌های دولتی به بخش خصوصی کمک کنند و بخش خصوصی احساس کند که پشتش گرم است به کمک‌های دولتی؛ احساس کند که مانع‌تراشی نمی‌شود و کارش روان و سهل است. این تنها یکی از اشارات مقام معظم رهبری درباره بخش خصوصی است؛ موضوعی که ایشان به کرات در سخنان خود به آن اشاره کرده‌اند و از دولت خواسته‌اند دست از مانع‌تراشی‌های بیجا برای بخش خصوصی بردارد. در اکثر کشور‌های توسعه یافته و موفق جهان دولت‌ها تنها سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی را برعهده دارند و اجرا از صفر تا ۱۰۰ برعهده بخش خصوصی است. دولت می‌داند این بخش موتور محرکه اقتصاد است و تمام تلاش خود را برای تسهیل امور آن می‌کند. در کشور ما این روند برعکس است و دولت بخش خصوصی را به عنوان رقیب و در مقابل خود می‌بیند و همین دیدگاه آسیب فراوانی به نظام اقتصادی کشور طی دهه‌های گذشته زده است. صنعت غذا و در زیرمجموعه آن صنعت حلال نیز از این قضیه مستثنا نیستند و به علت دخالت‌های بیجا دولت، نتوانسته‌اند به تمام پتانسیل خود دست‌یابند.

اهمیت صنعت حلال

تجسم کنید که به بازاری دسترسی دارید که یک‌چهارم افراد کره زمین معادل ۹/‏‏۱‌میلیارد نفر را در بر می‌گیرد؛ ارزش آن در سال ۲۰۲۱ معادل ۳/‏‏۱ تا ۲تریلیون دلار بوده است و در سال ۲۰۲۳ با یک جهش چشمگیر به ۵/‏‏۲ تا ۳تریلیون دلار رسیده است؛ رقبای‌تان انگشت شمار هستند و از همه مهم‌تر کشور‌هایی با زنجیره تولید ارزش قدرتمند مانند کشور‌های اروپایی و آمریکا جزو رقبای اصلی‌تان نیستند اما می‌توانند بخشی از بازار هدف‌تان باشند. این بازار،‌ بازار صنایع غذایی حلال از زیرمجموعه بازار صنعت غذای جهانی است؛ صنعتی که مشتریان مخصوص و همیشگی خود را دارد. این صنعت، صنعت غذای حلال است. اندونزی به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان، با جمعیتی بالغ بر ۲۷۰‌میلیون نفر، سهمی قابل‌توجه از بازار غذای حلال را به خود اختصاص داده و به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اصلی این محصولات شناخته می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که ارزش بازار حلال در اندونزی به حدود ۱۵‌میلیارد دلار می‌رسد؛ این کشور به‌دلیل تقاضای بالای داخلی و همچنین صادرات محصولات حلال، نقش مهمی در زنجیره تامین جهانی ایفا می‌کند.

از سمت دیگر ترکیه به‌عنوان یک پل ارتباطی فرهنگی و اقتصادی بین آسیا و اروپا جایگاه قابل‌توجهی در این صنعت با سهمی حدود ۶‌میلیارد دلار از بازار جهانی دارد. عربستان سعودی نیز با توجه به جایگاه ویژه‌اش به‌عنوان محل مناسک اسلامی و تقاضای بالای داخلی برای محصولات حلال، سهمی در حدود ۵/‏‏۲‌میلیارد دلار از بازار غذای حلال را در اختیار دارد.

کشور‌های دیگر حاضر در این لیست به ترتیب شامل پاکستان، امارات متحده عربی، مالزی و عراق هستند و سهم آنها از این بازار نیز به ترتیب ۸/‏‏۱‌میلیارد دلار، ۲/‏‏۱‌میلیارد دلار، یک‌میلیارد دلار و ۸۰۰‌میلیون دلار است. سهم ایران از این بازار بزرگ جهانی چندان مشخص نیست نمی‌توان جایگاه آن را در رده‌بندی جهانی چندان مشخص کرد. طبق گزارش‌ها ایران سهمی در حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰‌میلیون دلار از بازار غذای حلال دارد که آن را در جایگاه ۸ تا ۱۰ جهانی قرار می‌دهد. «جهان‌صنعت» در گفت‌وگو با محسن نقاشی، دبیر فدراسیون تشکل‌های صنایع غذایی به بررسی چرایی این جایگاه پایین و ارتباط آن با نقش اندک بخش خصوصی در این حوزه پرداخته است.

صنعتی متعلق به مسلمانان

نقاشی گفت: ما جمهوری اسلامی هستیم و به‌تبع صنعت حلال به ذات متعلق به اسلام و مسلمانان است و اسلام تنها دین آسمانی است که در آن اینچنین به مبحث حلال پرداخته شده است اما چرا امروزه می‌بینیم که سهم ما به عنوان جمهوری اسلامی حتی قابل مقایسه با بسیاری از کشور‌ها نیست؟ صنعت حلال در جهان طبق برآورد‌ها حدود ۸‌هزار‌میلیارد دلار گردش مالی دارد اما سهم ایران از این بازار حتی به یک‌درصد هم نمی‌رسد! شاید بتوان بخش بزرگی از این مشکل را بر گردن عدم تمرکز و عدم وجود یک متولی ثابت دانست؛ حلال در تمام جهان متعلق به بخش خصوصی است و موضوعی نیست که دولت بتواند مالکیت آن را برعهده بگیرد اما در کشور ما میان سازمان استاندارد و غذا و دارو بر سر آن دعواست. سهم عمده بازار که از دست‌مان می‌رود تماما بر گردن سازمان استاندارد، غذا و دارو و وزارتخانه‌های صمت و جهاد کشاورزی است. به جرات می‌گویم اگر بخش خصوصی عهده‌دار این مسولیت در کشور باشد اکثر مشکلاتی که امروزه با آنها دست به گریبان هستیم اصلا به وجود نمی‌آمدند یا در صورت ایجاد به سرعت حل می‌شدند. بخش خصوصی مسیر را بهتر از هر کسی بلد است؛ برند‌سازی را می‌داند و بلد است چگونه و چه زمانی از ابزار تبلیغات استفاده کند اما متاسفانه به این بخش میدان نمی‌دهند.

مانع‌تراشی‌های دولت

وی ادامه داد: گزارشی داشتیم که طبق آن تولیدکنندگان و مقامات چینی به حوزه‌های علمیه و نزد مراجع رفته بودند تا به بحث حلال ورود کنند و بتوانند با یک استراتژی مشخص به بازار کشور‌های مسلمان ورود کنند و بتوانند شاخص‌های حلال بودن را که نزد مسلمانان مهم است به دست آورند! آن وقت ما در کشور خودمان این ظرفیت را به حال خود رها کرده‌ایم. امروزه سازمان استاندارد متولی اصلی بحث استاندارد است؛ امری که تا حدودی بی‌ربط به نظر می‌آید و چنانچه گفتم بحث حلال متعلق به مردم است و نیازمند ورود فوری بخش خصوصی به این حوزه است. وجود یک اساسنامه نیز از الزامات فوری این بحث است و باید هرچه سریع‌تر یک اساسنامه کلی مبتنی بر حضور پررنگ بخش خصوصی تدوین و اجرا شود.

دبیر فدراسیون تشکل‌های صنایع غذایی گفت: علاوه بر صادرات محصولات حلال در بحث واردات نیز همین چالش‌ها مطرح است. آیا سازمان استاندارد و غذا و دارو مشخصا بر مساله شرعی اشراف دارند؟ دلیل عدم موفقیت ما و اینکه در بازار جهانی در ارتباط با مساله حلال به رسمیت شناخته نمی‌شویم همین است. در جلساتی که با مسولان استاندارد داشتم متوجه شدم که همان رویه استاندارد را بر روی مساله حلال پیاده می‌کنند. این در حالی است که اگر بخش خصوصی در راس امور باشد می‌داند چگونه علاوه بر رعایت موضوعات شرعی از ابزار برندسازی و تبلیغات نیز استفاده کند. متاسفانه در کشور ما این رویه بر قرار نیست و مرکزیت وجود ندارد؛ خاطرمان باشد هر جنسی که استاندارد باشد الزاما شاخص‌های حلال را ندارد.

احساس رقابت کاذب با بخش خصوصی

نقاشی گفت: امروزه می‌بینیم که کشور‌هایی نظیر ترکیه، عربستان، اندونزی، مالزی و حتی پاکستان سود فراوانی از بازار ۸هزار‌میلیارد دلاری این صنعت می‌برند و ارز فراوانی را به کشورشان وارد می‌کنند. موفقیت این کشور‌ها در یک جمله خلاصه شده است و آن میدان دادن به بخش خصوصی است. مقام معظم رهبری به کرات به دولتمردان گفته‌اند که بخش خصوصی را از خودتان بدانید و به آن میدان بدهید اما متاسفانه دولتمردان احساس رقابت کاذبی با بخش خصوصی دارند و به آن اجازه پرواز و اوج گرفتن نمی‌دهند.

دولت خود را مقابل بخش خصوصی می‌بیند در حالی که بخش خصوصی مقابل دولت نیست بلکه بخشی از آن است و این دو جدای یکدیگر نیستند. ما اسیر شعار و حرف‌های روزمره شده‌ایم و همین امر اجازه نمی‌دهد بتوانیم مسائل را به درستی حل کنیم و تمرکزمان را بر روی پیشرفت بگذاریم.

روند ما تا به اینجای کار اشتباه بوده است وگرنه چرا مقام معظم رهبری در تمام سخنان‌شان و شعار‌های سال بر موضوعات اقتصادی تاکید دارند. کلید اصلی دست دولت است و تا زمانی که اجازه ورود تشکل‌ها و بخش خصوصی را ندهد نمی‌توان به بهتر شدن اوضاع امیدوار بود.

فرصت‌های از دست رفته بازار حلال

وی خاطرنشان کرد: بخش خصوصی راه را بهتر از هرکسی بلد است و با وجود سنگ‌اندازی‌ها می‌داند باید به کجا ورود کند و چه کاری انجام دهد. بر همین اساس چند سال پیش ما به سازمان فائو رفتیم و خواستیم یک جلسه پیرو بحث حلال برگزار کنیم و براساس روند‌های روز دنیا آموزش ببینیم.

به ما گفتند باید یک قرارداد با وزارتخانه‌های مدنظر ما ببندید و آن وزارتخانه در ایران، وزارت جهاد کشاورزی بود. قرار شد متخصصان به ایران بیایند و ما را با آموزش‌های روز دنیا آشنا کنند.

جهاد کشاورزی از ما تعهد گرفت که تحت هیچ شرایطی از سازمان فائو مبلغی دریافت نکنیم و این در صورتی بود که ما حتی خبر نداشتیم سازمان پولی برای این بحث پرداخت می‌کند! اعلام کردیم که تنها هدف ما خدمت به کشور است و هزینه‌ها را هم تماما خودمان متقبل می‌شویم؛ جلسه دوم برگزار شد اما از سال ۹۸ تا به امروز منتظر هستیم جلسه سوم برگزار شود! در چنین شرایطی بخش خصوصی چه کاری از دستش بر‌می‌آید؟ تا زمانی که به بخش خصوصی میدان ندهیم؛ از ایده‌هایش استقبال نکنیم؛ مداوم بال‌وپرش را کوتاه نکنیم و سنگ‌اندازی و مانع‌تراشی‌های بیجا نکنیم نمی‌توانیم توقع سود‌دهی و موفقیت داشته باشیم. کلید دست دولت است و باید با این کلید در را به روی بخش خصوصی باز کند.