سبقت دوباره مصرف بنزین از تولید
جهان صنعت– اوایل مرداد‌ماه مصوبه مربوط به نحوه تسویه‌حساب‌های مالی میان دولت و شرکت‌های پالایش نفت و پتروشیمی ابلاغ شد که براساس آن قیمت خوراک پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها تا پایان سال تثبیت شده اما دبیر انجمن کارفرمایی صنعت پالایش نفت می‌گوید که به‌دلیل مشخص نبودن وضعیت خوراک، سرمایه‌گذاری در صنعت پالایش بیش از شش‌ماه است که متوقف شده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که ظرفیت کلی پالایش کشور رقمی در حدود ۴/۲میلیون بشکه در روز است که حدود ۱۶درصد از ظرفیت پالایشی اوپک را تشکیل می‌دهد. این عدد شامل پالایشگاه‌های بزرگ مانند آبادان، بندرعباس، اصفهان و پتروشیمی‌های وابسته به واحدهای تقطیر است.
آنطورکه محمدصادق عظیمی‌فر، معاون وزیر نفت اخیرا اعلام کرده، ظرفیت پالایش نفت در کشور از ابتدای دولت چهاردهم ۱۶۰هزار بشکه هم اضافه شده است. نقش کلیدی در این افزایش ظرفیت را پالایشگاه آبادان داشته است که به‌تنهایی تا ۷۰ هزار بشکه در روز از این رشد را پوشش داده. همچنین پالایشگاه‌های ستاره خلیج‌فارس و اصفهان نیز به‌‌ترتیب افزایشی حدود ۳۵هزار بشکه و ۳۰ تا ۴۰هزار بشکه در روز داشته‌اند.
این افزایش تولید با وجود تحریم‌های نفتی ایران اتفاق افتاده است. همزمان برخی منابع مستقل گزارش کرده‌اند که صادرات ایران در برخی ماه‌ها به حدود ۶/۱–۷/۱میلیون بشکه در روز رسیده است. این وضعیت نشان‌دهنده مقاومتی است که ترکیب خریداران، تسهیل‌های لجستیکی و شبکه‌های کشتیرانی سایه‌ای ایجاد کرده‌اند.
با وجودی که صنعت پالایش در ایران با ریسک‌های بزرگی مثل ریسک‌های ژئوپلیتیکی و امنیتی، محدودیت دسترسی به فناوری و سرمایه‌گذاری خارجی و چالش‌های سرمایه‌گذاری برای مطابقت با استانداردهای بین‌المللی روبرو است، این صنعت توانسته در سخت‌ترین شرایط خود را پایدار نگه دارد؛ موضوعی که حالا از دیدگاه ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت رو به عدم مطلوبیت می‌رود.
او با تاکید براینکه پالایش نفت از بخش‌های استراتژیک کشور است که اثرگذاری آن هم روی امور اقتصادی، هم سیاسی، هم اجتماعی قابل مشاهده است، از دولت درخواست کرده که حفظ و تقویت صنعت پالایش را در دستور کار قرار دهد، چه آنکه به‌گفته او اگر این صنعت بتواند روی پای خود بایستد، می‌تواند در توسعه اقتصادی کشور اثرگذار باشد.
عاشوری با بیان اینکه «در جنگ ۱۲روزه شرکت‌های پالایشی نهایت ایثار و فداکاری را از خود نشان دادند» گفت: ظرفیت تولید فرآورده‌های ویژه را در ایام جنگ، به کمک تولید بنزین و گازوئیل کشور آوردیم. ماهیت کار شرکت‌های پالایشی خطرآفرین است و طی ۲ یا ۳ سال گذشته، بیش از ۲۰نفر را در حوادث این صنعت از دست دادیم. او با بیان اینکه «افزایش حوادث صنعت پالایش از مدیریت غیربهینه یا مشکلات بخش HSE نیست»، گفت: دلیل اصلی افزایش حوادث، فرسودگی پالایشگاه‌هاست که نیاز به تعمیرات و به‌روزآوری را بیشتر می‌کند. عاشوری براین باور است که پالایشگاه‌های روز جهان به بخش رباتیک مجهز شده‌اند اما پالایشگاه‌های ما همچنان با نیروی انسانی و به‌صورت سنتی کارهای مربوطه را انجام می‌دهند.
شکاف عمیق در تولید بنزین
با وجود رشد چشمگیر تولید بنزین و گازوئیل طی ۹سال گذشته، شکاف میان تولید و مصرف سوخت در کشور همچنان رو به گسترش است. براساس اعلام ناصر عاشوری، متوسط تولید روزانه بنزین امسال حدود ۱۲۰میلیون لیتر بوده اما مصرف به ۱۳۰میلیون لیتر رسیده است. این ناترازی عمدتا از مصرف بی‌رویه، قاچاق گسترده سوخت و ضعف صنعت خودروسازی ناشی می‌شود. عاشوری می‌گوید اگر سه مانع اصلی یعنی مصرف غیرمنطقی، قاچاق و تولید خودروهای پرمصرف رفع شوند، کشور به هیچ واردات بنزینی نیاز نخواهد داشت. او این عوامل را «منشأ اصلی ناترازی» خواند و افزود که مشکل از بخش تولید نیست بلکه روند مصرف و قاچاق باید مهار شود.
بی‌شک، یکی دیگر از چالش‌های ساختاری بازار سوخت در ایران، دولتی بودن عرضه بنزین است. درحالیکه در اکثر کشورهای جهان بنزین در بازاری رقابتی عرضه می‌شود و این رقابت باعث بهبود کیفیت و بهینه‌سازی مصرف می‌شود، در ایران قیمت‌گذاری و توزیع به طور کامل در اختیار دولت است. نتیجه این ساختار انحصاری، کاهش انگیزه برای ارتقای کیفیت، آسیب به موتور خودروها و هدررفت منابع ملی بوده است؛ مسائلی که در نهایت بر شدت ناترازی بنزین نیز اثر می‌گذارند.
عاشوری با انتقاد از بازگشت قیمت‌گذاری فرآورده‌های ویژه به دولت می‌گوید: ستاد تنظیم بازار یا سازمان برنامه و بودجه یا وزارت نفت نمی‌توانند قانونی که از هشت‌سال پیش مصوبه هیات وزیران دارد را بدون مصوبه جدید هیات وزیران باطل کنند. به‌گفته وی، قیمت‌گذاری فرآورده‌های ویژه باید برعهده انجمن صنعت پالایش باشد اما اکنون به شرکت پالایش و پخش واگذار شده است.
پالایشگاه‌های کوچک؛ فرصت‌های بلااستفاده
در کنار این چالش‌ها، بخش مهمی از ظرفیت پالایش کشور در قالب پالایشگاه‌های کوچک بلااستفاده مانده است. بسیاری از این واحدها به دلیل نامشخص بودن وضعیت خوراک، بیش از شش‌ماه است که متوقف هستند. عاشوری می‌گوید این پالایشگاه‌ها با سرمایه‌گذاری اندک و در زمان کوتاه می‌توانند به مدار تولید بازگردند و بخشی از کمبود سوخت را جبران کنند. دبیر انجمن کارفرمایی صنعت پالایش نفت می‌گوید: وزارت نفت باید وضعیت نابسامان پالایشگاه‌های کوچک را سامان‌دهی کند، برخی از این سرمایه‌گذاران بیش از شش‌ماه است که با توقف کار مواجه هستند چراکه وضعیت خوراک آنها مشخص نیست.
به‌گفته او، پالایشگاه‌های کوچک هم از نظر پدافند غیرعامل بسیار موثر هستند و هم می‌توانند با سرمایه‌گذاری کم و در زمانی کوتاه‌تر به مدار بهره‌برداری وارد شوند. عاشوری با بیان اینکه درخصوص کیفیت خوراک پالایشگاه‌ها به توافقاتی دست پیدا کردیم که قرار است به‌زودی تصویب و اعلام شود، گفت: دولت می‌خواهد به‌خاطر مشکلات اقتصادی خود، هزینه حمل خوراک را به گردن پالایشگاه‌ها بیندازد، درحالیکه تاکنون برعهده دولت بوده است و این برای ما پذیرفتنی نیست.دولت در سیاستی جدید، قصد دارد هزینه حمل خوراک پالایشگاه‌ها را برعهده خود آنها بگذارد؛ تصمیمی که فعالان این صنعت آن را غیرقابل‌قبول می‌دانند. به گفته دبیر انجمن صنفی، چنین تغییری نه‌تنها هزینه‌های تولید را بالا می‌برد بلکه انگیزه سرمایه‌گذاری در این بخش را کاهش می‌دهد.
کارشناسان حوزه انرژی هشدار می‌دهند که ادامه ناترازی سوخت و بی‌توجهی به ظرفیت پالایشگاه‌های کوچک می‌تواند فشار اقتصادی و ارزی کشور را در سال‌های آینده تشدید کند. به باور آنها، مدیریت مصرف، مقابله با قاچاق، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، آزادسازی تدریجی بازار سوخت و تعیین‌تکلیف خوراک پالایشگاه‌های کوچک از مهم‌ترین گام‌ها برای برقراری توازن پایدار در بازار بنزین است.
