ریسک‌های ایران در جهان امروز
رضا صادقیان
فهم جایگاه کشور ایران در دنیای امروز براساس شاخص‌های معتبر و قابل سنجش تصویری دقیق‌تر از مسائل و چالش‌های پیش‌رو را مقابل چشمان صاحبان قدرت، متولیان کسب‌و‌کار و عموم شهروندان قرار می‌دهد.
- انتشار گزارش‌های سالانه مجمع جهانی اقتصاد (WEF) به نام «ریسک‌های جهانی» یکی از مهم‌ترین منابع ارزیابی ریسک برای درک وضعیت کشورها در حوزه‌های مختلف حکمرانی است. گزارش ریسک‌های جهانی۲۰۲۵ که توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده، مجموعه‌ای از مهم‌ترین تهدیدات جهانی در سه بازه زمانی کوتاه‌مدت (دو سال)، میان‌مدت (پنج سال) و بلندمدت (۱۰سال) را بررسی و منتشر کرده است. این گزارش با نظرسنجی از بیش از ۹۰۰کارشناس بین‌المللی از جمله رهبران اقتصادی و دانشگاهی تاثیرگذار در حوزه‌هایی مانند اقتصاد، سیاست، امنیت، زیست‌محیطی و جامعه تهیه شده است. این قبیل گزارش‌ها به دلیل حفظ رویکرد پژوهش محور با تکیه به آمار و اطلاعات دقیق و قابل استناد تهیه می‌شود بنابراین مخاطب با گزارشی بدون سوء‌گیری‌های سیاسی و امنیتی و تصویری دقیق‌تر از بازه‌های زمانی ریسک در جهان امروز روبه‌رو است. هدف از تهیه این قبیل گزارش‌ها نشان دادن تصویر کلی سایر کشورها به صاحبان قدرت کشورهای دیگر، مدیران ارشد مجموعه‌های اقتصادی و پژوهشگران برای آینده پیش‌رو است.
- در گزارش فوق شش دشواره دنیای امروز برای هر کدام از کشورها شناسایی شده است.
- درگیری‌های مسلحانه دولتی: تنش‌های ژئوپلیتیکی و درگیری‌های منطقه‌ای از جمله در خاورمیانه به‌عنوان بزرگ‌ترین تهدید کوتاه‌مدت شناسایی شده‌اند. به طور نمونه درگیری ماه گذشته میان کشور هند و پاکستان، حملات رژیم صهیونیستی و آمریکا به کشور یمن و حملات هوایی رژیم صهیونیستی به ساکنان بی‌پناه غزه بخشی از این درگیری‌های مسلحانه بوده است.
- اطلاعات نادرست و قطبی‌سازی اجتماعی: گسترش اطلاعات نادرست به ویژه با استفاده از هوش‌مصنوعی از مهم‌ترین تهدیدات اجتماعی در کوتاه‌مدت و میان‌مدت است. این امر سیاستگذاری را در مقام مقایسه با سال‌های گذشته برای سیاستگذاران دشوار کرده و در ادامه این روند اعتماد عمومی نسبت به نشر اخبار و سایر رویدادها با کاهش باورپذیری روبه‌رو خواهد شد.
- خطرات محیط‌زیستی و اقلیمی: بحران‌های اقلیمی از جمله وقوع پدیده‌های شدید آب‌وهوایی از قبیل سیل، باران‌های موسمی، آلودگی هوا و هجوم ریزگردهای در برخی مناطق جهان و کاهش منابع طبیعی در حال تبدیل شدن به بحران‌های فوری هستند. به عنوان نمونه کشور سودان همزمان درگیر تمام این نوع از بحران‌هاست.
- بی‌ثباتی اقتصادی و افزایش نابرابری: به دنبال خطر رکود اقتصادی و کمبود فرصت‌های شغلی شاهد افزایش نابرابری هستیم. در گزارش سال۲۰۲۵ و سایر گزارش‌های مشابه نابرابری به‌عنوان خطر محوری که با بسیاری از دیگر ریسک‌ها در ارتباط بوده شناسایی شده است.
- چندقطبی شدن نظم جهانی: چشم‌انداز جهانی به سمت چند قطبی شدن قدرت‌های تازه نفس در حال حرکت است. قدرت‌های منطقه‌ای در حال کسب نقش بیشتر در نظم جهانی هستند و این امر می‌تواند منجر به رقابت بیشتر میان قدرت‌های نوظهورتر باشد.
- ریسک‌های تکنولوژیک و زیستی: استفاده نادرست از فناوری‌هایی مانند هوش‌مصنوعی، فناوری‌های زیستی و ابزارهای نظارتی در بلندمدت می‌توانند تهدیدهای جدی برای آزادی‌های فردی و امنیت اجتماعی ایجاد کنند.
- در این گزارش پنج چالش و ریسک مربوط به کشور ایران مورد توجه بیشتر صاحب‌نظران قرار گرفته است.
- تورم: تورم مهم‌ترین ریسک در ایران شناخته شده است. نوسانات شدید قیمتی پیش‌بینی ناپذیرتر شدن وضعیت اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم به‌ویژه در حوزه کالاهای اساسی و خدمات، یکی از چالش‌های کلیدی برای خانواده‌ها و کسب‌‌وکارها تلقی شده است.
- کمبود منابع آبی: بحران آب، یکی از نگرانی‌های فزاینده است که تاثیرات آن در کشاورزی، صنعت و امنیت اجتماعی ملموس‌تر شده است.
- درگیری‌های مسلحانه: خطر بروز یا تشدید تنش‌های منطقه‌ای، اعم از تهدیدات، احتمال جنگ یا اقدامات پیش‌دستانه برای جلوگیری از وقوع جنگ تمام عیار و بی‌ثباتی در منطقه خارومیانه به‌عنوان یکی از تهدیدات مهم مورد ارزیابی قرار گرفته است. – رکود اقتصادی: تداوم وضعیت رکودی، کاهش رشد اقتصادی، افت سرمایه‌گذاری و محدودیت در اشتغال‌زایی از جمله نگرانی‌های فعالان اقتصادی در ایران است.
- مواجهه ژئواقتصادی: تحریم‌ها، تعرفه‌ها و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی از جمله عواملی هستند که چشم‌انداز اقتصادی کشور را با ابهام مواجه کرده‌اند و ریسک‌های تجارت و جذب سرمایه را افزایش داده‌اند.
نتیجه
روند ریسک‌های کشورمان طی یک دهه گذشته و براساس همین گزارش نه‌تنها مسیر کاهش را نشان نمی‌دهد بلکه گام‌به‌گام افزایش یافته است. ریسک‌هایی مانند تورم، رکود اقتصادی، کمبود فرصت‌های اقتصادی، ریسک‌های محیط‌زیستی، بحران آلودگی، احتمال درگیری نظامی، محدودیت‌های تجاری، بسته‌تر شدن دایره تحریم‌های بین‌المللی، افزایش نابرابری و فقر و قطبی‌سازی‌های کاذب اجتماعی شماری از ریسک‌هایی هستند که طی سال‌های قبل تا به امروز در این گزارش‌ها به چنین مواردی اشاره شده است. با توجه به برخی کلید واژگان که به صورت مکرر از سوی مدیران ارشد نهاد دولت سیزدهم و چهاردهم مورد استفاده قرار می‌گیرد از قبیل ما می‌توانیم، ما باور به خودمان داریم، در حال پیشرفت و درست کردن مسیر هستیم و اینکه نباید در شرایط سختی امیدمان را از دست بدهیم، لازم به یادآوری است تصویر اصلی و تمام قد کشورمان نزد مدیران ارشد اجرایی کشورهای دیگر، صاحبان سرمایه، کانون‌های قدرت و تصمیم‌گیران اصلی و اهل سیاست و مرتبطان با هسته‌های اصلی قدرت و اقتصاد متشکل از چنین گزارش‌هایی است و نه سخنان ریز و درشت مسوولان در بخش‌های مختلف کشور. آن سخنان هر چه بوده و هست، مصرف داخلی دارد و بعضا حتی مورد بی‌توجهی شهروندان نیز قرار می‌گیرد. از همین‌رو متر و معیار اصلی کشورهای خارجی و سرمایه‌گذاران گزارش‌های واحدهای روابط عمومی شرکت‌ها و سایر سازمان‌های فربه و بیکاره نیست بلکه آنان فقط و فقط به همین گزارش‌ها دقت‌نظر دارند.
