رفاه خانوارها در خطر است؟
جهان صنعت– با توجه به وضعیت هرم سنی جمعیت ایران و وضعیت روبه کاهش نیروی‌کار، بررسی وضعیت اقتصادی کشور و وضعیت درآمدی خانوارها به همراه تحلیل درونزای ساختار جمعیتی، جمعیت بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش به منظور بررسی وضعیت رفاه خانوارهای ایرانی، الگو سیستمی پویایی از شرایط اقتصادی و جمعیتی کشور طراحی و تدوین شده تا به کمک آن، وضعیت بخش درآمد خانوارها و کمک‌های دولت و بخش هزینه‌های خانوارها و در نهایت، تعادل بین این دو بخش در دو سناریو با رشد اقتصادی صفر و ۵درصد، با استفاده از نرم‌افزار Ithink برای سال‌های ۱۴۲۰-۱۳۹۵ شبیه‌سازی شود. طبق نتایج شبیه‌سازی شده از درآمد خانوارها به لحاظ کمک‌های آمده در سرفصل اجتماعی دولت، در دوره مورد بررسی و برای هر دو سناریو، درآمد خانوارها کفاف هزینه را نمی‌دهد. بدین معنی که یک خانوار ایرانی در سال‌های آتی هر آنچه که تحت‌عنوان درآمد کسب می‌کند را صرف هزینه‌های جاری خواهد کرد و اضافه رفاهی به دست نمی‌آورد. البته نتایج نشان می‌دهد که با تحقق حداقل رشد اقتصادی ۹/۵درصدی در دوره مورد بررسی، متوسط رشد درآمدها بیشتر از هزینه‌ها خواهد شد و در نتیجه سطح رفاه خانوارها طی تمامی سال‌های شبیه‌سازی از سطح کنونی بالاتر خواهد رفت.
۱- چه نگرانی‌های اصلی‌ای در مورد آینده سطح رفاه خانوارهای ایرانی در این مطالعه مطرح شده است؟
این پژوهش به سه چالش اساسی که حفظ سطح رفاه خانوارهای ایرانی را تهدید می‌کنند، اشاره دارد:
– تحولات هرم سنی جمعیت (افزایش جمعیت سالمند و موج جوانان دهه ۶۰ شمسی)
– بی‌ثباتی کلان اقتصادی و رشد ناکافی برای ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب
– نقش مهم دولت و محدودیت‌های مالی آن در تامین حمایت‌های اجتماعی و حفظ سبد مصرفی خانوارها
۲- هدف اصلی و روش تحقیق این پژوهش در مورد رفاه خانوارهای ایرانی چه بوده است؟
هدف اصلی پژوهش، ارزیابی سطح رفاه خانوارهای ایرانی از طریق تحلیل پویایی‌های درآمد و هزینه آنها در افق زمانی سال ۱۴۲۰ هجری شمسی (۲۰۴۲-۲۰۴۱ میلادی) بوده است. برای این منظور، مدل پویایی سیستم‌ها با استفاده از نرم‌افزار Ithink توسعه داده شد تا شرایط اقتصادی و جمعیتی کشور را در نظر گرفته و سناریوهای مختلف رشد اقتصادی و تاثیر آنها بر درآمد و هزینه خانوارها را شبیه‌سازی کند.
۳- دو سناریوی اصلی رشد اقتصادی شبیه‌سازی شده در این مطالعه چه بوده و چه تاثیری بر درآمد و هزینه خانوارها داشته‌اند؟
این مطالعه دو سناریوی اصلی رشد اقتصادی را برای دوره ۱۳۹۵ تا ۱۴۲۰ (۲۰۴۱ تا ۲۰۱۶ میلادی) شبیه‌سازی کرده است:
-سناریوی رشد صفر درصدی: تحت این سناریو، درآمد خانوارها حتی با کمک‌های اجتماعی دولت قادر به پوشش هزینه‌هایشان نخواهد بود، به این معنا که هیچ بهبودی در سطح رفاه رخ نخواهد داد.
-سناریوی رشد ۵درصدی: در این شرایط، درآمد خانوارها رشد می‌کند اما تنها اگر حداقل رشد اقتصادی ۹/۵درصدی در دوره موردنظر تحقق یابد، سطح رفاه خانوارها می‌تواند بهبود یابد و درآمدها از هزینه‌ها فراتر رود.
۴- براساس شبیه‌سازی‌های این مطالعه، روند پیش‌بینی شده برای نرخ بیکاری در ایران تحت‌سناریوی رشد صفردرصدی چگونه خواهد بود؟
در سناریوی رشد صفر درصدی، نرخ بیکاری از ۰۳/۸درصد در سال ۱۳۹۵ به ۳/۳۰درصد در سال ۱۴۲۰ افزایش خواهد یافت. این مساله شکاف فزاینده بین عرضه و تقاضای نیروی کار را نشان داده و چالش‌های اقتصادی خانوارها را تشدید خواهد کرد.
۵- نسبت وابستگی جمعیت در ایران چگونه بر رفاه خانوارها تاثیر می‌گذارد؟
این پژوهش پیش‌بینی می‌کند که نسبت وابستگی (تعداد افراد غیرفعال اقتصادی شامل سالمندان و کودکان به ازای هر فرد شاغل) در سناریوی رشد صفردرصدی از ۵/۳ در سال پایه به ۵/۴ در سال ۱۴۲۰ افزایش خواهد یافت. این افزایش، فشار مالی بیشتری بر خانوارها تحمیل کرده و هزینه‌های زندگی را برای افراد شاغل افزایش می‌دهد.
۶- مطالعه چه سطحی از رشد اقتصادی را برای حفظ یا بهبود سطح رفاه خانوارهای ایرانی تا سال ۱۴۲۰ ضروری می‌داند؟
نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حداقل میانگین رشد اقتصادی ۹/۵درصدی برای افزایش درآمد خانوارها نسبت به هزینه‌هایشان و بهبود سطح رفاه در دوره زمانی مورد بررسی ضروری است.
۷- نقش کمک‌های اجتماعی دولت در رفاه خانوارهای ایرانی طبق یافته‌های تحقیق چیست؟
پژوهش نشان می‌دهد که در سناریوی رشد صفردرصدی، حتی با وجود کمک‌های اجتماعی دولت، درآمد خانوارها برای تامین هزینه‌هایشان کافی نخواهد بود. این یافته‌ها تاکید می‌کنند که کمک‌های دولتی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم درآمد خانوارها مطرح است اما اثربخشی آنها وابسته به رشد اقتصادی کشور خواهد بود.
۸- محدودیت‌های این مطالعه و زمینه‌های پژوهشی آینده چه مواردی را شامل می‌شوند؟
نویسندگان مطالعه اذعان دارند که مدل کنونی داده‌های اشتغال را به‌صورت کلی بررسی کرده و تاثیرات متفاوت اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی را در نظر نگرفته است. پژوهش‌های آینده می‌توانند:
– تاثیر تغییرات اشتغال در بخش‌های خاص اقتصادی را بررسی کنند.
– تاثیر مهاجرت نیروی کار بر بازار کار ایران را که در این مطالعه مدل‌سازی نشده است، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.
جمع‌بندی
این پژوهش نشان می‌دهد که بدون رشد اقتصادی کافی، سطح رفاه خانوارهای ایرانی در سال‌های آینده کاهش خواهد یافت. تحولات جمعیتی (افزایش سالمندان و کاهش نیروی کار جوان) و بی‌ثباتی اقتصادی چالش‌های اساسی در این مسیر خواهند بود. برای حفظ و بهبود رفاه خانوارها تا سال ۱۴۲۰، اجرای سیاست‌هایی برای تقویت رشد اقتصادی، کاهش بیکاری و بهبود توزیع منابع ضروری است.
نویسندگان: مسعود پیله‌ورطرقبه و زریر نگین‌تاجی
این مطلب از مقاله‌ای با عنوان «اثرات دینامیکی متغیرهای جمعیتی و اقتصادی بر سطح رفاه خانوارهای ایرانی در افق ۱۴۲۰» استخراج شده است.
