رد دعوت تاریخی
جهان‌صنعت – در پی دستیابی به توافق صلح برای پایان دادن جنگ غزه میان ایالات‌متحده، رژیم صهیونیستی و جنبش‌های محلی باریکه غزه، اجلاسی در شهر شرم‌الشیخ مصر برگزار شد. این در حالی بود که وب‌سایت آکسیوس در خبری مدعی شد که از رییس‌جمهور ایران نیز برای شرکت در این نشست دعوت به عمل آمده است؛ خبری که بلافاصله با واکنش گسترده چهره‌های سیاسی و فعالان مواجه شد و جالب آنکه صدای اکثر تحلیلگران و ناظران داخلی در این رابطه با توجه به شرایط اقتصادی و سیاست خارجی کشور صدایی بود در راستای اجابت این دعوت و حضور مسعود پزشکیان در اجلاس شرم‌الشیخ. این در حالی بود که فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین و کارشناس برجسته سیاست خارجی و روابط بین‌الملل در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» ضمن استقبال از دعوت صورت گرفته از پزشکیان برای شرکت در این اجلاس، عدم حضور در این نشست را مصداق فرصت‌سوزی دانست و تاکید کرد که ایران باید از فرصت استفاده و بدین ترتیب سعی کند چهره‌ای متفاوت از گذشته به جهانیان ارائه کند.
رد پیشنهاد از سوی دولت
با وجود پیگیری‌ها و موضع‌گیری‌های ایران برای برقراری صلح در باریکه غزه اما عباس عراقچی، وزیر امور خارجه در یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) ضمن تشکر از دعوت رییس‌جمهور مصر برای شرکت در این نشست نوشت: «با وجود تمایل به تعاملات دیپلماتیک، نه رییس‌جمهور پزشکیان و نه من نمی‌توانیم با کسانی وارد تعامل شویم که به مردم ایران حمله کرده‌اند و همچنان ما را تهدید و تحریم می‌کنند.»
این در حالی بود که اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در بخشی از نشست مطبوعاتی روز گذشته خود در رابطه با تصمیم ایران مبنی‌بر عدم حضور در این اجلاس توضیح داد و گفت: «جوانب این امر با دقت مورد بررسی قرار گرفت، در جلسات کارشناسی در وزارت خارجه و بیرون از وزارت خارجه ابعاد مثبت و منفی شرکت یا عدم شرکت در این نشست مورد ارزیابی قرار گرفت و نهایتا تصمیمی که منافع و مصالح کشور را تامین کند گرفته و اعلام شد.» جالب آنکه بقائی در ادامه سخنان خود تاکید کرد که رد این دعوت از سوی ایران نفوذ و اثرگذاری ایران را محدود نخواهد کرد. او گفت: «ما فعالانه کار خود را ادامه می‌دهیم و مطمئن هستیم که اثرگذاری لازم را در جایی که لازم باشد داریم.»
در نقد استدلال دولت برای غیبت در شرم‌الشیخ
با این همه اما چنانکه اشاره شد قاطبه ناظران داخلی بر این باور بوده و هستند که به‌ویژه با توجه به شرایط خاص و شکننده اقتصادی کشور، درپی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، باید از هر فرصتی برای برقراری دیپلماسی و گفت‌وگو استفاده کرد. جواد امام، سخنگوی جبهه اصلاحات ایران موضع‌گیری‌های جمهوری اسلامی حمایت از صلح غزه را اقدامی مدبرانه و در جهت منافع ملی کشور ارزیابی کرد و گفت: «اینکه در اجلاس شرم‌الشیخ به طور رسمی از ایران دعوت شده بود، از نگاه بنده باید در آن شرکت می‌کردیم.» امام در ادامه این اجلاس را از نظر اثرگذاری بر آینده فلسطین و منطقه، اجلاسی حائزاهمیت ارزیابی کرد و یادآور شد: «باید از این فرصت‌ها برای بازگشت به سیاست جهانی استفاده کنیم. چرا باید از حضور در اجلاس شرم‌الشیخ امتناع کنیم؟! در این اجلاس همه شخصیت‌ها و مقام‌های کشورهای منطقه حضور دارند. ایران باید ازاین فرصت استفاده می‌کرد.» سخنگوی جبهه اصلاحات ایران در واکنش به استدلال عراقچی مبنی بر اینکه «با کسی که به ما حمله کرده، مذاکره نمی‌کنیم»، به جنگ تحمیلی هشت ساله اشاره کرد و گفت: «پس چه توجیهی داشت که ما قطعنامه۵۹۸ را پذیرفتیم؟ ما برای پذیرفتن قطعنامه و بعد از آن شاهد ملاقات رسمی مقامات جمهوری اسلامی ایران با صدام بودیم.» جواد امام در ادامه حضور در نشست شرم‌الشیخ را فرصتی برای کنار زدن تهدیدها و فشارها علیه ملت ایران معرفی کرد و گفت: «رژیم صهیونیستی و آمریکا در تلاش هستند تا اجماع جهانی علیه ما شکل دهند. ما باید این توطئه را خنثی کنیم. جمهوری اسلامی ایران دیپلمات‌های حرفه‌ای دارد. این دیپلمات‌ها سرمایه ایران هستند، سرمایه یک جریان سیاسی نیستند. باید از این سرمایه‌ها استفاده کرد. ایران طی چند دهه هزینه‌های سنگینی بابت حمایت از جریان مقاومت در فلسطین پرداخت کرده و آینده منطقه و ایران در این شرایط باهم گره خورده است!» امام در انتها خواستار مشخص شدن دلایل عدم شرکت در این نشست شد.
وزارت خارجه را بی‌خاصیت نکنید!
در ادامه واکنش‌ها به عدم حضور در اجلاس شرم‌الشیخ، جعفر شیرعلی‌نیا نیز در یادداشتی در کانال تلگرامی خود در ابتدا به امتناع وزارت امور خارجه از حضور در بحث‌های تدوین قطعنامه۵۹۸ که منجر به پایان مخاصمه میان ایران و عراق شد، اشاره کرد و نوشت: «آیا حضور مستقیم ایران در بحث‌های تدوین قطعنامه نتیجه بهتری نداشت؟ به نظر می‌رسد در سیاست خارجی ایران گاه مسیرهای طولانی‌تر و پرهزینه‌تر بر مسیرهای مستقیم و کم‌هزینه‌تر ترجیح داده می‌شود تا شعارها آسیب نبینند. این روش علاوه‌بر اینکه به اعتماد مردم آسیب می‌زند، وزارت خارجه را هم بی‌خاصیت می‌کند و اگر مدیریت قوی در راس وزارت خارجه وجود نداشته باشد، این ضعف در وزارتخانه نهادینه می‌شود و دیپلمات‌ها نیز نمی‌دانند تا چه حد اختیار دارند.» شیرعلی‌نیا در ادامه با اشاره به متون نوشته شده از سوی علی‌اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه وقت ایران در زمان جنگ که برخلاف اسناد تاریخی از حضور فعال دستگاه وزارت امور خارجه در جریان تهیه متن قطعنامه۵۹۸ خبر می‌داد با کنایه نوشت: «آیا مسیرهای مستقیم، رسمی و شفاف در دیپلماسی که قابل‌نقد و اصلاح هستند از مسیرهای پنهانی و غیرمستقیم بهتر نیستند؟ آیا دیپلماسی پنهانی و خارج از وزارت خارجه مردم را از حکومت دورتر نمی‌کند؟ کاش اجازه داده می‌شد رییس‌جمهور به اجلاس مصر برود؛ اگر بد شد همه به او حمله کنند و اگر خوب شد در کتاب درسی افتخارش را به اسم دیگران بنویسند.»
باید دشمن را در آن نشست رسوا می‌کردید!
همزمان غلامحسین کرباسچی نیز به اظهارات وزیر امور خارجه در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) واکنش داد و نوشت: «سوال؛ صدام بیشتر حمله و جنایت نکرد؟ زینب(س) در مجلس ابن‌زیاد نرفت و رسوایش نکرد؟ شما می‌رفتید افشاگری می‌کردید و مظلومیت ملت ایران را فریاد می‌زدید. بهتر نبود؟» در ادامه نقد تصمیم دولت و وزارت امور خارجه برای رد پیشنهاد، عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات هم نیز سکوت نکرد و با یادآوری وظایف وزارت امور خارجه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «آیا وزارت خارجه فقط برای تعامل با دوستان است؟ جنگ‌ها چگونه پایان می‌یابند؟ اختلافات بین دولت‌ها چگونه حل می‌شود؟»
با این دیدگاه هیچ جنگی هرگز تمام نمی‌شد
واکنش‌ها به این بی‌عملی دولت به اینجا ختم نشد و حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی ریاست‌جمهوری در دولت حسن روحانی نیز با انتشار یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس خطاب به مسعود پزشکیان و در واکنش به استدلال عراقچی نوشت: «اگر آنچه می‌فرمایید درست باشد، هیچ جنگی در جهان پایان نخواهد گرفت، هیچ مخاصمه‌ای هرگز تمام نمی‌شود و انسان ناگزیر خواهد بود در چرخه‌ای بی‌پایان از خشونت زیست کند. حال آنکه فلسفه دیپلماسی دقیقا برای شکستن همین چرخه است؛ برای آنکه دشمنی‌ها پایان یابد، نه آنکه تداوم پیدا کند.» ابوطالبی همچنین اضافه کرد: «اگر در زمان جنگ ایران و عراق جنابعالی بر سر کار بودید، شاید ما هنوز با عراق در حال جنگ بودیم. قرار بود از عربستان نگذریم اما گذشتیم، قرار بود با صدام صلح نکنیم اما کردیم. تاریخ سیاست ایران، تاریخ عبور از جنگ با تدبیر است، نه ماندن در میدان آن.» وی با یادآوری مخالفت عراقچی برای امضای قطعنامه۵۹۸ نوشت: در صورت حاکم شدن نظرات جنابعالی، شما اکنون به جای سفر به بغداد، باید به جبهه‌های جنگ سر می‌زدید! شاید امروز نیز همان دو راه پیش‌روی ماست: ماندن در میدان یا بازگشت به عقلانیت دیپلماتیک. حامیان جنگ در یک سو و طرفداران دیپلماسی در سوی دیگر.»
در نهایت به نظر می‌رسد معنای وفاق در دولت پزشکیان به معنای عام آن نیست و برخلاف انتظارات مردم، نخبگان و کارشناسان قرار است رهیافت‌های پیشین که در حال حاضر ثمره پیگیری آنها را شاهد هستیم، ادامه یابند. لازم به ذکر است که پشت کردن به نخبگان و جامعه منجر به کاهش بیش از پیش سرمایه اجتماعی دولت خواهد شد و با قطع امید کارشناسان -که بسیار مورد تاکید رییس‌جمهور بودند- جامعه نیز از حمایت‌های خود دست خواهد کشید.
