راز تهران آلوده
جهان‌صنعت– تعطیلی تهران تا پایان هفته جاری به‌دلیل آلودگی هوا بار دیگر تصویری از ناترازی انرژی و ناکارآمدی سیاست‌های سوخت نشان داده است درحالی‌که مازوت به‌عنوان نماد آلایندگی شناخته می‌شود اما گزارش‌های رسمی تاکید می‌کند که خودروهای فرسوده، صنایع ناکارآمد و کمبود تولید سوخت‌های باکیفیت نقش اصلی را دارند.
کارشناسان می‌گویند افزایش آلاینده‌های هوا در تهران و برخی کلانشهرهای کشور، ریشه‌ای اقتصادی و ساختاری دارد؛ موضوعی‌که ناترازی انرژی و سوخت‌های پرآلودگی مانند مازوت را به مهم‌ترین عامل آلودگی تبدیل کرده است.
آنطور که احمد طاهری، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته است سال جاری نزدیک به ۳۰۰میلیون لیتر مازوت کم‌سولفور با اولویت نیروگاه‌های مجاور کلانشهرها ارائه و توزیع شده است؛ رقمی که نشان می‌دهد با وجودی که استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع محدود و حتی مازوت‌ها باکیفیت شده اما همچنان سطح آلایندگی‌ها بالاست؛ موضوعی که از خودروهای فرسوده و تولیدات صنعتی ناکارآمد نشات گرفته است. این وضعیت بدون اصلاح سیاست‌های انرژی و تولید، ادامه آن سال‌ها کشور را با چالش‌های جدی زیست‌محیطی و اقتصادی مواجه خواهد کرد.
رضا سپهوند، دبیر کمیسیون انرژی نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با تاکید بر اهمیت اصلاح نظام قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی گفت: «دولت همواره درصدد بوده حامل‌های انرژی را به قیمت‌های واقعی نزدیک تا بخشی از کسری بودجه خود را جبران کند.» او افزود: افزایش نرخ سوخت یا کارت‌های آزاد با قیمت‌های بالاتر، تنها راهبرد دولت برای کاهش بار مالی است و نمی‌تواند به‌تنهایی مشکل آلودگی را حل کند.
به‌گفته سپهوند، مشکل اساسی آلودگی، ناشی از ناترازی انرژی است. در واقع ایران با تولید و مصرف سوخت‌های فسیلی ارزان، به‌ویژه گازوئیل و بنزین، محیط‌زیست را تحت‌فشار قرار داده است. در همین راستا، تولید خودروهای کم‌مصرف و واردات خودروهای باکیفیت و کم‌مصرف، یکی از راهکارهای کاهش مصرف انرژی و به‌تبع آن کاهش آلودگی بوده که هنوز بهطور کامل اجرا نشده است.
مازوت؛ مقصر شناخته‌شده یا قربانی شرایط؟
در سال‌های اخیر رسانه‌ها و برخی مسوولان، مازوت را عامل اصلی آلودگی هوا معرفی کرده‌اند اما سپهوند بر این باور است که این تنها راهکار نیست. او با اشاره به مصرف محدود مازوت در نیروگاه‌های تهران اظهار داشت: «در تهران چند نیروگاه داریم که مازوت مصرف کنند؟ بسیار محدود هستند. منشأ اصلی آلودگی امروز تهران، بخش خودرو و صنایع اطراف شهر است.»
به‌گفته او، آلودگی ناشی از مازوت، بیش از آنکه نتیجه مستقیم استفاده در نیروگاه‌ها باشد، ناشی از ناترازی در تامین انرژی و جایگزینی سوخت‌های پاک‌تر است یعنی وقتی تولید خودروهای کم‌مصرف و پالایش سوخت‌های با کیفیت کافی نیست، فشار مصرف انرژی روی سوخت‌های سنگین و آلاینده مانند مازوت و گازوئیل بیشتر می‌شود.
این عضو کمیسیون انرژی مجلس به کمبود بنزین در کشور نیز اشاره کرده و بر این باور است: «امروز بنزینی که پالایشگاه‌ها تولید می‌کنند حدود ۱۰۴ تا ۱۰۵میلیون‌لیتر در روز است و با اضافه کردن ریفورمیت و مشتقات دیگر، این مقدار به مصرف روزانه حدود ۱۲۶میلیون لیتر می‌رسد. در تابستان این عدد به ۱۴۰میلیون لیتر هم می‌رسد.»
این تفاوت بین تولید و مصرف، باعث شده تا ایران روزانه حدود ۱۵ تا ۲۰میلیون لیتر بنزین وارد کند که هزینه‌ای سنگین برای اقتصاد کشور به همراه دارد. سپهوند افزود: «بهطور میانگین روزانه ۲۵میلیون لیتر بنزین وارد می‌کنیم که هزینه‌ای حدود ۶ تا ۶ و نیم میلیارد دلار برای کشور دارد.»
این کسری تولید به معنای فشار بیشتر بر سایر منابع انرژی داخلی و استفاده از سوخت‌های پرآلودگی است که اثر مستقیم آن بر کیفیت هوا قابل مشاهده است.
خودروهای فرسوده و صنایع آلاینده؛ بحران ناتمام
از دیگر عوامل مهم آلودگی هوا، خودروهای فرسوده و کارخانجات صنعتی ناکارآمد هستند. سپهوند با اشاره به خودروهای ۴۰ساله که هنوز در خیابان‌ها تردد دارند، تاکید کرد: «اگر بخواهیم آلودگی کاهش پیدا کند، باید این خودروها از چرخه خارج شوند.»
وی همچنین بر صنایع اطراف شهرها و شهرک‌های صنعتی تاکید کرد و گفت: «این مجموعه‌ها به‌شدت محیط‌زیست را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند و وضعیت فقط مختص تهران نیست؛ اطراف خرم‌آباد، اطراف تهران و بسیاری نقاط دیگر نیز همین شرایط را دارند.»
این نکته اهمیت دارد که حتی اگر مازوت مصرفی نیروگاه‌ها محدود باشد، ترکیب خودروهای فرسوده، مصرف سوخت ناکارآمد و صنایع آلاینده، موجی از آلودگی را ایجاد می‌کند که منجربه افزایش ذرات معلق و گازهای گلخانه‌ای می‌شود. سپهوند بر اجرای سیاست‌های غیرقیمتی که در برنامه هفتم توسعه ذکر شده است تاکید کرد. یکی از مهم‌ترین این راهکارها، تولید خودروهای کم‌مصرف و اجازه واردات خودروهای رقابتی و با کیفیت است. وی با انتقاد از توقف طرح سقف واردات خودرو در مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: «دولت باید فشار بیاورد و زمینه‌ای فراهم کند تا این خودروهای کم‌مصرف و رقابتی وارد کشور شوند تا خودروهای داخلی نیز وارد رقابت شده و کیفیت و مصرف‌شان کاهش پیدا کند.»
در کنار خودرو، اصلاح صنایع و استفاده از تکنولوژی‌های پاک‌تر نیز ضروری است. سپهوند تاکید می‌کند که اگر خودروسازان به سمت تولید خودروهای کم‌مصرف حرکت نکنند، دولت باید آنها را پلمب کند و اجازه تولید ندهد. این رویکرد نشان می‌دهد که بدون اجرای واقعی سیاست‌های غیرقیمتی، هیچ کاهش معناداری در آلودگی هوا رخ نخواهد داد.
شرایط جوی؛ تشدیدکننده بحران
علاوه بر عوامل انسانی و صنعتی، شرایط جوی نیز نقش مهمی در ماندگاری آلودگی دارد. سپهوند توضیح می‌دهد: «در این روزها نه وزش باد موثری وجود دارد و نه جابه‌جایی هوا به صورت طبیعی انجام می‌شود. در نتیجه آلودگی ماندگار شده است. هوا هم سرد است و مجموع این عوامل باعث شده سطح آلودگی بالا برود.»
این پدیده نشان می‌دهد که حتی اگر میزان سوخت‌های آلاینده کاهش یابد، شرایط جوی نامساعد می‌تواند آلودگی را در سطح شهرها حفظ کند. بنابراین ترکیب اصلاح تولید، بهبود تکنولوژی و مدیریت شهری برای کاهش آلودگی ضروری است.
این عضو کمیسیون انرژی براین باور است که ذخایر استراتژیک نفت‌گاز در کشور دو برابر شده و مشکل ذخیره سوخت وجود ندارد. با این حال، ناترازی بین تولید و مصرف بنزین و گازوئیل، دولت را مجبور به واردات می‌کند و این واردات هزینه‌های سنگینی به همراه دارد. این وضعیت نه‌تنها بار مالی برای دولت ایجاد می‌کند بلکه فشار بر منابع انرژی داخلی و محیط‌زیست را افزایش می‌دهد.
کارشناسان براین باورند که آلودگی هوا نتیجه مستقیم ناترازی انرژی و استفاده از سوخت‌های ناکارآمد است. مصرف مازوت در نیروگاه‌ها بخش محدودی از مساله را تشکیل می‌دهد و سهم اصلی بر عهده خودروهای فرسوده و صنایع ناکارآمد است.
به‌گفته آنان راهکار اساسی برای کاهش آلودگی، اصلاح نظام انرژی کشور، توسعه خودروهای کم‌مصرف، واردات خودروهای رقابتی و بهبود تکنولوژی صنایع است. تنها با این اقدامات می‌توان فشار بر منابع انرژی و استفاده از سوخت‌های پرآلودگی مانند مازوت را کاهش داد و به بهبود کیفیت هوای شهرها امیدوار بود.
ادامه وضعیت فعلی نه‌تنها بحران زیست‌محیطی را تشدید می‌کند بلکه فشار اقتصادی بر دولت را افزایش می‌دهد. واردات روزانه میلیون‌ها لیتر بنزین و مصرف ناکارآمد سوخت‌های فسیلی باعث خروج ارز از کشور و افزایش هزینه‌های پالایشگاه‌ها می‌شود. این فشار اقتصادی به نوبه خود، توان دولت برای سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های پاک و پروژه‌های کاهش آلودگی را محدود می‌کند.
