دهکده دستکندها نیازمند نگاه حمایتی
نادر نینوایی- روستای جوین یکی از نمونه‌های ترکیبی معماری دستکند در کشور است؛ روستایی پلکانی با سکوچینی‌های سنگی و دیوارهای خشتی که خانه‌هایش با تیرهای چوبی مسقف شده‌اند.
فضاهای داخلی این روستا با ترکیبی خلاقانه از معماری دستکند ساخته شده‌اند و گواهی هستند بر تلاش ایرانیان در طول تاریخ برای همزیستی با طبیعت. دستکندهای روستای جوین، نشانی هستند از فرهنگ غنی و ریشه‌دار معماری ایرانی که البته هنوز هم کاربری دارند و ساکنان روستا همچنان از این دستکندهای قدیمی استفاده می‌کنند. جالب آنکه برخی اهالی روستا، به تبدیل این روستا به دهکده‌ای گردشگرپذیر امید دارند و اقداماتی را برای تبدیل دستکندهایشان به اقامتگاه‌های بومگردی و نظایر آن انجام داده‌اند.
در این میان البته فعالان میراث فرهنگی معتقدند اگر قرار است توسعه گردشگری در روستای جوین انجام شود، این حرکت و تبدیل دستکندها به اقامتگاه و نظایر آن باید با نظارت متخصصان انجام شود و طبیعتا در این مسیر ثبت ملی یا حتی نامزدی این روستا برای ثبت جهانی نیز می‌تواند در جهت معرفی بهتر روستا و بهبود عملکردهای مرمتی، تاثیر بسزایی داشته باشد.
موقعیت و اهمیت روستای جوین
سمیه مراقی، فعال میراث فرهنگی در خصوص اهمیت روستای جوین به «جهان‌صنعت» گفت: روستای جوین در دامنه جنوبی البرز قرار گرفته و روستایی کوهستانی به شمار می‌رود و ترکیب از معماری ساخته شده با مصالح ماسونری (ساخت‌وساز با استفاده از ملات برای اتصال بلوک، سنگ، مرمر و…) و معماری دستکند( نوعی معماری که با کندن و حفاری زمین، فضاهای زیستی برای ساکنان ایجاد می‌شود) است.
وی افزود: در روستای جوین آثار قدیمی مثل قلعه تاریخی که با نام «قلعه خرابه» یا «کافر قلعه» شناخته می‌شود، وجود دارد.
مسجد این روستا آثاری مربوط به دوره سلجوقی را در خود جای داده است. بنای امامزاده معصوم هم در این روستا واقع شده است. بخش قابل توجهی از اهمیت روستا اما مربوط به وجود معماری دستکند در روستای جوین است.
لزوم ثبت ملی روستای جوین
این فعال میراث فرهنگی، ضمن تاکید بر ضرورت ثبت ملی روستای جوین خاطرنشان کرد: معماری دستکند روستای جوین ارزش‌های خاصی دارد و با وجود آنکه روستا کوچک است، می‌توان معماری دستکند آن را در سه دسته مجزا تقسیم کرد و باید اذعان داشت که گونه‌های دستکند موجود در روستا قابل توجه و مهم است. بنابراین اینکه تاکید می‌کنیم باید این روستا به ثب برسد یک بخشی از آن به واسطه همین دستکندهایی است که در پیرامون روستا، در داخل بافت روستا و در داخل بافت قلعه تاریخی آن وجود دارد.
وی در تشریح اهمیت دستکندهای روستای جوین گفت: دستکندهایی که پیرامون بافت روستا ساخته شده‌اند را به عنوان آغل یا محل نگهداری دام مورد استفاده قرار می‌دهند یا اینکه کاربری انبار دارند. دسته‌ای دیگر از دستکندهای روستای جوین دستکندهایی هستند که در داخل بافت روستا قرار دارند. این دستکندها در فضای پشت فضای مسکونی قرار گرفته‌اند و معماری بخش مسکونی به دستکندهای مربوطه دسترسی دارد و حتی ممکن است صرفا فضای دستکند مسکونی بوده باشد و بخش معماری ساخته شده بعدا اضافه شده باشد. افزون بر این در مواردی ممکن است دستکند در زیرزمین و طبقه پایین خانه‌ها قرار گرفته باشد و هنوز هم از آن استفاده شود. دسته سوم دستکندهای روستای جوین هم دستکندهایی هستند که در داخل قلعه تاریخی روستا قرار دارند. این تنوع و تداوم کاربری دستکندهای موجود در روستای جوین نشان می‌دهد که بحث معماری دستکند در این روستا از گذشته‌های خیلی دور تا به امروز تداوم داشته و طرف توجه بوده است.
این فعال میراث فرهنگی ضمن اشاره به سایر ارزش‌های فرهنگی و تاریخی روستای جوین که آن را واجد ارزش ثبت ملی می‌کند، گفت: ظرفیت ویژه‌ای که در بافت تاریخی روستا وجود دارد، علاقه و ارزشی است که خود اهالی برای معماری دستکند قائل هستند و نباید از آن غافل شد.
چراغ‌سبز جامعه میزبان به گردشگری
برای آنکه یک روستای تاریخی بتواند از ظرفیت‌های خود استفاده کند و جذب گردشگر و احیای بناها و معماری قدیمی‌اش با سرعت انجام شود، پویایی و رضایت جامعه میزبان عاملی بسیار مهم و تعیین‌کننده است. مراقی در خصوص نوع نگاه جامعه میزبان در روستای جوین به توسعه گردشگری گفت: طی بازدیدی که چندی پیش از روستا داشتم، متوجه شدم چند نفر از اهالی روستای جوین به صورت داوطلبانه تلاش می‌کنند دستکندهای روستا را احیا و مرمت کنند و سپس این سازه‌های ارزشمند معماری را با کاربری بومگردی و نظایر آن مورد بهره‌برداری قرار دهند. به نظرم این رویکرد بسیار شایان توجه است، به سبب آنکه این فعالیت‌ها نشان‌دهنده مشارکت جامعه محلی بوده و با این پتانسیل جامعه میزبان، می‌توان از ظرفیت‌های معماری دستکند برای توسعه گردشگری روستا بهره برد.
وی ضمن تاکید بر اهمیت و لزوم ثبت روستا گفت: «اینکه می‌گوییم روستا به ثبت برسد چند دلیل دارد؛ اول آنکه یک‌سری بناهای تاریخی در این روستا وجود دارد که قابل ثبت هستند. دوم آنکه روستا یک‌سری معماری دستکند دارد که به واسطه تنوع گونه‌ها قابل توجه هستند و در آخر، یک بخشی هم خود خانه‌های ساخته شده در روستاست که الگوی خاص خودشان را دارند و این مساله هم در ثبت روستا می‌تواند مدنظر قرار گیرد. به نظرم به سبب آنکه یک‌سری از اهالی روستای جوین شروع به جریان‌سازی کرده‌اند، باید این جریانات درست، اصولی و مطابق چارچوب‌های حفاظت میراث فرهنگی پی گرفته شود. شاید اگر مساله ثبت و نظارت بر فعالیت‌ها مورد کم‌توجهی قرار گیرد یا دیر اتفاق بیفتد، چند سال دیگر که به روستای جوین برویم با یک روستای متفاوت مواجه می‌شویم. به هر حال در موارد مشابه دیده‌ایم روستاهایی که در لیست ثبت قرار ندارند و مرمت‌های آنها و بحث توسعه گردشگری در آنها به شکل اشتباه انجام می‌شود، خواه ناخواه خیلی از ارزش‌های معماری و تاریخی بعضا از سر ناآگاهی تخریب شده یا به کل از بین می‌رود.»
با توجه به ظرفیت‌های غیرقابل انکار روستای جوین و نیز با نظر به همراهی مردمان این روستا با توسعه گردشگری، به نظر می‌رسد اگر وزارت میراث فرهنگی دستی روی شانه اهالی این روستا گذاشته و در جهت مرمت اصولی و معرفی این روستا کمک کند، می‌توان به استفاده از توان بالقوه روستا در آینده نزدیک خوشبین بود.
