خیز ایران برای بازار ۸۲ میلیارد دلاری
جهان صنعت- ایران به‌عنوان یکی از کشورهایی در خاورمیانه مطرح است که بخش کشاورزی آن با بحران‌های و مشکلاتی از جمله کمبود آب، نبود تجهیزات و ماشین آلات به‌روز و همچنین بالا بودن ضایعات مواجه است. ضمن اینکه بخش کشاورزی ایران با پراکندگی شدید زمین مشخص می‌شود به‌طوری که میانگین اندازه مزارع کمتر از ۲هکتار است که موانع اساسی را برای پذیرش مکانیزاسیون و تحقق اقتصاد مقیاس ایجاد میکند. با این وجود بازار محصولات کشاورزی کشور همواره رونق داشته است و علاوه‌بر تامین نیازهای داخل بخشی از محصولات نیز راهی بازارهای صادراتی می‌شود. به این ترتیب است که سایت تحقیقی Mordor Intelligence در جدیدترین گزارش خود به بررسی بخش کشاورزی ایران پرداخته و می‌گوید: بازار کشاورزی ایران در سال۲۰۲۵ به ۷۰میلیارد دلار می‌رسد و پیش‌‌بینی می‌شود با نرخ رشد مرکب سالانه ۲۱/۳درصد پیشرفت کند و اندازه بازار کشاورزی ایران را تا سال۲۰۳۰ به ۸۲میلیارد دلار برساند.
این سایت معتقد است سرمایه‌‌گذاری دولت به ارزش ۳۵میلیون دلار برای نوسازی آبیاری، حتی با وجود اینکه کمبود آب و تحریم‌ها عملیات کشاورزی روزمره را پیچیده میکند، توسعه پایدار را تضمین میکند.
بزرگ‌ترین سهم بازار کشاورزی ایران
این در شرایطی است که طبق آمارها «غلات» بزرگ‌ترین سهم بازار کشاورزی ایران را در اختیار دارد، با این حال تغییرات تعیین‌کننده سیاست اکنون به نفع میوه‌ها، سبزیجات و محصولات خاص با ارزش بالا برای صادرات است و کشاورزان را در برابر نوسانات قیمت داخلی محافظت میکند.
در حقیقت چارچوب یارانه کشاورزی ایران از طریق تضمین حداقل قیمت‌ها و حمایت از هزینه‌های نهاده‌ها، ثبات درآمد حیاتی را برای تولیدکنندگان غلات فراهم میکند. به عبارت دیگر تعهد دولت به خرید گندم داخلی با قیمت‌های تضمین‌‌شده، کشاورزان را از بازارهای بی‌‌ثبات کالاهای بین‌‌المللی محافظت و در عین حال از طریق ذخایر استراتژیک غلات، از اهداف امنیت غذایی حمایت میکند.
داده‌های آماری این گزارش گویای این است که غلات و حبوبات با ۲۰/۴۱درصد بزرگ‌ترین سهم بازار را در سال۲۰۲۴ در اختیار دارند که نشان‌دهنده تاکید استراتژیک ایران بر امنیت غذایی از طریق تولید غلات داخلی با حمایت تضمین قیمت دولتی و یارانه نهاده‌هاست. این بخش از زیرساخت‌های تثبیت‌‌شده و تخصص کشاورزان بهره‌‌مند است، اگرچه محدودیت‌های بهره‌‌وری ناشی از ماشین‌‌آلات قدیمی و محدودیت‌های آب، پتانسیل رشد را محدود میکند.
سریع‌‌ترین بخش در حال رشد
از سوی دیگر میوه‌ها و سبزیجات با نرخ رشد مرکب سالانه ۷۰/۵درصد تا سال۲۰۳۰، سریع‌‌ترین بخش در حال رشد را تشکیل میدهند که ناشی از گسترش بازار صادرات و حاشیه سود بالاتر است که با وجود افزایش پیچیدگی تولید، کشاورزان را به پذیرش این محصول ترغیب میکند. توافقنامه‌های اخیر دسترسی به بازار با چین برای صادرات مرکبات و تقویت روابط تجاری با شرکای بریکس، مسیر رشد این بخش را تسریع میکند. به‌عبارت دیگر کریدورهای تجاری جدید که با چین و شرکای بریکس مذاکره شده است، دسترسی به بازار «پسته، زعفران و مرکبات تازه» را گسترش می‌دهد و جریان‌های درآمدی جدیدی به وجود می‌آورد که معیشت روستایی را تقویت میکند. با این وجود ساختارهای پراکنده مزارع، مکانیزاسیون در مقیاس بزرگ را محدود میکند اما طرح‌های یارانه‌ای هدفمند، انتقال فناوری و آبیاری دقیق به‌طور پیوسته شکاف‌های بهره وری را کاهش میدهند.
در این گزارش آمده است: کمبود آب، پذیرش سریع فناوری‌های آبیاری دقیق را تسریع کرده به‌طوری‌که دولت در سال۲۰۲۴، حدود ۳۵میلیون دلار به طور خاص برای زیرساخت‌های آبیاری مدرن اختصاص داده است. دستورالعمل‌های دولتی مبنی بر الزام نصب کنتورهای هوشمند آب در تمام چاه‌های قانونی، پذیرش کشاورزان را تسریع میکند و بازاری سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار برای ارائه‌دهندگان فناوری آبیاری ایجاد میکند. همگرایی کمبود آب و راه‌‌حل‌های دیجیتال، ایران را به عنوان بستری برای آزمایش فناوری‌های کشاورزی دقیق نسل بعدی سازگار با آب و هوای خشک قرار می‌دهد.
تولیدات گلخانه‌ای ایران
در بخش دیگری از این گزارش به تولیدات گلخانه‌ای ایران پرداخته شده است. بخش گلخانه‌ای ایران به عنوان یک جزو حیاتی از نوسازی کشاورزی ظهور کرده است به‌طوری‌که کشاورزی در محیط کنترل شده، بازدهی تا ۱۰برابر بیشتر از کشت سنتی در مزرعه را می‌دهد و در عین حال ۹۰درصد آب کمتری مصرف میکند. این بخش از منابع فراوان گاز طبیعی ایران بهره‌‌مند است و گرمایش مقرون به صرفه را برای چرخه‌های تولید در تمام طول سال فراهم میکند که میتواند سالانه سه تا چهار برداشت محصول در مقایسه با فصول منفرد در فضای باز ایجاد کند. گفتنی است ادغام سیستم‌های کنترل محیطی مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی، مدیریت دقیق دما، رطوبت و سطح CO2 را برای بهینه‌سازی رشد گیاه و استفاده از منابع امکان پذیر میکند.
در بخش دیگری از این گزارش به بخش باغبانی ایران می‌پردازد. تغییر استراتژیک ایران به‌سمت صادرات محصولات کشاورزی با ارزش بالا، پس از توافقات تجاری اخیر به‌ویژه تصویب صادرات مرکبات به چین که دسترسی به بازاری را که سالانه بیش از ۷۰میلیون‌تن مرکبات مصرف میکند فراهم میکند، تسریع شده است.
بحران بی‌‌سابقه آب
سوی دیگر سرمایه‌گذاری‌های فناوری پس از برداشت، از جمله سیستم‌های خشک کن پیشرفته برای پسته که زمان فرآوری را تا ۴۰درصد کاهش می‌دهد و در عین حال کیفیت محصول را حفظ میکند، رقابت‌‌پذیری صادراتی را افزایش می‌دهد. همچنین تسهیل تجارت از طریق پلتفرم‌های دیجیتال و شبکه‌های لجستیک بهبود یافته، هزینه‌های معاملات صادراتی را کاهش داده و تولیدکنندگان کوچک‌‌تر را قادر میکند تا به بازارهای بین‌‌المللی دسترسی پیدا کنند.
لازم به ذکر است ایران با بحران بی‌‌سابقه آب مواجه است و مخازن اصلی آب در سطوح بسیار پایین فعالیت می‌کنند، از جمله سدهای امیرکبیر و لتیان که با درصدهای ناچیزی از کل ظرفیت خود به تهران آب میدهند و این امر باعث شده اقدامات جیره‌بندی اضطراری آب در نظر گرفته شود.
این بحران باعث تغییرات اساسی در الگوهای کشت شده است به‌طوری‌که کشاورزان محصولات پرآب را رها کرده و به‌سمت گونه‌های مقاوم در برابر خشکسالی روی آورده‌‌اند، اگرچه این گذار، کل تولید کشاورزی را محدود میکند. اقدامات اضطراری، از جمله حفر چاه‌های عمیق، خطر آلودگی منابع آب زیرزمینی باقیمانده را به‌همراه دارد که میتواند جوامع کشاورزی روستایی را بیشتر بی‌‌ثبات کند.
منبع: بازار
