خطر تعمیق رکود تورمی
جهان صنعت– بازار املاک و مستغلات سال‌هاست با رکود، تورم، کاهش قدرت خرید مردم و نابسامانی‌های سیاستگذاری دست‌وپنجه نرم می‌کند اما اکنون بحران تازه‌ای از راه رسیده که نه‌تنها امیدهای اندک باقیمانده برای بهبود را نقش بر آب می‌کند بلکه می‌تواند شریان‌های حیاتی صنعت ساخت‌وساز را برای مدت‌ها مسدود کند: کمبود و گرانی سیمان. این بحران که زنجیروار بر دیگر نهاده‌های ساختمانی اثر گذاشته، اکنون کارخانه‌های بتن آماده را نیز تا مرز تعطیلی کشانده و آژیر خطر رکود تورمی عمیق‌تر را به صدا درآورده است.
دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان بتن آماده ایران اخیرا در اظهاراتی هشداردهنده اعلام کرده است که بازار سیمان به تسخیر دلالان درآمده است. در غیاب نظارت موثر و سیاستگذاری منسجم، حلقه واسطه‌گری با خرید و احتکار سیمان، قیمت این نهاده حیاتی را به‌طور غیرمنطقی بالا برده‌اند. این در حالی است که تولیدکنندگان واقعی یعنی کارخانه‌های بتن آماده، در تامین نیاز خود به مشکل خورده‌اند و خط تولید بسیاری از آنها در آستانه خاموشی است.
در بازاری که دلالان تعیین‌کننده قیمت‌ها هستند، دسترسی واقعی به مصالح به یک چالش روزمره بدل شده است. در نتیجه پروژه‌های ساختمانی یا با هزینه‌های نجومی اجرا یا نیمه‌تمام رها می‌شوند.
بحران دومینووار صنعت ساختمان
سیمان تنها یکی از حلقه‌های زنجیره تامین در صنعت ساختمان است اما همین یک عنصر به‌تنهایی می‌تواند دومینوی بحران را به حرکت درآورد. با افزایش بی‌ضابطه قیمت سیمان، قیمت بتن، اسکلت‌بندی، دیوارچینی و حتی نازک‌کاری افزایش می‌یابد. این موضوع در نهایت خود را در قیمت تمام‌شده واحدهای مسکونی و تجاری نشان می‌دهد؛ قیمت‌هایی که دیگر نه برای مصرف‌کننده نهایی بلکه تنها برای سرمایه‌گذاران سوداگر جذاب خواهد بود.
این روند به افزایش شکاف طبقاتی در دسترسی به مسکن منجر خواهد شد. رکودی که امروز در بازار مسکن می‌بینیم، اگر با بحران تامین نهاده‌های ساختمانی همزمان شود، به یک ابرتورم در صنعت ساختمان ختم خواهد شد. چنین شرایطی نه‌تنها ساخت‌وساز را متوقف می‌کند بلکه به‌مرور زمان باعث از بین رفتن اشتغال صدها هزار کارگر، مهندس، معمار و شاغلان وابسته به این صنعت خواهد شد.
نقش دولت؛غایب یا همدست؟
در چنین بحرانی، دولت و نهادهای نظارتی بیش از هر زمان دیگری باید نقش‌آفرین باشند اما پرسش اساسی اینجاست: آیا نهادهای مسوول از وضعیت پیش‌آمده اطلاع ندارند، یا آگاهانه به آن بی‌اعتنایی می‌کنند؟
عدم شفافیت در توزیع سیمان، ضعف سامانه‌های نظارتی و نبود سیاست روشن برای حمایت از تولیدکنندگان واقعی، همگی نشانه‌هایی از غفلت یا سوءمدیریت هستند. در شرایطی که امکان ساماندهی بازار سیمان از طریق بورس کالا، سامانه‌های هوشمند توزیع و کنترل انبارها وجود دارد، این سکوت و انفعال جای پرسش دارد.
زنگ خطر برای آینده ساخت‌وساز
در کنار همه بحران‌های اقتصادی دیگر، فروپاشی چرخه تولید مسکن می‌تواند تبعاتی جبران‌ناپذیر داشته باشد. نه فقط از منظر اقتصادی بلکه از نظر اجتماعی نیز با پیامدهای تلخی مانند افزایش بی‌خانمانی، رشد حاشیه‌نشینی، افزایش اجاره‌نشینی و کاهش کیفیت زندگی در شهرهای بزرگ و کوچک روبه‌رو خواهیم شد.
توقف پروژه‌های عمرانی بزرگ‌مقیاس نیز در چنین شرایطی محتمل است؛ پروژه‌هایی که بخش مهمی از موتور اشتغال و رونق اقتصادی در کشور محسوب می‌شوند.
جای خالی شفافیت، نظارت و حمایت
برای عبور از این بحران، شفاف‌سازی زنجیره تولید و توزیع سیمان، حذف واسطه‌ها، حمایت از کارخانه‌های تولید بتن و تدوین سیاست‌های روشن در بازار مسکن امری حیاتی است. کشورهایی که توانسته‌اند بازار ساخت‌وساز خود را حفظ کنند، دقیقا در لحظات بحرانی از تولیدکنندگان واقعی حمایت کرده‌اند.
تا زمانی که سیاستگذاران، صنعت ساخت‌وساز را صرفا به چشم یک بازار سوداگرانه ببینند، نه به عنوان یک نیاز بنیادین اجتماعی، این چرخه ناکارآمدی ادامه خواهد یافت.
وضعیت بحرانی صنعت بتن آماده
در همین خصوص دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان بتن آماده ایران گفت: بازار سیمان در اختیار دلالان است و کارخانه‌های بتن آماده به‌دلیل کمبود و گرانی سیمان در آستانه تعطیلی هستند و بحران به صنعت ساختمان می‌رسد.
محمدحسین رییسی دیروز در نشست خبری با هشدار نسبت به وضعیت بحرانی صنعت بتن آماده و تاثیر آن بر صنعت ساختمان کشور اظهار کرد: فاجعه‌ای که در حال وقوع است، مربوط به صنعت بتن آماده و صنعت ساختمان کشور است. ما هم‌اکنون در دل این فاجعه قرار داریم و اگر به آن رسیدگی نشود و راه‌حلی برایش اندیشیده نشود، این بحران به یک فاجعه ملی تبدیل خواهد شد.
او با اشاره به افزایش ناگهانی قیمت سیمان در هفته‌های اخیر گفت: این بحران به‌ویژه طی یکی، دو هفته گذشته و با موضوع کمبود سیمان و افزایش قیمت‌های نجومی آن تشدید شده است به‌طوری که تولیدکنندگان بتن آماده در تامین سیمان با مشکل مواجه شده‌اند.
تعطیلی اجباری کارخانه‌ها به دلیل نبود سیمان
رییسی افزود: سیمان مهم‌ترین ماده اولیه کارخانه‌های تولید بتن آماده است و این مساله مختص شهر یا استان خاصی نیست بلکه یک معضل کشوری محسوب می‌شود. در گزارش‌هایی که از بازار دریافت کرده‌ایم، قیمت سیمان طی یک ماه گذشته تقریبا دو برابر شده و در عین حال ارزش واقعی آن نیز به نصف کاهش یافته است. این در حالی است که قیمت سیمان در بورس کالا، قیمت کف محسوب شده و در بازار آزاد با نرخ‌هایی در حدود ۵میلیون تومان و حتی بالاتر معامله می‌شود.
او تصریح کرد: این وضعیت یک فاجعه بزرگ است. با توجه به اینکه هنوز فصل گرما آغاز نشده و بحران برق هم به‌صورت گسترده مطرح نشده با این حال، بسیاری از کارخانه‌ها به دلیل نبود سیمان به تعطیلی اجباری روی آورده‌اند و سطح تولید آنها به یک‌سوم یا یک‌چهارم ظرفیت رسیده است. در صورت ادامه این روند، کارخانه‌های بیشتری تعطیل خواهند شد.
رییسی در ادامه با اشاره به دلایل بروز این بحران اظهار کرد: به نظر من چند عامل کلیدی در رسیدن به این وضعیت نقش داشته‌اند؛ یکی از این موارد بحث کمبود برق است که البته دولت در این زمینه اقداماتی انجام داده اما با وجود سهمیه‌بندی برق در صنعت سیمان می‌شد با رعایت برخی موارد از وقوع این بحران جلوگیری کرد.
او گفت: نخستین مورد، نسبت خروج به ورود برای خرید سیمان با کدهای بورسی مختلف است. برخی کدهای بورسی، چند ماه پیش سیمان را با قیمت پایین خریداری کرده‌اند ولی تاکنون آن را از کارخانه خارج نکرده‌اند و حالا در این شرایط بحرانی قصد خروج آن را دارند. تا سال گذشته قانونی وجود داشت که خریداران باید ۸۰درصد سیمان خریداری‌شده را ظرف یک هفته از کارخانه خارج می‌کردند اما این قانون برداشته شده و اکنون سیمان‌هایی که خروجی نداشته‌اند همچنان در انبارها مانده‌اند.
بازار داغ واسطه‌ها
رییسی ادامه داد: مساله بعدی، کدهای نقش‌دار در بورس است. تا پیش از سال گذشته برای دریافت کد بورسی باید پروانه کسب یا مجوز تولیدی ارائه می‌شد اما در حال حاضر هر فردی می‌تواند بدون ارائه مستندات مشخص کد بورسی بگیرد و از طریق بورس خرید انجام دهد، بدون اینکه معلوم باشد واقعا در این صنعت فعال است یا خیر. با حذف این الزامات، دلالان و واسطه‌ها سودهای کلان به جیب می‌زنند.
دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان بتن آماده تاکید کرد: کارخانه‌های بتن آماده که خود مصرف‌کننده واقعی سیمان هستند، مجبورند برای تامین مواد اولیه به واسطه‌ها مراجعه کرده و سیمان را با قیمت‌های غیرواقعی تهیه کنند در حالی که سال جاری به‌عنوان سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» نامگذاری شده، عملا به سال سرمایه‌گذاری برای دلالان و واسطه‌ها تبدیل شده که این موضوع یک معضل بزرگ است.
او افزود: لازم است نسبت خروج به ورود دوباره اعمال شود و تا زمانی که موجودی قبلی خریدار از کارخانه خارج نشده، اجازه خرید جدید به او داده نشود، همچنین کدهای بورسی و نقش‌دار باید به دقت بررسی شوند و تنها به افراد و مجموعه‌هایی داده شود که دارای پروانه کسب و مجوز تولید باشند.
رییسی تاکید کرد: مهم‌ترین راهکار در این شرایط، اولویت‌بندی فروش سیمان به صنایع وابسته مانند کارخانه‌های بتن آماده است. این مجموعه‌ها باید در اولویت خرید قرار گیرند و پس از تامین نیاز آنها، باقیمانده سیمان به سایر خریداران از جمله واسطه‌ها عرضه شود.
او در پایان خاطرنشان کرد: اگر این موارد اجرایی شود، می‌توان تا حدودی این وضعیت نابسامان را کنترل کرد اما در صورت عدم رسیدگی، بحران سیمان در هفته آینده به معضلی بزرگ بدل خواهد شد و صنعت ساختمان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور به طور کامل با تعطیلی مواجه می‌شود.
سخن پایانی
بحران سیمان فقط یک نشانه است؛ نشانه‌ای از بحرانی عمیق‌تر در سیاستگذاری اقتصادی ایران. امروز زمان آن است که به جای وعده‌های تکراری و آمارهای بی‌پشتوانه، اقدام عملی و فوری در دستور کار قرار گیرد. پیش از آنکه پایه‌های این صنعت مهم، برای همیشه فرو بریزد.
