خصوصی‌سازی جنگ
جهان‌صنعت- رسانه شفق‌نیوز روز گذشته گزارش داده که کمیته روابط خارجی پارلمان عراق روز جمعه حضور عراقی‌هایی را که در کنار ارتش روسیه در جنگ علیه اوکراین می‌جنگند را تایید کرده است.
البته این موضوع از سه سال گذشته مطرح بوده اما طبق گزارش شفق‌نیوز ۵ هزار عراقی تاکنون از زمان حمله روسیه به اوکراین در کنار سربازان این کشور در حال جنگ هستند. در این میان برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که این شهروندان عراقی از طریق وعده‌های مختلف از جمله تامین شغل، قراردادهای امنیتی و مهاجرت به اروپا جذب جبهه‌های جنگ شده‌اند.
در همین ارستا، مختار الموسوی، عضو کمیته روابط خارجی پارلمان عراق به شفق‌نیوز گفته که این عراقی‌ها یا از طریق غیرقانونی یا تحت پوشش گردشگری درمان پزشکی یا به دلایل دیگر کشور را ترک می‌کنند و برخی مستقیما و برخی نیز از طریق کشور ثالث به روسیه سفر می‌کنند. همچنین گفته می‌شود که برخی از پناهندگان ایزدی ساکن در مسکو نیز به جبهه‌های جنگ پیوسته‌اند. به گفته الموسوی، استخدام با انگیزه‌های مالی مانند حقوق ماهانه تا سقف ۳هزار دلار، پیشنهاد زمین و وعده شهروندی روسیه انجام می‌شود. در واقع با توجه به نرخ بالای بیکاری در داخل عراق، بسیاری از جوانان مهاجرت را تنها گزینه خود می‌دانند و این امر آنها را در معرض استفاده یا سوء‌استفاده در خارج از کشور قرار می‌دهد زیرا پس از خروج از کشور آنها اغلب تحت فشار قرار می‌گیرند تا قراردادهایی را امضا کنند که آنها را به نقش‌های رزمی ملزم می‌کند.
این نماینده مجلس از وزارت امور خارجه عراق به‌ویژه سفارت در مسکو، خواست تا این موارد را از نزدیک زیرنظر داشته باشد و خاطرنشان کرد که پارلمان، تحقیقات بیشتری را برای روشن شدن جزئیات و پایان دادن به این پدیده دنبال خواهد کرد.
تاثیر امنیتی و ژئوپلیتیکی ماجرا
در همین رابطه طبق گزارش‌های مختلفی که از سوی رسانه‌هایی مانند الجزیره، موسسه مطالعات جنگ، فارن‌پالسی، گاردین، بی‌بی‌سی و اندیشکده کارنگی در طول سه سال گذشته منتشر شده، این پدیده که توسط مقامات عراقی نیز تایید شده است، تنها یک موضوع امنیتی یا نظامی صرف نیست بلکه ریشه در لایه‌های عمیق تاریخی، سیاسی و اقتصادی دارد. به عنوان مثال در اوایل سال ۲۰۲۳ فواد حسین، وزیر امور خارجه وقت عراق به طور رسمی حضور عراقی‌ها در جنگ اوکراین را تایید کرد. وی اعلام کرد که بغداد در حال بررسی این موضوع است و تاکید داشت که دولت عراق موضع بی‌طرفی در قبال این جنگ دارد. امری که طبق گزارش الجزیره، گواهی بر گستردگی پدیده جنگجویان بین‌المللی در مناقشه اوکراین است زیرا تاکنون می‌دانیم که هزاران نیرو و سرباز کره‌شمالی به صورت رسمی در جنگ اوکراین در کنار سربازان روسیه در حال نبرد هستند.
در همین رابطه از دیدگاه تاریخی، حضور مزدوران و جنگجویان خارجی در مناقشات مختلف، سابقه‌ای دیرینه دارد. به ویژه پس از ظهور داعش در عراق، نسلی از شبه‌نظامیان با تجربه رزمی بالا در این کشور شکل گرفتند و برخی از آنها پس از شکست داعش به دلیل بیکاری جذب در مناقشات بین‌المللی یا منطقه‌ای شدند. در همین رابطه طبق گزارشی که اندیشکده واشنگتن در سال ۲۰۲۲ منتشر کرده، مهم‌ترین محرک برای جذب سربازان خارجی به جنگ، دستمزدهای قابل‌توجهی است که گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به روسیه مانند گروه واگنر به این افراد پیشنهاد می‌دهند. گزارش‌ها حاکی از آن است که حقوق ماهانه این جنگجویان می‌تواند بین ۲ تا ۳هزار دلار متغیر باشد که این مبلغ در مقایسه با نرخ بیکاری بالا و شرایط دشوار اقتصادی در عراق، پیشنهادی بسیار وسوسه‌انگیز است.
علاوه بر انگیزه‌های مالی، مسائلی مانند دیدگاه‌های ایدئولوژیک یا انگیزه‌های فردی نیز در جذب نیروهای عراق موثر بوده است. به عنوان مثال دیدگاه‌های ضد غربی یا همچنین نیروهای جهادی، انگیزه‌های مشخصی برای حضور در کنار سربازان روسی علیه اوکراین و غرب دارند.
نقش گروه‌ها در جذب شبه‌نظامیان
طبق گزارشی که اندیشکده کارنگی در این خصوص منتشر کرده، گروه واگنر نقشی اساسی در جذب شبه‌نظامیان خارجی به جنگ برعهده داشته است. این گروه روسی که پیش‌تر نیز در لیبی و سودان فعال بود، یکی از بازیگران اصلی در جذب سربازان از خاورمیانه و آفریقا بوده و از شبکه‌های خود در سوریه و عراق برای شناسایی و جذب نیرو استفاده می‌کند. گزارش‌های منتشر شده از سوی روزنامه گاردین حاکی از آن است که برخی از این افراد توسط شبکه‌های قاچاق که با گروه واگنر همکاری می‌کنند با وعده شغل و درآمد بالا در آلمان یا لهستان فریب خورده و سپس به مناطق جنگی در اوکراین منتقل می‌شوند. علاوه بر این نقش دولت روسیه نیز در این زمینه پررنگ است زیرا هر چند کرملین به طور مستقیم حضور این نیروها را تایید نمی‌کند اما به وضوح از آن بهره‌برداری می‌کند. در واقع استفاده از شبه‌نظامیان خارجی به روسیه این امکان را می‌دهد که بدون اعلام رسمی بسیج عمومی و افزایش تلفات نیروهای خود، از نیروی انسانی ارزان و قابل مصرف بهره ببرد.
پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی
در همین رابطه برخی تحلیلگران معتقدند که این پدیده می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. از یک‌سو این موضوع می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر در عراق دامن بزند زیرا بازگشت جنگجویان باتجربه به عراق می‌تواند امنیت داخلی این کشور را تهدید کند. همچنین این افراد ممکن است به گروه‌های شبه‌نظامی موجود بپیوندند یا گروه‌های جدیدی تشکیل دهند و باعث تشدید خشونت‌های فرقه‌ای و سیاسی شوند. علاوه بر این حضور جنگجویان از خاورمیانه، آفریقا و آسیا ماهیت جنگ اوکراین را از یک درگیری بین دو کشور به یک جنگ نیابتی و بین‌المللی گسترده‌تر تغییر می‌دهد.
در درازمدت، جنگجویانی که با تجربه رزمی در یک جنگ کلاسیک در اوکراین به کشورهای خود بازمی‌گردند می‌توانند تهدیدی برای امنیت منطقه و حتی اروپا محسوب شوند. از سوی دیگر دولت عراق که سعی دارد موازنه‌ای بین روابط با غرب و همسایگان خود حفظ کند با یک معضل امنیتی- دیپلماتیک مواجه می‌شود.
در نتیجه می‌توان گفت حضور جنگجویان عراقی در اوکراین یک پدیده تصادفی نیست بلکه محصول ترکیبی از عواملی مانند فقر، بیکاری، بحران هویت پساجنگی و جنگ نیابتی قدرت‌های بزرگ است. در واقع این پدیده نشان می‌دهد که چگونه بی‌ثباتی در یک منطقه مانند خاورمیانه می‌تواند به سرعت به مناقشه‌ای در نقطه‌ای دیگر از جهان یعنی اروپا سرریز شود. به گفته کارشناسان، موضوع مهم این است که مساله تنها چند صد جنگجوی عراقی حاضر در جنگ اوکراین نیست بلکه نشان‌دهنده یک روند نگران‌کننده در عرصه مناقشات بین‌المللی، یعنی خصوصی‌سازی جنگ است. در این مدل جدید دولت‌ها از شرکت‌های نظامی خصوصی و گروه‌های مزدور برای پیشبرد اهداف ژئوپلیتیک خود با هزینه و پاسخگویی کمتر استفاده می‌کنند. در نتیجه بسیاری از کارشناسان معتقدند تا زمانی که ریشه‌های اقتصادی و امنیتی این پدیده در کشورهایی مانند عراق برطرف نشود، بازار عرضه برای چنین گروه‌هایی پررونق خواهد ماند.
