خرید اقساطی به اقلام ضروری زندگی رسید

جهان صنعت- گرچه پدیده خرید اقساطی کالاها پدیده‌ای نوظهور نیست و ریشه‌های آن به سال‌های دور در تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران بازمی‌گردد اما ماهیت و کارکرد آن به کلی تغییر یافته است.

در گذشته‌های نه‌چندان دور، بسیاری از مردم برای مدیریت مالی خود و تامین نیازهای کوتاه‌مدت از حساب دفتری مغازه‌های محله یا صندوق‌های وام خانگی استفاده می‌کردند. این شکل از اعتباردهی غالبا مبتنی بر اعتماد متقابل و روابط اجتماعی بود و بیشتر برای کمک‌های موردی، پوشش شکاف‌های مالی کوچک و خریدهای محدود به کار می‌رفت.

در کنار آن خرید اقساطی کالاهایی نظیر لوازم خانگی بزرگ، خودرو، طلا و حتی بعضی کالاهای لوکس از فروشگاه‌های خاص و با ارائه چک و ضامن نیز مرسوم‌تر بود. هدف اصلی در آن دوران، اغلب دسترسی به کالاهای سرمایه‌ای، بهبود نسبی سطح رفاه یا دستیابی به کالاهای بادوامی بود که خرید نقدی آنها به دلیل قیمت بالا دشوار بود و الزاما تامین مایحتاج روزمره و بقای خانوار هدف اصلی نبود.

آنچه امروز شاهد آن هستیم دگرگونی بنیادینی است که تحت‌تاثیر فشارهای اقتصادی بی‌سابقه، تورم افسارگسیخته و کاهش شدید قدرت خرید خانوارها رخ داده است. این شرایط، مردم را به سمتی سوق داده که برای تامین بدیهی‌ترین نیازهای زندگی ناگزیر به استفاده از اعتبار و خرید اقساطی شوند. این تغییر عمیق در توان اقتصادی جامعه در آمارهای مربوط به سرانه مصرف اقلام حیاتی نیز به وضوح مشهود است.

طبق اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان غذا و‌ کشاورزی ملل متحد (فائو) سرانه مصرف گوشت قرمز برای هر نفر در ایران در سال ۱۳۹۱، ۱۲کیلوگرم بود. این رقم در سال ۱۳۹۸ با سقوط ۴کیلوگرمی به ۸کیلوگرم و در سال ۱۴۰۱ به ۶کیلوگرم‌ رسید. حتی به گفته علیرضا رییسی، معاون وزیر بهداشت ایران سرانه مصرف گوشت قرمز و سفید در میان ایرانیان به ۳۵گرم در روز کاهش یافته است.

در سرانه مصرف لبنیات هم‌ وضعیت مشابهی حاکم است. آنگونه که محمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی سابق انجمن فرآورده‌های لبنی به مهر گفته، سرانه مصرف لبنیات تا سال ۱۳۸۹ در بدبینانه‌ترین شکل ۱۰۰کیلوگرم و خوش‌بینانه ۱۳۰کیلوگرم بوده اما در حال حاضر سرانه مصرف به ۷۰کیلوگرم رسیده است.

سرانه مصرف لبنیات در ایران در حالی به ۷۰کیلوگرم رسیده که براساس استانداردهای جهانی این عدد باید بین ۱۵۰ تا ۱۶۰کیلوگرم باشد.

علاوه بر این، طبق داده‌های مرکز آمار ایران سرانه مصرف برنج در سال ۱۳۹۰، ۴۴کیلوگرم بود اما این رقم در سال ۱۴۰۳ به ۳۵کیلوگرم به‌ازای هر نفر رسیده است.

این آمارها خود گواهی غیرقابل انکار بر فقیرتر شدن مردم و کاهش توان آنها برای تامین حداقل‌های یک زندگی سالم است. وضعیت بغرنجی که خرید اقساطی را از یک گزینه برای بهبود زندگی به ابزاری برای تامین بقا تبدیل کرده است.

در چنین شرایطی پدیده خرید اقساطی کالاهای اساسی و مایحتاج روزمره به ابعاد بی‌سابقه‌ای رسیده و از فضای سنتی مغازه‌های محله به بستر پلتفرم‌های دیجیتال و آنلاین کوچ کرده است. امروزه با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت می‌توان سایت‌ها و پلتفرم‌های متعددی را یافت که از انواع لباس و لوازم‌التحریر گرفته تا گوشت، مرغ، برنج و سایر اقلام ضروری خانوار را به صورت اقساطی و اغلب با شعار بدون نیاز به چک و ضامن در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند. از جمله این پلتفرم‌ها می‌توان به اسنپ‌پی، دیجی‌پی، ازکی‌وام و… اشاره کرد.

این تحول در ظاهر راهکاری برای مدیریت فشارهای مالی است اما در حقیقت نشانه‌ای آشکار از ضعف توان اقتصادی جامعه و ناگزیری خانواده‌ها برای قسط‌بندی حتی کوچک‌ترین هزینه‌های زندگی است.

در این پلتفرم‌ها انواع کالا و خدمات به صورت اقساط به فروش‌ می‌رسند. به‌عنوان نمونه برنج به عنوان قوت غالب ایرانیان امروزه به یکی از کالاهای اقساطی در پلتفرم‌های آنلاین تبدیل شده است. دلیل اصلی این پدیده جهش بی‌سابقه قیمت این کالاست.

خرید ۱۰۰کیلوگرم برنج برای تامین نیاز سالانه یک خانواده با متوسط قیمت هر کیلوگرم برنج ایرانی حدود ۳۰۰‌هزار تومان، مستلزم پرداخت ۳۰‌میلیون تومان است که این مبلغ برای بسیاری از خانوارها به خصوص دهک‌های پایین و متوسط خارج از توان خرید نقدی است. سایت‌های فروش آنلاین این نیاز را با ارائه گزینه‌های خرید اقساطی پاسخ می‌دهند. شاید چند سال پیش کمتر کسی تصور می‌کرد که خرید گوشت و مرغ نیز به صورت اقساطی ممکن شود اما این روزها بسیاری از سایت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین این اقلام پروتئینی را نیز با گزینه پرداخت اقساطی عرضه می‌کنند. این موضوع به تنهایی نشان‌دهنده عمق شرایط نامساعد اقتصادی و فشار بر سفره خانوارهاست. زمانی که حتی برای تامین پروتئین ضروری خانواده نیاز به قسط‌بندی باشد، مفهوم «فقیرتر شدن» ملموس‌تر از همیشه می‌شود.

حتی به دلیل قیمت سرسام‌آور گوشت قرمز و احتمال حذف آن از سبد خرید خانواده‌های ایرانی، بعضی نهاد‌های مربوطه اقدام به عرضه گوشت به صورت اینترنتی کردند تا این محصول را سریع‌تر و با قیمت مناسب در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. این پروژه در قالب طرحی آزمایشی آغاز شد. طبق این طرح مردم می‌توانستند گوشت را به صورت یارانه‌ای خریداری کنند.

در آستانه آغاز سال تحصیلی، خانواده‌ها با بار مالی سنگینی برای تامین لوازم‌تحریر فرزندان خود مواجه می‌شوند. آمارهای موجود نشان می‌دهد که متوسط هزینه خرید لوازم مدرسه برای یک دانش‌آموز ابتدایی حدود ۳‌میلیون و ۸۵۰‌هزار تومان است که معادل ۳۰‌درصد از حقوق پایه کارگری را به خود اختصاص می‌دهد.

در این شرایط خرید اقساطی لوازم‌التحریر از طریق پلتفرم‌های آنلاین به یک راهکار اجباری تبدیل شده است. این روند نه‌تنها نشان‌دهنده فشار بر خانواده‌هاست بلکه آینده تحصیلی کودکان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد چراکه دسترسی به ابزارهای اولیه آموزش نیز به امری پرهزینه تبدیل شده است.

به عنوان نمونه یک خانواده که دو فرزند مشغول به تحصیل در مقاطع ابتدایی و متوسطه دارد با احتساب هزینه‌های کتاب، نوشت‌افزار، کیف و لباس مدرسه به راحتی نیازمند مبلغی بالغ بر ۷‌میلیون تا ۱۰‌میلیون تومان صرفا برای آغاز سال تحصیلی است.

تامین این مبلغ به صورت یکجا برای بسیاری از اقشار جامعه چالش‌برانگیز است و همین امر پلتفرم‌های فروش اقساطی لوازم‌التحریر را به گزینه‌ای ناگزیر تبدیل کرده است.

منبع: تجارت نیوز