خامفروشی کرومیت؛ تهدید جدی صنعت
جهان صنعت– انوشیروان دلیریان، کارشناس ارشد صنعت و معدن با اشاره به وضعیت صنعت کرومیت ایران هشدار داد که صادرات گسترده کرومیت خام و عقبماندن فرآوری داخلی، تهدیدی جدی برای توسعه پایدار و ایجاد ارزشافزوده در این بخش است. محدودیتهای فناوری، هزینه بالای تولید فروکروم و نبود زیرساختهای مناسب باعث شده بخش عمده کرومیت کشور به صورت خام صادر شود و ظرفیت بالقوه معادن بهدرستی مورد استفاده قرار نگیرد. صنعت کرومیت ایران یکی از بخشهای استراتژیک معدن کشور بهشمار میرود و به دلیل ذخایر غنی، پتانسیل بالایی برای توسعه تولید و فرآوری دارد. براساس گزارشهای وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، سالانه ظرفیت استخراج قابل توجهی برای سنگ کرومیت وجود دارد اما سهم فرآوری و تولید محصولات با ارزشافزوده پایینتر از ظرفیت بالقوه است. بخشی از این موضوع ناشی از محدودیتهای فناوری، هزینههای بالای تولید فروکروم و نبود زیرساختهای مناسب در صنایع پاییندستی است که باعث شده بخش عمده کرومیت کشور به صورت خام صادر شود. این کارشناس ارشد صنعت و معدن درباره چرایی صادرات عمده کرومیت خام و عقبماندن فرآوری آن توضیح داد: اگر به اعداد و ارقام نگاه کنیم، پاسخ این سوال کاملا روشن میشود. براساس اطلاعات موجود، در بهترین شرایط استخراجی کشور، بین سالهای ۹۵ تا ۹۷ توانستیم حدود ۵۰۰هزارتن سنگ کرومیت استخراج کنیم. طبق پروانههای بهرهبرداری صادره، ظرفیت تولید سالانه سنگ کرومیت کشور حدود ۶۰۰هزار تن است اما به دلایل متعدد ما تنها میتوانیم حدود ۶۰درصد از این ظرفیت را بهرهبرداری کنیم. بنابراین تولید واقعی ما بین ۳۰۰ تا ۳۵۰هزارتن بوده که با فرازوفرودهایی در سالهای مختلف همراه بوده است.
عدم توازن در زنجیره ارزش
دلیریان تصریح کرد: مشکل اصلی در این است که ظرفیت تولید کرومیت با میزان فرآوری داخلی و کارخانجات موجود متوازن نیست. این عدم توازن در زنجیره ارزش باعث شده که بخش عمده کرومیت به صورت خام صادر شود. علاوه بر این، تولید فروکروم فرآیندی پرهزینه و پرانرژی است و جذابیت اقتصادی صادرات کرومیت خام، بهویژه باتوجه به قیمت دلاری و هزینه پایین تولید، بهرهبرداران را به سمت صادرات مستقیم این ماده سوق داده است. علاوه بر جذابیت اقتصادی صادرات، در سنوات گذشته مازاد ظرفیت کارخانجات فرآوری داخلی نیز وجود داشت و سیاستگذاری مناسبی برای هدایت کرومیت به زنجیره ارزش داخلی صورت نگرفته بود. خوشبختانه با هوشمندی مسئولان و وزارت صنعت، معدن و تجارت این روند در حال تغییر است و اکنون شاهد افزایش ظرفیت کارخانجات فرآوری و تولید فروکروم متناسب با ظرفیت تولید کرومیت کشور هستیم. او ادامه داد: طرحهای جدیدی در سالهای اخیر افتتاح شده یا در حال توسعه هستند که به افزایش توازن در زنجیره ارزش کرومیت و افزودن ارزشافزوده به این ماده معدنی کمک میکنند. این اقدامات نویدبخش آیندهای روشنتر برای فرآوری و تولید داخلی کرومیت در کشور است.
وضعیت بازار جهانی
دلیریان درباره نقش بازار جهانی و کشورهای مقصد صادراتی مانند چین چه تاثیری بر کرومیت ایران دارد، گفت: همانند سایر مواد معدنی، کروم و کرومیت نیز تحت تاثیر نوسانات بازار جهانی هستند. بخش عمده صادرات کرومیت ایران به کشور چین انجام میشود که عمدتا مصرفکننده نهایی این محصول است. در بسیاری موارد، به دلیل هزینهبر و انرژیبر بودن تولید فروکروم، شرکتها و سرمایهگذاران خارجی تمایل دارند در کشور مبدا سرمایهگذاری کنند تا فرآوری محصول با تکنولوژی خاص و کمترین هزینه انجام شود. او ادامه داد: ایران به واسطه ارزان بودن انرژی، منابع انسانی در دسترس و پتانسیل بالای ذخایر کرومیت، شرایط مناسبی برای سرمایهگذاری خارجی دارد. ما در پروژههای مختلف اثرات این سرمایهگذاریها را دیدهایم، به خصوص با کشورهایی که روابط سیاسی و اقتصادی خوبی با ایران دارند، مانند چین. با این حال، مسائل تحریمی و محدودیتهای مربوط به تبادلات ارزی مانع از تحقق کامل این فرصتها شده است. رفع مشکلات تحریمها و تسهیل مبادلات ارزی، از جمله در چارچوب FATF، میتواند تاثیر مستقیم بر سرمایهگذاری در پروژههای صنعتی و توسعه پایدار کشور داشته باشد. همچنین امکان تبادل دانش فنی با کشورهای پیشرفته و صنعتی میتواند بهرهوری فرآوری مواد معدنی ما را افزایش دهد و ما را قادر سازد تا مواد قابل عرضه در بازار را با کیفیت بالا و هزینه کمتر تولید کنیم.
اهمیت سرمایهگذاری در اکتشاف و تولید
این کارشناس ارشد صنعت و معدن با توجه به این چالشها، درخصوص مسیر سیاستگذاران گفت: سیاستگذاران بخش معدن اشراف خوبی بر این مسائل دارند و در مسیر درستی گام برمیدارند. بهویژه در زمینه مواد معدنی فلزی مانند کرومیت، سنگآهن، مس، سرب و روی ایجاد توازن در زنجیره ارزش و برنامهریزی استراتژیک میتواند در طول برنامه هفتم توسعه کشور، ما را به بهرهبرداری بهینه از منابع داخلی و افزایش صادرات و ارزآوری برساند. دلیریان تصریح کرد: در عین حال باید به شرایط اقتصادی و شاخصهای کلان کشور توجه داشت و سرمایهگذاری در اکتشاف و تولید مواد اولیه را فراموش نکرد. تجربه صنعت فولاد نشان داده که رسیدن به ظرفیت اسمی بدون تامین منابع کافی، میتواند باعث کمبود مواد اولیه و تحمیل هزینههای اضافی شود. بنابراین برنامهریزی استراتژیک و همزمان توجه به تولید، اکتشاف و بهرهبرداری از ذخایر معدنی، شرط ضروری برای توسعه پایدار و اقتصادی کشور است. وی در این خصوص که نقش بخش خصوصی در توسعه معادن کروم چگونه است، اظهار داشت: بخشخصوصی معدن باید همواره مورد توجه ویژه قرار گیرد. معدنکاری صنعتی بلندمدت است و بازگشت سرمایه در کوتاهمدت امکانپذیر نیست. سرمایهگذاران معمولا بین دو تا پنج سال باید صبر و پشتکار داشته باشند تا به بازده اقتصادی برسند. باتوجه به تحریمهای چندساله، شاخصهای اقتصادی منفی و تورم افسارگسیخته، فعالان بخشخصوصی معدن با سختی و خوندل، بقای خود و حتی افزایش تولید را رقم زدهاند؛ این عملکرد شایسته تقدیر است و دولت و نهادهای حمایتی باید حواسشان به این بخش باشد. معدن مانند سایر صنایع نیست که اگر کسی از آن خارج شد یا آسیب دید، به راحتی بتوان آن را بازگرداند. بازیابی سرمایه و تولید بسیار دشوار است و در این زمینه بخشخصوصی نقش تعیینکنندهای دارد، خصوصا در حوزه کرومیت.
این کارشناس ارشد صنعت و معدن درخصوص آینده بخش معدن و فرآوری پیشبینی کرد: در مسیر برنامه هفتم توسعه با محدودیتهایی مانند تحریمها روبهرو هستیم. اخیرا تحریمهای سازمان ملل بازگشته و همچنین قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF میتواند تبادلات مالی و فعالیت صنایع معدنی را تحتتاثیر قرار دهد. حتی شرکتهای دولتی و نیمهدولتی نیز از این وضعیت مستثنا نیستند. بخشخصوصی میتواند نقش پررنگی در توسعه معادن و صنایع پاییندستی ایفا کند. در گذشته قرار بود انجمنی تحت عنوان انجمن کرومیت و منگنز ایجاد شود تا ظرفیت بخشخصوصی سازماندهی شود. با تبیین سیاستهای کلان توسط دولت و حضور فعال بخشخصوصی در چنین انجمنی، میتوانیم مسیر توسعه و پیشرفت معادن کرومیت و صنایع پاییندستی آن را هموار کنیم. بهرهگیری از ظرفیت بخشخصوصی، کاهش اثر تحریمها و تعامل با کشورهای پیشرو، شرط ضروری برای توسعه پایدار، افزایش ارزشافزوده و حضور موفق ایران در بازارهای جهانی مواد معدنی است.
منبع: ایراسین
