جنگ چین و غرب برای تصاحب جنوب جهانی
پوریا لوایی– در فوریه ۲۰۲۵ آژانس همکاری توسعه بینالمللی چین (CIDCA) گزارشی کلیدی منتشر کرد که بر پروژههای «کوچک و زیبا» تمرکز دارد. این پروژهها که ظاهرا کمهزینه، مردممحور و پایدار هستند، بخشی از استراتژی جدید پکن برای گسترش نفوذ در جنوب جهانی بهویژه آفریقا و آسیا بهشمار میروند. گزارشCIDCA، با عنوان «پروژههای کوچک و زیبا: تمرین چین در همکاری توسعه بینالمللی» بیش از ۵۰مورد از این ابتکارات را توصیف میکند که از ساخت مدارس محلی در اتیوپی تا تورهای فرهنگی «دل به دل :(Heart-to-Heart)» در استان یوننان چین برای جوامع آفریقایی و آسیایی دامنه وسیعی دارند. این سند که توسط آژانس دولتی چین تهیه شده، تاکید دارد که پروژههای «کوچک و زیبا» بر کیفیت تمرکز دارند نه کمیت. برخلاف پروژههای BRIکه اغلب با انتقادات «تله بدهی» روبهرو بودند – جایی که کشورهای گیرنده مانند سریلانکا یا زامبیا مجبور به واگذاری داراییهای استراتژیک به چین شدند- این ابتکارات بر مقیاس کوچک، مشارکت محلی و پایداری زیستمحیطی تاکید میکنند. برای مثال در آفریقا، چین بیش از ۲۰پروژه آموزشی کوچک در کنیا و تانزانیا اجرا کرده که شامل ساخت کلاسهای درس با هزینه کمتر از ۱۰۰هزار دلار است. در آسیا تورهای «دل به دل» در یوننان که از سال۲۰۲۳ آغاز شده، بیش از ۵۰۰مقام و فعال مدنی از کشورهای جنوب شرقی آسیا و آفریقای شرقی را به بازدید از روستاهای قومی چین دعوت کرده که هدف اعلامی آن تبادل فرهنگی و یادگیری تجربیات فقرزدایی چین است.
CIDCAادعا میکند که این پروژهها تا سال۲۰۲۴، بیش از ۱۰میلیون نفر را در جنوب جهانی تحتتاثیر قرار داده و بدون ایجاد بدهی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل کمک کردهاند. این رویکرد، بخشی از اصلاحات استراتژیک چین پس از انتقادات جهانی از BRI است. از سال ۲۰۲۱، پکن تحت فشار اقتصادی داخلی و اتهامات غربی مبنیبر «دیپلماسی بدهی» بهسمت تکمیل طرحهای خود با پروژههای کوچکتر حرکت کرده. گزارش یک اندیشکده غربی در اکتبر۲۰۲۵، فعالیتهای سلامت جهانی چین در آفریقا را بررسی کرده است و نشان میدهد که ۷۰درصد پروژههای جدید CIDCA در حوزه بهداشت، از نوع «کوچک و زیبا» هستند- مانند توزیع کیتهای تشخیصی COVID-19 در روستاهای اوگاندا بدون نیاز به زیرساختهای عظیم. این تغییر نهتنها ریسک مالی را برای چین کاهش میدهد بلکه تصویر مثبتی از پکن بهعنوان شریک «مسوول» ترسیم میکند. در همایش چین- آفریقا ۲۰۲۴، شی جینپینگ بر این پروژهها تاکید کرد و وعده داد که چین ۵۰میلیارد یوآن بدون وامهای بلندمدت در قالب کمکهای کوچک به آفریقا اختصاص دهد. بهنظر میرسد این پروژهها به عنوان ابزاری برای نفوذ نرم چین در مقابله با آژانسهای غربی است که وابستگی بلندمدت ایجاد میکند. مقالهای در دیپلمات در مارس۲۰۲۵، «چرخش چین به کمک خارجی کوچک و زیبا» را تحلیل کرده و استدلال میکند که این ابتکارات اصلاحات زیرکانه برای BRI هستند تا از اتهام تله بدهی فرار کنند.
درواقع بهجای بدهی مالی، وابستگی فرهنگی و اقتصادی جایگزین میشود. برای نمونه تورهای «دل به دل» در یوننان که توسط انجمن دوستی خلق یوننان سازماندهی میشود، شرکتکنندگان را با مدل «فقرزدایی چینی» آشنا میکند. این تورها که بیش از ۲۰۰نفر از کشورهایی مانند کامبوج و نیجریه را در ۲۰۲۴ میزبانی کرده، به شرکتکنندگان کمک میکند تا شبکههای تجاری با شرکتهای چینی برقرار کنند که اغلب به واردات فناوری یا محصولات چینی منجر میشود؛ برخی منتقدان هشدار میدهند که این پروژهها، هرچند کوچک بهتدریج نفوذ سیاسی چین را افزایش میدهند. برای مثال در اتیوپی، مدارس کوچک چینی با برنامههای درسی که زبان ماندارین را ترویج میکنند، نسل جوان را بهسمت پکن گرایش میدهند.
علاوهبر این، گزارشIMF در جولای۲۰۲۵ به «پیوندهای چین» اشاره میکند که تاکید بر پروژههای «کوچک و زیبا» در برنامه ۲۰۲۷-۲۰۲۵ چین، بازتابی از تغییر از زیرساختهای بزرگ به ابتکارات هدفمند است اما ریسکهای ژئوپلیتیکی را پنهان میکند. در آسیا پروژههایی مانند مراکز آموزشی کوچک در پاکستان یا بنگلادش که بخشی از BRI کوچکشده هستند، به چین اجازه میدهند بدون جلبتوجه غربیها نفوذ اقتصادی کسب کنند. منتقدان غربی مانند شورای روابط خارجی، این را «دیپلماسی نخبگان» مینامند: آموزش رهبران محلی برای پذیرش مدل چینی، بدون هزینههای هنگفت. از سوی دیگر چین استدلال میکند که این رویکرد برخلاف کمکهای غربی که اغلب با شرایط سیاسی همراه است، بر احترام متقابل تمرکز دارد.
نظرات آفریقاییها در خصوص این کمکها متفاوت است برخی رهبران مانند رییسجمهور رواندا، پل کاگامه این پروژهها را ستایش میکنند زیرا به توسعه محلی کمک میکنند درحالیکه فعالان حقوقبشر در زامبیا نگران سرکوب اعتراضات محلی در برابر نفوذ چینی هستند. برای دیدگاه منصفانه باید اذعان کرد که پروژههای «کوچک و زیبا» مزایای واقعی دارند. گزارش CCICED در سپتامبر۲۰۲۴، همکاری جنوب- جنوب را بررسی کرده و نشان میدهد که این ابتکارات شکاف بودجه اقلیمی در آفریقا را پر میکنند. برای مثال پروژههای انرژی خورشیدی کوچک در مالاوی که بدون بدهی برقرسانی روستایی را افزایش داده است.
درنهایت پروژههای کوچک و زیبای CIDCA دو روی یک سکه هستند: ابزاری برای توسعه واقعی در جنوب جهانی اما با پتانسیل نفوذ نرم چین بنابراین برای کشورهای گیرنده، تعادل بین پذیرش کمک و حفظ استقلال کلیدی است.
