«تیکا» چگونه تاجیکستان را فتح می‌کند؟
پوریا لوایی– فعالیت‌های آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA) در تاجیکستان که در ظاهر شامل پروژه‌های بهداشتی، آموزشی و امدادی می‌شود، در واقع بخشی جدایی‌ناپذیر از استراتژی گسترده‌تر آنکارا برای توسعه نفوذ نرم خود در منطقه آسیای مرکزی است. بررسی دقیق‌تر این طرح‌ها نشان می‌دهد که ترکیه با این اقدامات، به دنبال تحقق اهداف ژئوپلیتیکی و فرهنگی مشخصی در تاجیکستان است. این حضور نه‌تنها به ارتقای روابط دوجانبه کمک می‌کند، بلکه نقش آنکارا را در این منطقه استراتژیک پررنگ‌تر می‌سازد.
اهمیت تاجیکستان برای ترکیه
تاجیکستان به عنوان کشوری فارسی‌زبان و یک دروازه کلیدی به آسیای مرکزی، برای ترکیه از اهمیت استراتژیکی ویژه‌ای برخوردار است. این اهمیت تنها محدود به ابعاد اقتصادی نیست، بلکه در چارچوب جاه‌طلبی‌های آنکارا برای توسعه نفوذ منطقه‌ای و تقویت روابط استراتژیک در قلب آسیا تعریف می‌شود. با وجود تفاوت‌های زبانی با سایر جمهوری‌های ترک‌زبان منطقه، ترکیه به دنبال تثبیت جایگاه خود در این کشور است.
ورود تیکا به تاجیکستان: نمادی از توسعه روابط دوجانبه
با فروپاشی شوروی و استقلال تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ ترکیه فرصت را مغتنم شمرد و از سال ۱۹۹۲ فعالیت‌های خود را در این کشور آغاز کرد. آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) که نقش مهمی در گسترش نفوذ منطقه‌ای آنکارا ایفا می‌کند، با گشایش دفتر هماهنگی خود در پایتخت، دوشنبه، در سال ۲۰۰۰، حضورش را تثبیت کرد. پروژه‌های تیکا در تاجیکستان، تمرکز خود را بر ارتقای حوزه‌های حیاتی مانند آموزش، بهداشت و توسعه اجتماعی قرار داده است.
برخی پروژه‌های تیکا در تاجیکستان
۱- دوره آموزشی سونوگرافی قلبی (FOCUS) در طب اورژانس
TİKA با همکاری انجمن متخصصان طب اورژانس ترکیه (ATUDER دوره آموزشی سونوگرافی قلبی را از ۱۹ تا ۲۲ می ۲۰۲۵ در دوشنبه برگزار کرد. این برنامه که ۷۰پزشک و متخصص تاجیک را آموزش داد، بر تکنیک‌های پیشرفته تصویربرداری در شرایط اضطراری تمرکز داشت. این ابتکار، با هدف بهبود خدمات اورژانسی تاجیکستان، گامی در جهت تقویت همکاری‌های بهداشتی بین ترکیه و تاجیکستان است.
۲- آموزش پلیس تاجیکستان
TİKA و اداره‌کل امنیت ترکیه، دوره آموزشی تحقیقات متن‌باز را از ۱۲ تا ۱۶ می ۲۰۲۵ برای ۱۵افسر پلیس تاجیک در شهر دوشنبه برگزار کردند. این برنامه، با محوریت امنیت سایبری و هوش‌مصنوعی، به مدرن‌سازی نیروی پلیس تاجیکستان کمک کرد. این اقدام به‌عنوان بخشی از همکاری‌های استراتژیک دو کشور، ظرفیت‌های امنیتی منطقه‌ای را تقویت می‌کند.
۳- توزیع کمک‌های غذایی در ماه مبارک رمضان
TİKA در ماه رمضان ۲۰۲۵، با همکاری آژانس دولتی حمایت اجتماعی تاجیکستان، ۴۵تن بسته غذایی به ۱۵۰۰خانواده نیازمند در شهر وحدت و شهرستان رودکی توزیع کرد. این فعالیت، ضمن ترویج همبستگی اجتماعی، بخشی از تلاش‌های بشردوستانه TİKA برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر تاجیکستان است.
۴- حمایت از مقابله با کووید-۱۹
در اوج همه‌گیری کرونا، TİKA تولید و توزیع ۱۰۰هزار ماسک و ۱۰۰۰لباس پزشکی برای کارکنان بهداشتی و گروه‌های پرخطر در تاجیکستان را سازمان‌دهی کرد. این اقدام، علاوه بر رفع نیازهای فوری، به تقویت جایگاه ترکیه به‌عنوان یک حامی بشردوستانه در تاجیکستان کمک کرد.
بررسی پشت‌پرده فعالیت‌های TİKA در تاجیکستان
بررسی دقیق برنامه‌ها و ابتکارات آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA) در تاجیکستان نشان می‌دهد که فعالیت‌های این سازمان فراتر از کمک‌های توسعه‌ای سنتی است. در واقع، ترکیه با به‌کارگیری دیپلماسی سلامت، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اجتماعی و توسعه همکاری‌های امنیتی، در پی تثبیت آرام و تدریجی نفوذ خود در آسیای مرکزی است. این پروژه‌ها که در ظاهر خیرخواهانه به نظر می‌رسند، اغلب به دنبال ایجاد نوعی وابستگی‌های فنی، نهادی و نمادین هستند تا صرفا ارائه کمک‌های بشردوستانه.
اگرچه پروژه‌های TİKA در تاجیکستان معمولا در مقیاس کوچک و با هزینه کم اجرا می‌شوند اما اثرات آنها در ایجاد تصویری مطلوب از ترکیه به عنوان یک بازیگر مسوول و دلسوز، بسیار چشمگیر است. این اقدامات زمینه را برای گسترش نفوذ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ترکیه در تاجیکستان مهیا می‌سازد. در عین حال، این فعالیت‌ها را می‌توان به عنوان بخشی از رقابتی پنهان در نظر گرفت که ترکیه با قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای مانند چین، روسیه و ایران در آسیای مرکزی دارد. در این عرصه ژئوپلیتیک، «کمک‌های توسعه‌ای» به ابزاری برای پیشبرد منافع ملی و منطقه‌ای تبدیل شده‌اند.
در نهایت، با وجود نقش مثبت پروژه‌های TİKA در بهبود برخی خدمات اجتماعی در تاجیکستان، ضروری است که این اقدامات در بستر یک راهبرد کلان‌تر نفوذ نرم و رقابت‌های منطقه‌ای مورد تحلیل قرار گیرند. ترکیه با بهره‌گیری از این ابزارها، نه‌تنها به دنبال تقویت روابط دوجانبه است، بلکه درپی تحکیم جایگاه خود در منطقه‌ای استراتژیک است که همواره صحنه رقابت قدرت‌های بزرگ بوده است.
