تهدید بزرگ برای ترانزیت بین‌المللی
جهان صنعت– تنگه هرمز که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای عبور نفت و کالا در جهان شناخته می‌شود، نقشی کلیدی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. این تنگه که میان ایران و عمان قرار دارد، حدود ۲۰درصد از عرضه جهانی نفت را از طریق خود عبور می‌دهد و بنابراین هرگونه اختلال در این منطقه می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر بازار جهانی نفت و حملونقل و اقتصاد جهانی داشته باشد. در حال حاضر، با توجه به تنش‌های سیاسی موجود بین ایران، اسرائیل و آمریکا، صحبت‌هایی مبنی‌بر احتمال بسته شدن تنگه هرمز به گوش می‌رسد که این موضوع می‌تواند شوک‌های شدیدی به بازارهای جهانی وارد کند. از آنجا که بسیاری از حمل‌و‌نقل‌های دریایی برای انتقال نفت و کالا از این تنگه عبور می‌کنند، بسته شدن آن می‌تواند باعث ایجاد اختلالات عمده در خطوط حملونقل بین‌المللی شود.
اهمیت استراتژیک تنگه هرمز
تنگه هرمز که دروازه‌ای استراتژیک بین دریای عمان و خلیج‌فارس است، نقش بسیار مهمی در تامین انرژی جهانی ایفا می‌کند. این تنگه تنها ۳۹کیلومتر عرض دارد و به طور عمده برای انتقال نفت‌خام و گاز طبیعی از کشورهای خلیج‌فارس، به ویژه از ایران، عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی، به بازارهای جهانی استفاده می‌شود. روزانه بیش از ۱۷میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور می‌کند که معادل حدود ۲۰درصد از کل عرضه جهانی نفت است. بسته شدن این تنگه می‌تواند اختلالات بزرگی در عرضه نفت ایجاد کرده و منجر به افزایش قابل توجه قیمت‌ها در بازار جهانی شود.
تاثیرات اقتصادی بسته شدن تنگه هرمز بر حملونقل جهانی
بسته شدن تنگه هرمز بلافاصله منجر به کاهش عرضه جهانی نفت خواهد شد. با توجه به عبور روزانه حدود ۱۷ تا ۲۰میلیون بشکه نفت از این مسیر، حتی تهدیدی مبنی بر بسته شدن آن می‌تواند قیمت نفت را به‌طور ناگهانی افزایش دهد. کارشناسان معتقدند در چنین شرایطی، قیمت هر بشکه نفت ممکن است به بیش از ۱۲۰دلار برسد و در صورت تداوم بحران، احتمال رسیدن به سطوح بالاتر نیز وجود دارد.
این افزایش قیمت نفت، بر هزینه‌های سوخت کشتی‌ها و هواپیماهای باری تاثیر مستقیم می‌گذارد. در صنعت حملونقل، سوخت یکی از بزرگ‌ترین هزینه‌های عملیاتی است. افزایش نرخ سوخت نه تنها قیمت تمام‌شده حملونقل را بالا می‌برد بلکه منجر به افزایش کرایه حمل دریایی و حتی کاهش تعداد سفرهای تجاری خواهد شد.
کرایه حملونقل دریایی تابع مستقیمی از هزینه‌های سوخت و ریسک‌های ژئوپلیتیکی است. شرکت‌های کشتیرانی برای عبور از مسیرهای پرریسک یا طولانی‌تر، نرخ‌های بالاتری طلب می‌کنند. با بستن تنگه هرمز، کشتی‌ها ناچار خواهند بود از مسیرهای جایگزین مانند دور زدن از جنوب آفریقا یا استفاده از مسیرهای زمینی و خطوط لوله بهره ببرند. این مسیرها زمان بیشتری می‌طلبند و به‌تبع آن، هزینه‌های عملیاتی نیز افزایش می‌یابند.
تحلیل‌های صورت‌گرفته توسط موسسات بین‌المللی حملونقل نشان می‌دهد که در سناریوی بسته شدن تنگه هرمز، کرایه حملونقل نفت خام ممکن است تا دو برابر افزایش یابد. این تغییر نه تنها نفتکش‌ها بلکه کشتی‌های کانتینری، فله‌بر و گازبر را نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
یکی دیگر از پیامدهای فوری بسته شدن تنگه هرمز، افزایش چشمگیر در نرخ بیمه کشتی‌ها خواهد بود. شرکت‌های بیمه بین‌المللی منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان را به عنوان مناطق پرخطر طبقه‌بندی خواهند کرد. در پی این طبقه‌بندی، بیمه‌گران هزینه‌های سنگین‌تری برای بیمه بدنه و محموله‌ها دریافت می‌کنند.
به عنوان نمونه، در جریان بحران خلیج‌فارس در دهه۸۰ میلادی، نرخ بیمه نفتکش‌ها تا ۴۰۰درصد افزایش یافت. در سناریوی مشابه، شرکت‌های حملونقل بین‌المللی یا مجبور به پرداخت بیمه‌های سنگین خواهند بود یا از فعالیت در این مسیر صرف‌نظر می‌کنند که خود به کاهش عرضه جهانی حملونقل منجر می‌شود.
هرچند برخی کشورها تلاش کرده‌اند با احداث خطوط لوله مانند خط لوله حبشان- فجیره (امارات) یا خط لوله شرق عربستان به دریای سرخ، وابستگی خود را به تنگه هرمز کاهش دهند اما ظرفیت این خطوط محدود است. در صورت بسته‌شدن کامل تنگه، این خطوط قادر به جایگزینی کامل انتقال روزانه چند میلیون بشکه نخواهند بود.
علاوه بر محدودیت ظرفیت، مسائل امنیتی، تکنولوژیکی و تحریمی نیز مانع از بهره‌برداری حداکثری از این خطوط خواهند شد. بنابراین اختلال در تنگه هرمز منجر به کاهش نسبی عرضه انرژی شده و بازار حملونقل جهانی را نیز دچار بی‌ثباتی می‌سازد.
تاثیرات مستقیم بر صنعت حملونقل جهانی
بسته شدن تنگه هرمز نه تنها بر نفت بلکه بر جریان کالاهای صنعتی، مواد اولیه و کالاهای مصرفی تاثیر می‌گذارد. کشتی‌های کانتینری که بین آسیای شرقی و اروپا تردد می‌کنند، از طریق کانال سوئز به خلیج‌فارس و سپس اقیانوس هند دسترسی دارند. انسداد مسیر هرمز، زنجیره تامین کالاها به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، هند، چین و کشورهای آفریقایی را دچار اختلال خواهد کرد.
این اختلال منجر به تاخیر در تحویل کالاها، افزایش هزینه‌های لجستیکی و حتی توقف خطوط تولید در صنایع خودروسازی، الکترونیک و داروسازی در سراسر جهان می‌شود.
در واکنش به بسته شدن تنگه هرمز، فشار مضاعفی بر مسیرهای جایگزین نظیر کانال پاناما، دماغه امید نیک و مسیرهای زمینی آسیای مرکزی وارد خواهد شد. این مسیرها توان پاسخگویی سریع به حجم بالای بارگیری و تخلیه کشتی‌های نفتکش و کانتینری را ندارند. علاوه بر این، افزایش ترافیک در این مسیرها می‌تواند موجب گره‌های ترافیکی دریایی و تاخیرهای مزمن شود.
افزایش تقاضا برای کشتی‌های بزرگ‌تر و سریع‌تر جهت استفاده از مسیرهای طولانی‌تر، ممکن است باعث رونق کوتاه‌مدت در صنعت کشتی‌سازی شود. با این حال، عدم قطعیت در مورد تداوم این شرایط، باعث احتیاط سرمایه‌گذاران خواهد شد. همچنین تعمیرات اضطراری کشتی‌ها در بنادر دوردست، هزینه‌های جانبی سنگینی را بر شرکت‌ها تحمیل خواهد کرد.
زلزله مهیب در اقتصاد بین‌المللی
در همین خصوص دبیر کل انجمن کشتیرانی، گفت: با بستن تنگه هرمز نرخ نفت به حداقل کف ۱۲۰دلار در هر بشکه افزایش پیدا می‌کند. این افزایش بسیار سنگین، افزایش کرایه حمل دریایی و افزایش نرخ بازه مالی را هم به همراه دارد و بورس‌های جهانی ریزش می‌کنند و می‌توان گفت یک زلزله با ریشتر بسیار بالا در اقتصاد بین‌المللی به وقوع می‌پیوندد.
مسعود پل‌مه درباره گزینه روی میز ایران برای بستن تنگه هرمز و اثر این اقدام بر تجارت دریایی کشورها اظهار داشت: بیش از ۶۰درصد انرژی دنیا از خلیج‌فارس استخراج و به اقصانقاط دنیا منتقل می‌شود. این اقدام قطعا اقتصاد جهانی را به چالش خواهد کشید و براساس محاسبات و اظهارنظر کارشناسان بین‌المللی با بستن تنگه هرمز قیمت نفت به ۱۲۰دلار افزایش پیدا می‌کند.
دبیر کل انجمن کشتیرانی به ایلنا گفت: ما برای صیانت از کشور و تمامیت ارضی کشورمان این امکان را داریم که در صورت فشار نامتعادل و بروز رفتارهای غیر‌منطقی از سوی استکبار جهانی، چنین تصمیمی را بگیریم. او تاکید کرد: این اقدام می‌تواند فشار بسیار زیادی را به آمریکا و اذناب آن وارد کند و در عین حال اقتصاد جهانی را به چالش بکشاند.
دبیر کل انجمن کشتیرانی تاکید کرد: در شرایط موجود اگر نرخ نفت را ۷۰دلار در هر بشکه در نظر بگیریم؛ پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که با بستن تنگه هرمز نرخ نفت به حداقل کف ۱۲۰دلار در هر بشکه افزایش پیدا می‌کند. طبیعتا این افزایش بسیار سنگین، افزایش کرایه حمل دریایی و افزایش نرخ بازه مالی را هم به همراه دارد و بورس‌های جهانی ریزش می‌کنند و می‌توان گفت یک زلزله با ریشتر بسیار بالا در اقتصاد بین‌المللی به وقوع می‌پیوندد.
نگرانی غربی‌ها از احتمال بسته شدن تنگه هرمز
این روزها درحالی‌که اندیشکده‌های غربی ترس خود از اقدام ایران برای بستن تنگه هرمز را مخابره می‌کنند، رصد تحولات این نقطه مهم از جهان از اخبار جدیدی حکایت دارد.
در شرایطی که دنیا در ترس پاسخ ایران به حملات آمریکا فرو رفته است، وضعیت تنگه هرمز با شوک مواجه شده و احتمال بسته‌شدن این تنگه حیاتی که یک‌سوم نفتکش‌ها از آن می‌گذرند، افزایش یافته است.
نکته جالبی که از رصد کشتی‌ها براساس رهگیری سایت Marine Traffic می‌توان برداشت کرد، این است که ۵۴ فروند کشتی قبل از تنگه هرمز حضور دارند که دو‌فروند در حال حرکت به سمت تنگه و ۵۲فروند دیگر متوقف هستند.
این در حالی است که دو روز پیش ۳۷فروند کشتی قبل از تنگه هرمز در وضعیت سرگردانی به سر می‌بردند که دیروز تعداد آنها، ۴۰درصد افزایش پیدا کرده بود.
تحلیل‌ها نشان می‌دهند که اگر این تنگه بسته شود، قیمت نفت می‌تواند به مرز ۲۰۰دلار و حتی فراتر (تا ۴۰۰دلار هم پیش‌بینی شده) برسد و این شیب صعودی نه تنها برای آمریکا بلکه برای کشورهایی در اروپا و آسیا که به نفت خلیج‌فارس وابسته‌اند، مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد. این تنگه روزانه عبور یک‌سوم کشتی‌های نفتی را مدیریت می‌کند.
نگرانی آمریکایی‌ها از این است که با افزایش قیمت نفت نه‌تنها بر هزینه بنزین در ایالات‌متحده تاثیر خواهد گذاشت بلکه می‌تواند بازار سهام آن را نیز با ریزش ۵ تا ۸درصدی مواجه کند.
به گفته کارشناسان روابط بین‌الملل و نظامی، ترامپ تمام اقدامات نظامی چند سال اخیر خود را در روزهای تعطیل بازارهای مالی آمریکا انجام داده است زیرا از پیامدهای اقتصادی اقدامات نظامی خود به شدت واهمه دارد و هرگونه شوک در بازار انرژی، اقتصاد داخلی آن را به سمت بحران می‌برد.
تورم عمومی یکی از پیامدهای مستقیم این بحران است. افزایش هزینه حملونقل به طور طبیعی قیمت کالاها و خدمات را بالا می‌برد و طبق تحلیل‌های فدرال رزرو آمریکا، هزینه مواد غذایی افزایش می‌یابد.
