تقابل صنعت دارو و جنگ
پویا اصل‌باغ- داروسازی همواره یکی از بزرگ‌ترین و پرکاربردترین صنایع کشور به شمار می‌آید؛ صنعتی که نقش اساسی در تامین سلامت عمومی ایفا می‌کند و در مواقع بحرانی اهمیت آن دوچندان می‌شود. با این حال با وجود اهمیت فراوانی که دارد، این صنعت طی دهه‌های گذشته با چالش‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. تحریم‌های گسترده، سیاستگذاری‌های اشتباه، توزیع ناعادلانه، عدم حمایت کافی و هزاران مشکل دیگر باعث شده بعضا چندین کارخانه از مدار تولید خارج شوند و بلاتکلیف باقی بمانند. از سوی دیگر سیاست‌های دستوری در قیمت‌گذاری دارو، بدهی‌های معوقه بیمه‌ها و بعضا فساد در چنین حوزه‌ای از دیگر چالش‌هایی است که بدنه این صنعت را فرسوده کرده است.
قبل و بعد از جنگ؛ صنعت دارو با چه چیزی مواجه است؟
طبق گزارشات رسمی صنعت داروسازی ایران قادر به تولید ۹۷درصد از داروهای مصرفی کشور است اما حدود یک‌سوم از تولیدات وابسته به واردات مواد اولیه است. علاوه‌براین تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی باعث شده تا واردات دارو و مواد موثر دارویی تا ۳۰درصد کاهش یابد. براساس داده‌های موجود، طی سال‌های گذشته با حذف یارانه ارزی دارو، قیمت واردات تا شش‌برابر افزایش یافت و قیمت داروهای تولید داخل بین ۳۰ تا ۱۰۰درصد رشد کرد. در شرایطی که حوزه داروسازی کشور با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند، جنگ ۱۲روزه نیز مزید بر علت شد و چالش‌های آن را دو چندان کرد. در طول روزهایی که کشور آماج حملات متجاوزان قرار گرفته بود، چشم امید بیماران و آسیب‌دیدگان به این صنعت دوخته شده بود.
همانطور که ملاحظه شد این صنعت همواره در طول سالیان مختلف، پستی و بلندی‌های فراوانی را تجربه کرده است. حال که دوران پساجنگ سپری را می‌کنیم، بحران و ناترازی انرژی که کشور را درگیر خود کرده باعث شده پس‌لرزه‌هایی مجدد به این حوزه وارد شود. براساس شواهد میدانی بسیاری از داروخانه‌ها با هزینه‌های شخصی اقدام به خرید موتوربرق کرده تا بتوانند مشکلات مربوط به کمبود برق را شخصا مدیریت کنند. بحران‌هایی که گفته شد در صورت تداوم و بی‌توجهی می‌توانند روند تولید و عرضه را مختل کرده و بیش از پیش نظام سلامت کشور را با آسیب مواجه کنند.
آوار جنگ و خاموشی بر سر داروخانه‌ها
در همین راستا رییس انجمن داروسازان تهران با اشاره به وضعیت دارو در جنگ ۱۲روزه به «جهان‌صنعت» گفت: به علت ناگهانی حملات، وزارت بهداشت و نهادهای درگیر حوزه خدمات‌رسانی غافلگیر شدند اما بعد از یک روز سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت، کارگروه رصد دارو را تشکیل داد که از حوزه‌های مختلف اعم از تولیدکنندگان، کارخانجات، واردکنندگان و حوزه خدمات در خدمت این کارگروه قرار گرفت. روزانه وضعیت دارو رصد و تصمیمات مختلفی اتخاذ و به نهادهای نظارتی و اجرایی منتقل می‌شد. به نظرم یکی از عواملی که باعث شد در طول جنگ ۱۲روزه کمبودی مشاهده نکنیم سرعت عمل و اجرای خوب بود.
دکتر بهمن صبور درباره تقاضای دارو در طول جنگ ۱۲روزه افزود: از همان ابتدا من و سایر همکارانم در داروخانه‌ها پیش بینی کمبود اقلامی که تقاضا و مصرف‌کننده زیادی داشت مثل داروهای بیماران دیابتی را کرده بودیم. به خاطر تبلیغات رسانه‌ای و اثرگذاری آن بر افکار جامعه باعث شد مردم نگران کمبود دارو باشند و به مدت دو روز تقاضا و مصرف داروهای دیابت و مغز و اعصاب بالا رفت اما بعد از مدتی که گفته شد، فروکش کرد.
وی درباره افزایش قیمت و مصرف دارو در طول جنگ ۱۲روزه بیان کرد: در این ایام به هیچ‌وجه افزایش قیمت و مشکل خاصی لااقل در استان تهران نداشتیم. بیشترین حملات وارد شده به پایتخت بود ولی در بحث دارو با چالش زیادی مواجه نبودیم. در فضای مجازی اخباری درباره افزایش مصرف مُسکن منتشر شد ولی تغییر معناداری در مصرف مُسکن ملاحظه نشد. فقط در مورد بیماری‌های مزمن ما اوج تقاضا و انباشت دارو را مشاهده کردیم نه مصرف آن را. بسیاری از افراد به خاطر همان تبلیغات رسانه‌ای حداقل برای مدت سه، چهار ماهی دارو خریدند.
او ادامه داد: حدود یک‌میلیارد دلار بودجه در نظر گرفته شده برای تامین دارو که ۷۰۰میلیون آن برای ذخایر داروهای استراتژیک و ۳۰۰میلیون آن به صورت ریالی به داروخانه‌ها تزریق شد که به نظر من بسیار کمک شایانی بود؛ این امر باعث شد تا بدهی‌های موجود به قسمت پخش تا حدودی پرداخت شود. رییس انجمن داروسازان تهران با اشاره به وضعیت حوزه دارو در دوران پساجنگ بیان کرد: همانطور که گفته شد، در دو تا چهار روز ابتدایی جنگ، تقاضای خرید دارو افزایشی بود اما بعد از آن فروکش کرد ولی این نکته قابل ذکر است که همچنان به دوران قبل از جنگ ۱۲روزه بازنگشتیم. میانگین بین ۳۰ تا ۳۵درصد افت فروش اتفاق افتاده که به نظر می‌آید به‌خاطر گرمای هوا و فصل تابستان است.
به گفته وی، بزرگ‌ترین چالش نظام دارویی کشور دخالت افراد غیرمتخصص در تصمیم‌گیری‌های کلان است و درباره آن اضافه کرد: زمانی که برای کشور مشکلی پیش می‌آید به اهمیت و استراتژیک بودن آن پی برده می‌شود. به عنوان مثال در طول جنگ ۱۲روزه بیشتر بحث‌ها درمورد دارو و داروخانه بود. اگر داروخانه خوب عمل کند به دنباله آن عملکرد وزارت بهداشت نیز خوب به نظر می‌آید. در ایام جنگ خوب عمل شد اما متاسفانه وضعیت به حالت قبل برگشته و مدت زمان پروسه انجام کارها مجدد افزایش پیدا کرده است. این بدین معناست که از حالت جنگ خارج شدیم و وارد یک حالت عادی شدیم که متاسفانه همان مشکلات اداری و طولانی که در انجام امور و تهیه دارو در کشور وجود دارد به چشم می‌خورد. بزرگ‌ترین چالش را اگر بخواهیم به آن اشاره کنیم، تصمیم‌گیری افراد غیرمتخصص و تصمیم‌سازی نهادهای غیر از وزارت بهداشت است یعنی افرادی که هیچ تخصصی در این زمینه ندارند در چنین امور مهمی دخالت می‌کنند و نظرات، تصمیمات و دخالت‌های غیرکارشناسی انجام می‌دهند. برای مثال در مجلس کمیسیون بهداشت وجود دارد که متخصص این امر است اما در حال حاضر کنار گذاشته شده و رسیدگی به امورات به کمیسیون اصل ۹۰ داده شده که تخصص آن در حوزه دارو نیست، مستقیم در این بخش ورود کرده و تصمیماتی گرفته شد که در آینده نتیجه محسوس آن را مشاهده خواهیم کرد.
رییس انجمن داروسازان در ادامه گفت: دارو کالای مهم و استراتژیکی است که نمی‌توان آن را با دیگر کالاها مقایسه کرد. مثلا بعضی می‌گویند آن را وارد می‌کنیم. دارو تاریخ انقضا دارد و مسائل آن نباید زیاد طول بکشد یا بیمار بدون دارو بماند مثل قرص‌های مُسکن و شیر خشک. اینکه گفته شود از خارج وارد می‌کنیم و از تولیدات داخل حمایت نمی‌شود، تصمیم اشتباهی است. باید به تولید داخل اهمیت داده شود و گروه‌های کارشناسی تشکیل و مشکلات را بررسی کنند.
دکتر صبور در پاسخ به سوال خبرنگار «جهان‌صنعت» در خصوص مشکلات بحران‌های آینده مانند جنگ و کرونا اینگونه پاسخ داد: این حالت‌ها با یکدیگر تفاوتی ندارند. در بحران شیوع بیماری کووید۱۹ ابتدا نقشه‌ای نداشتیم ولی به‌تدریج هرچه جلوتر رفتیم، کارها بهتر شد. در این مدت و جنگ ۱۲روزه نیز به همین صورت بود، بعد از چند روز مشکل خاصی در زمینه تهیه و توزیع دارو نداشتیم.
وی از تجربه شخصی خود در جنگ ۱۲روزه اینچنین گفت: در این ایام در داروخانه مرکز تهران بودم. بعضی از داروهای بیماران خاص که پیداکردن آن به خاطر قطعی و اختلالات اینترنت و امثال آن با مشکل مواجه شده بود، در مرکز آن را تهیه و کمک می‌کردیم که هرچه سریع‌تر بین مصرف‌کنندگان توزیع شود.
رییس انجمن داروسازان تهران با انتقاد از قطعی گسترده برق و ناترازی فعلی در حوزه انرژی افزود: یکی از مشکلاتی که هم اکنون درگیر آن هستیم، موضوع قطعی برق است. داروهای خاص باید در فضای سرد نگهداری شوند که کیفیت خود را از دست ندهند. در این زمینه داروخانه‌ها موتور برق تهیه کرده‌اند تا در این زمینه حداقل بتوانند از خدشه‌دار شدن روند توزیع دارو جلوگیری کنند. صحبت‌هایی با اداره برق انجام شده تا در نصب پنل‌های خورشیدی و امثال آن کمک‌رسانی کنند تا بتوانیم خدمات خوبی را ارائه دهیم و در این زمینه از وزارت نیرو و بهداشت توقع کمک و حمایت داریم.
دکتر بهمن صبور درباره آینده حوزه دارویی کشور معتقد است: همانطور که گفته شد اگر در این حوزه افراد غیرمتخصص ورود کرده و نظرات غیرکارشناسانه دهند، آینده خوبی در انتظار نیست اما اگر از افرادی که در این زمینه خبره و دارای تخصص هستند استفاده شود آینده روشنی را شاهد هستیم. به عنوان نمونه در سال۱۴۰۰ سیاستی اجرا شد بدون اینکه زیرساخت آن آماده شود. بالای ۶هزار داروخانه ظرف مدت سه سال مجوز گرفتند در صورتی که این تعداد مجوز مشکلاتی را پدید آورده است. مقدار زیادی داروخانه اضافه شده بدون اینکه از قبل برنامه‌ریزی و زیرساخت‌های لازم آن انجام شود. علت اصلی چنین رخدادی استفاده از نظرات غیرمتخصصان در این زمینه است.
او در پایان بیان کرد: داروخانه و حوزه دارو یک زنجیره است. اگر از دید تخصصی به این مراکز نگاه کنیم و فقط آن را محدود به یک مرکز خرید و فروش کالا نبینیم، در این زمینه پیشرفت‌های خوبی خواهیم داشت. در کشورهای پیشرفته چنین سیاستی اعمال می‌شود یعنی بعضی از خدمات مثل مشاوره و امثال آن اگر در داروخانه اتفاق بیفتد، هزینه‌ها در حوزه درمان با استفاده از بخش خصوصی کاهش می‌یابد ولی در کشور خودمان به این صورت عمل نمی‌کنیم، از وزارت بهداشت تقاضا دارم که داروخانه‌ها را به چشم یک مرکز خدماتی ببینند نه صرفا مرکزی برای فروش کالا.
آینده نامعلوم حوزه دارو
گفتنی است با توجه به نکاتی که گفته شد، در کنار تحریم‌ها، فساد، ناترازی انرژی، دخالت و سپردن این حوزه حیاتی به افراد غیرمتخصص و ناآگاه می‌تواند آینده نظام سلامت کشور را به خطر بیندازد. همانگونه که در بسیاری از بخش‌های مهم کشور، افرادی که سواد و تجربه چنین کاری را ندارند، با دخالت در امور مختلف باعث شدند وضعیت بحرانی شود و کشور و مردم را دچار مشکلات عدیده‌ای کردند. نظام سلامت و دارویی کشور بیش از گذشته نیاز به دکترین و متخصصان در این حوزه را دارد.
