تفال به حافظ؛ پیوند دل و معنا
زهره خیراندیش– روز بیستم مهرماه در تقویم به نام شاعر نامدار خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی رقم خورده و هرسال در این روز برنامه‌های مختلفی در آرامگاه وی و شهر شیراز برگزار میشود. در این روز، مردم و اهالی فرهنگ و ادب به بزرگداشت حافظ و شعر او می‌پردازند. مراسم ویژه‌ای در شیراز، شهر زادگاه حافظ برگزار میشود که شامل خواندن اشعار، سخنرانی‌های ادبی و اجراهای موسیقی است. مردم از سراسر ایران و حتی گردشگران خارجی نیز برای ادای احترام به این شاعر بزرگ به آرامگاه او می‌روند. این روز فرصتی است برای بازتاب دادن به میراث فرهنگی و ادبی ایران و تجدید حیات آموزه‌ها و شعرهای حافظ.
خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی شاعر و حافظ قرآن، متخلص به حافظ و معروف به لسانالغیب از بزرگ‌ترین شاعران غزلسرای ایران و جهان به‌شمار می‌رود. او از بزرگ‌ترین شاعران نغزگوی ادبیات فارسی است. حافظ در اوایل قرن هشتم ه.ق -حدود سال۷۲۷- در شیراز دیده به جهان گشود. پدرش بهاءالدین، بازرگان و مادرش اهل کازرون بود. پس از مرگ پدر، شمس‌الدین کوچک نزد مادرش ماند و در سنین نوجوانی به شغل نانوایی پرداخت. در همین دوران به کسب علم و دانش علاقه‌مند و برای درس و مدرسه آماده شد. بعد از تحصیل علوم زندگی او تغییر کرد و در جرگه طالبان علم در آمد و مجالس درس علمای بزرگ شیراز را تدریس کرد. او در دوران زندگی خود به شهرت عظیمی در سراسر ایران دست یافت و اشعار او به مناطقی دوردست همچون هند نیز راه یافت. تفکر حافظ عمیق و زنده، پویا و ریشه‌دار و در خروشی حماسی است. شعر حافظ بیت‌الغزل معرفت است. حافظ شیرازی یکی از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی بوده که تاثیر عمیقی بر این حوزه داشته است. او در قرن چهاردهم میلادی (هفتم هجری) زندگی می‌کرد و اشعارش به خاطر زیبایی، عمق معانی و تنوع موضوعات به عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار ادبی شناخته می‌شوند.
نظر بزرگان درباره حافظ
حافظ شاعری است که در طول قرون دل و جان اندیشمندان و هنرمندان بسیاری را شیفته خود کرده است. گوته او را شاعری می‌داند که حقیقتی انکارناپذیر را در اشعارش جاودانه کرده و معتقد است که حافظ همتایی ندارد. ادوارد فیتزجرالد نیز از او به‌عنوان بهترین نوازنده کلمات یاد می‌کند. علامه محمدتقی جعفری، شکوه و زیبایی بیان هنری حافظ را چنان می‌داند که انسان چه آگاه باشد و چه نه، در برابر آن متحیر میشود و معنای شعر او را حقیقتی مطلق و مستقل از هر واقعیت دیگری درمی‌یابد. شهریار میگوید: غزل‌های حافظ هیچ‌گاه بلند نیست اما هر مصرعش بازتاب ضمیر تمام فارسی‌زبانان است و با آنکه شاعران بسیاری آمده‌اند، هیچ‌کدام سعدی و حافظ نشده‌اند. به گفته دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، سخن حافظ به‌گونه‌ای است که هم عارف و هم عامی، هر یک به‌اندازه درک خود از آن لذت می‌برند. شهید مطهری نیز معتقد است که شعر حافظ چنان نیرویی از زیبایی دارد که هر شنونده‌ای را به‌سوی خود می‌کشاند. بهاءالدین خرمشاهی در توصیف او میگوید: حافظ نه آموزگار است، نه معلم اخلاق و نه واعظ اما نفوذ کلامش چنان عظیم است که شعرش بی‌آنکه تعلیمی یا ارشادی باشد، خود آموزگار زندگی برای سده‌ها و هزاره‌هاست.
تفال به دیوان حافظ شیرازی
از دیرباز تا امروز ایرانیان در لحظه‌‌های مهم زندگی، در شب‌های بلند یلدا، در لحظات تردید یا امید، دیوان پر رمز و راز حافظ شیرازی را به دست می‌گیرند و دل به کلام دلنشین این شاعر بی‌همتا می‌سپارند. فال گرفتن با اشعار حافظ نه‌تنها یک رسم کهن بلکه پیوندی شیرین میان دل انسان و جهان معناست؛ گفت‌‌وگویی شاعرانه با کسی که قرن‌ها پیش زیسته اما هنوز گویا سخن امروز ما را میگوید. حافظ، لسانالغیب و لسان‌‌العشق، با زبان شیرین فارسی و بیانی آکنده از راز و رمز، هم سخن دل عاشق است، هم مرهم روح مضطرب. گویی بیت به بیت دیوانش آینه‌‌ای است که حال دل را بازتاب می‌دهد و هر غزلی که گشوده میشود، جوابی است به پرسشی ناگفته. در فرهنگ ایرانی فال حافظ تنها یک سرگرمی نیست. این رسم آمیخته با احترام، نیت پاک و گاه دعا و توسل انجام میشود. پیش از فال نیت کرده، دل را صاف می‌کنند و از حافظ بزرگ می‌خواهند تا راهنمایی کند. سپس دیوان را با احترام می‌گشایند و اولین غزل که بیاید پاسخ نیت خواهد بود. حافظ با استفاده از زبان ساده و در عین حال زیبا توانسته احساسات عمیق انسانی را به تصویر بکشد. او از اصطلاحات و تشبیهات خاصی بهره می‌برد که باعث غنای شعرش میشود. سبک او به دیگر شاعران الهام بخشیده و بسیاری از شاعران بعدی تلاش کرده‌اند تا از شیوه‌های او پیروی کنند. موضوعات اشعار حافظ شامل عشق، عرفان، طبیعت، فلسفه زندگی و انتقاد اجتماعی است. او به خصوص در زمینه عشق عرفانی و ارتباط انسان با خداوند، آثار ماندگاری خلق کرده است. این موضوعات باعث شده‌اند که اشعار او در زمان‌های مختلف و میان نسل‌های مختلف مورد توجه قرار گیرد. حافظ تاثیر زیادی بر شاعران بعدی مانند سعدی، مولوی و حتی شاعران معاصر مانند نیما یوشیج و سهراب سپهری داشته است. بسیاری از شاعران به تقلید از او پرداخته یا تحت‌تاثیر مضامین و سبک‌های او قرار گرفته‌اند.
اشعار حافظ مملو از مفاهیم عرفانی و فلسفی است. او با استفاده از نمادها و استعاره‌ها به بررسی روح انسان و جست‌وجوی حقیقت می‌پردازد. این جنبه‌های عرفانی او باعث شده که آثارش در محافل عرفانی و فلسفی نیز مورد توجه قرار گیرد. حافظ در اشعارش به نقد اجتماعی و سیاسی نیز پرداخته است. او با زبانی کنایه‌آمیز به مشکلات اجتماعی زمان خود اشاره کرده و به نوعی صدای جامعه‌اش بوده است. این ویژگی باعث شده اشعار او همچنان برای نسل‌های بعدی قابل فهم و مرتبط باشند. حافظ نه‌تنها در ادبیات فارسی بلکه در فرهنگ عمومی ایرانیان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. دیوان حافظ به‌عنوان یک کتاب مقدس در فرهنگ ایرانی شناخته میشود و در مراسم‌ها و جشن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حافظ شیرازی با اشعارش توانسته نه‌تنها بر ادبیات فارسی بلکه بر فرهنگ و هویت ایرانی تاثیر بگذارد. آثار او همچنان الهام‌بخش شاعران، نویسندگان و هنرمندان نسل‌های مختلف است و جایگاه ویژه‌ای در دل مردم ایران دارد. حافظیه یا آرامگاه حافظ محل خاکسپاری حافظ شیرازی در شیراز است. این بنا به فرمان رضاشاه به علی‌اصغر حکمت، وزیر آموزش‌وپرورش وقت و برپایه طرحی از آندره گُدار طراحی و بازسازی شد. مجری آن علی ریاضی، رییس اداره آموزش‌وپرورش فارس و سرپرستش علی سامی بودند. حافظیه بارها از سوی حاکمان تیموری، صفوی، افشار و زند بازسازی و مرمت شد. سرانجام در سال۱۳۱۴ آخرین اقدام مهم و شایسته توسط وزارت آموزش‌وپرورش فارس به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر آموزش‌وپرورش صورت گرفت و ساخت یک بنای جدید ترتیب داده شد.
