تحولی مهم در گردشگری خاورمیانه
نادر نینوایی– عرصه گردشگری در خاورمیانه به یک حوزه رقابتی تبدیل شده است. سرمایه‌گذاری جسورانه ۳۰میلیون دلاری ترکیه در بازسازی راه‌آهن حجاز، چشم‌انداز گردشگری منطقه را متحول خواهد کرد. این راه‌آهن که سوریه و اردن را به هم متصل می‌سازد، نقش محوری در تغییر آینده منطقه ایفا می‌کند. این پروژه با بهره‌گیری از تاریخ غنی و پتانسیل گردشگری منطقه می‌تواند جهشی بلند برای توسعه گردشگری در خاورمیانه باشد.
ترکیه با احیای این خط آهن نمادین نه‌تنها به بهبود اقتصادی کمک می‌کند بلکه راه‌های جدیدی برای تبادل فرهنگی و سفر نیز می‌گشاید. این پروژه برای اردن، سوریه و ترکیه به طور یکسان عامل تغییر بازی خواهد بود و گردشگری منطقه‌ای را تقویت کرده و سفر روان‌تر بین این کشورهای تاریخی را تسهیل می‌کند.
بازسازی این خط آهن موجب تجدید حیات گردشگری فرامرزی خواهد شد و راهی یکپارچه و پایدار برای کشف میراث غنی سوریه، اردن و فراتر از آن فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاری استراتژیک ترکیه، آینده‌ای روشن‌تر و متصل‌تر را برای صنعت گردشگری منطقه نوید می‌دهد.
ترکیه متعهد به تامین مالی بازسازی ۳۰کیلومتر راه‌آهن در سوریه شده که در طول جنگ داخلی به شدت آسیب دیده است. این تصمیم مهم پس از مذاکرات بین ترکیه، سوریه و اردن با هدف تقویت پیوندهای حملونقل منطقه اتخاذ شده است. این پروژه قرار است کریدور حملونقل کلیدی را که برای اتصال سوریه به اردن و افزایش مسیرهای تجاری به بندر عقبه در دریای سرخ حیاتی است، احیا کند.
در حالی که ترکیه، سوریه و اردن از یک‌سو و امارات‌متحده عربی، قطر و عربستان از سوی دیگر گام‌های بلند برای توسعه گردشگری برداشته‌اند، ضعف زیرساخت‌های گردشگری در ایران، مساله ایران‌هراسی و رکود ناشی از جنگ ۱۲روزه، آینده روشنی را برای صنعت گردشگری ایران ترسیم نمی‌کند.
بازسازی ارتباطات کلیدی راه‌آهن بین دمشق و اردن
عبدالقادر اورال اوغلو، وزیر حملونقل ترکیه تایید کرده است که راه‌آهن بازسازی شده بین دمشق و مرز اردن امتداد خواهد یافت. این بخش از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال۲۰۱۲ از سرویس‌دهی خارج و تخریب گسترده‌ای در زیرساخت‌های حملونقل این کشور ایجاد شده است. اگرچه محل دقیق تعمیرات هنوز فاش نشده اما این اقدام برای تقویت ارتباط منطقه‌ای بسیار مهم است. وزارت حملونقل سوریه نسبت به این پروژه که بخشی از برنامه‌های گسترده‌تر برای بازسازی زیرساخت‌های ملی و بهبود همکاری اقتصادی با کشورهای همسایه است، ابراز خوش‌بینی کرده است.
مشارکت ترکیه در بازسازی راه‌آهن سوریه نشان‌دهنده تغییر استراتژیک در سیاست خارجی این کشور در قبال سوریه است. هدف اصلی طرح افزایش ارتباط بین سه کشور و در نهایت ایجاد کریدوری است که سوریه را به بندر عقبه در دریای سرخ اردن متصل می‌کند. انتظار می‌رود این پروژه همکاری اقتصادی را تقویت کند، گردشگری را رونق بخشد و ارتباطات تجاری در منطقه را بهبود دهد.
در حالی که ترکیه، سوریه و اردن اقدامات موثری در توسعه زیرساخت ریلی انجام داده‌اند، ارتباطات ریلی در ایران اما با چالش‌های فراوانی مواجه است. ظرفیت فعلی راه‌آهن ایران پاسخگوی نیاز مسافران و گردشگران داخلی نیز نیست و مردم ناچار به پیش خرید بلیت از هفته‌ها قبل از سفر هستند. در چنین شرایطی فرصت چندانی برای بهره‌برداری از ظرفیت ریلی برای جابه‌جایی گردشگران خارجی در ایران وجود ندارد.
مشارکت فعال اردن در احیای راه‌آهن
در طرح احیای راه‌آهن که از سوی ترکیه دنبال می‌شود علاوه‌بر بودجه ترکیه برای تعمیر زیرساخت‌ها، اردن نقش مهمی در توسعه حملونقل منطقه‌ای ایفا کرده است. در دیدار سه کشور، مقامات اردنی توافق کردند که امکان به‌عهده گرفتن مسوولیت تعمیر، نگهداری و بهره‌برداری از لکوموتیوها در سوریه را بررسی کنند. این توافق می‌تواند راه را برای از سرگیری خدمات ریلی بین سوریه و اردن هموار کند و پیامدهای قابل توجهی برای هر دو کشور داشته باشد. سیستم ریلی احیا شده، جابه‌جایی کالا و مسافر را تسهیل کرده و فرصت‌های تجاری و همکاری منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.
در سوریه خدمات ریلی از سال۲۰۱۲ به دلیل جنگ داخلی که بخش زیادی از زیرساخت‌ها را ویران کرد، به حالت تعلیق درآمده بود. اگرچه در سال۲۰۲۰ خدمات محدودی از سر گرفته شد، بخش زیادی از شبکه ریلی همچنان غیرفعال است. در آگوست۲۰۲۵، عملیات آزمایشی خط اصلی بین حلب و حما، گامی امیدوارکننده به جلو بود. اعلام بودجه ترکیه برای بازسازی راه‌آهن این تلاش‌ها را تسریع خواهد کرد. احیای مسیرهای کلیدی ریلی برای بهبود وضعیت سوریه بسیار مهم بوده زیرا راه‌آهن هم برای جابه‌جایی داخلی و هم برای تجارت بین‌المللی حیاتی است.
با احیای گردشگری در سوریه و توسعه زیرساخت‌ها در اردن و ترکیه بیم آن می‌رود که این کشورها سهم بیشتری از بازار گردشگری منطقه را تصاحب کنند و در پی این وضعیت رکود گردشگری ایران تشدید شود.
احیای روابط تجاری و اقتصادی از طریق حملونقل ریلی
انتظار می‌رود احیای راه‌آهن سوریه تاثیر عمیقی بر تجارت، گردشگری و روابط اقتصادی منطقه‌ای داشته باشد. به شکل تاریخی حملونقل ریلی روشی مقرون‌به‌صرفه و کارآمد برای جابه‌جایی مقادیر زیاد کالا در مسافت‌های طولانی بوده است. با بازسازی زیرساخت‌های ریلی، سوریه، اردن و ترکیه دسترسی بیشتری به بازارهای یکدیگر خواهند داشت و تجارت فرامرزی روان‌تر تسهیل می‌شود. برای سوریه احیای سیستم راه‌آهن می‌تواند با بهبود دسترسی به بازارهای بین‌المللی و کاهش هزینه‌های حملونقل، اقتصاد در حال رکود آن را تحریک کند.
یکی از مزایای کلیدی طرح بازسازی ریلی، کریدور پیشنهادی به بندر عقبه، بندر اصلی اردن در دریای سرخ است. عقبه نقش مهمی در تسهیل تجارت دریایی برای اردن و منطقه وسیع‌تر ایفا می‌کند. با اتصال سیستم ریلی سوریه به این بندر، کالاها می‌توانند با کارایی بیشتری از سوریه به عقبه منتقل و خروجی جدیدی برای صادرات سوریه ایجاد شود. انتظار می‌رود توسعه این کریدور با بهبود لجستیک و کاهش هزینه‌های حملونقل برای مشاغل، مزایای اقتصادی قابل‌توجهی برای هر دو کشور داشته باشد. اتصال راه‌آهن به عقبه همچنین فرصت‌های گردشگری را افزایش می‌دهد زیرا سفر بین سوریه، اردن و ترکیه سریع‌تر و قابل دسترس‌تر می‌شود.
از سوی دیگر احیای شبکه ریلی سوریه نه‌تنها گامی حیاتی در بهبود اوضاع پس از جنگ است بلکه نمادی از همکاری منطقه‌ای نیز محسوب می‌شود. همکاری بین ترکیه، سوریه و اردن پتانسیل تلاش‌های جمعی برای بازگرداندن ثبات و بازسازی زیرساخت‌ها را نشان می‌دهد. با احیای ارتباطات حملونقل، سه کشور می‌توانند انتظار همکاری سیاسی و اقتصادی بیشتری داشته باشند.
جاذبه‌های بالای اردن و سوریه برای گردشگران فرهنگی
اردن و سوریه مقصدهایی هستند که تاریخ باستانی، مناظر خیره‌کننده و میراث فرهنگی غنی را با هم ترکیب کرده‌اند. در حالی که خاورمیانه ممکن است بیشتر با شهرهای شلوغ و استراحتگاه‌های مجلل شناخته شود، این دو کشور میزبان جالب توجه‌ترین مکان‌های تاریخی و شگفتی‌های طبیعی جهان هستند. از شهر باستانی پترا در اردن تا پالمیرای نمادین سوریه و قلعه حلب، گردشگران دعوت می‌شوند تا سفری در طول تاریخ آغاز کنند. با تلاش‌های این کشورها برای احیای زیرساخت‌های حملونقل به ویژه بازسازی راه‌آهن حجاز، بازدید از این مقاصد جذاب هرگز تا این حد آسان نبوده است.
باید توجه داشت که شاخص بودن سوریه و اردن در زمینه جاذبه‌های تاریخی می‌تواند موجب شود گردشگران غربی به جای ایران، این کشورها را در برنامه سفر خود قرار دهند و سهم گردشگری ایران بیش از پیش کاهش یافته و عرصه رقابت گردشگری در نطقه تنگ‌تر شود.
تحولی اساسی در گردشگری خاورمیانه
بازسازی راه‌آهن حجاز که ترکیه با سرمایه‌گذاری ۳۰میلیون دلاری آن را در سوریه آغاز کرده، تحولی اساسی در حوزه گردشگری و حملونقل منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود. این پروژه با اتصال سوریه، اردن و ترکیه نه‌تنها زیرساخت‌های حملونقل و جابه‌جایی کالا و مسافر را بهبود می‌بخشد بلکه امکان تبادل فرهنگی و گردشگری میان این کشورها را نیز گسترش می‌دهد. با فراهم شدن مسیرهای ریلی امن و سریع، سفر گردشگران داخلی و خارجی آسان‌تر شده و ظرفیت‌های بالقوه میراث تاریخی و فرهنگی این منطقه بهتر معرفی خواهد شد.
در این میان کشورهای ترکیه، سوریه و اردن با بهره‌برداری از این فرصت‌ها در حال پیشروی در مسیر توسعه گردشگری هستند در حالی که ایران به دلیل ضعف زیرساخت‌های ریلی، چالش‌های دیپلماتیک و روانی ناشی از ایران‌هراسی و پیامدهای اقتصادی ناشی از جنگ ۱۲روزه همچنان از بسیاری مزیت‌های رقابتی محروم مانده است. این عقب‌ماندگی می‌تواند به کاهش سهم ایران از بازار گردشگری منطقه منجر شود و فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی زیادی را از کشور سلب کند.
با توجه به اهمیت راه‌آهن در تقویت ارتباطات منطقه‌ای و افزایش جابه‌جایی مسافر و کالا، عدم توجه به توسعه زیرساخت‌های ریلی ایران و ناتوانی در رقابت با پروژه‌های پیشرفته همسایگان، ایران در معرض از دست دادن بازارهای مهم گردشگری و تجاری قرار گرفته است. این امر نه‌تنها باعث زیان اقتصادی بلکه به کاهش نقش ایران در تعاملات فرهنگی و منطقه‌ای منجر خواهد شد. بنابراین توجه جدی و سرمایه‌گذاری در بازسازی و توسعه زیرساخت‌های ریلی و گردشگری اقدامی حیاتی برای جلوگیری از این عقب‌ماندگی و حفظ جایگاه ایران در خاورمیانه به شمار می‌رود.
