تجدید‌پذیرها از زغال‌سنگ پیشی می‌گیرند
مریم صحراگرد* – براساس گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی برق با یکی از سریع‌ترین روندهای رشد پایدار در بیش از یک‌دهه اخیر، تا سال۲۰۲۶ افزایش می‌یابد؛ در این روند، منابع تجدیدپذیر، گاز طبیعی و انرژی هسته‌ای همگی در تامین این تقاضای افزایشی نقش دارند.
براساس گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی(IEA)، انتظار می‌رود تقاضای جهانی برق با یکی از سریع‌ترین روندهای رشد پایدار در بیش از یک‌دهه اخیر، تا سال۲۰۲۶ افزایش یابد، حتی با وجود فشارهای اقتصادی مداوم. در این روند، منابع تجدیدپذیر، گاز طبیعی و انرژی هسته‌ای همگی در تامین این تقاضای افزایشی نقش دارند.
طبق به‌روزرسانی میان‌سالانه گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)در زمینه برق، تقاضای برق در سال۲۰۲۵ با رشد ۳/۳درصدی و در سال۲۰۲۶ با رشد ۷/۳درصدی مواجه خواهد شد یعنی بیش از دوبرابر نرخ رشد کل تقاضای انرژی در همین بازه زمانی. این گزارش بر افزایش تقاضا برای برق به‌منظور تامین نیروی مورد نیاز کارخانه‌ها و لوازم برقی، خنک نگه‌داشتن ساختمان‌ها، راه‌اندازی ناوگان رو به رشد مراکز داده، شارژ خودروهای برقی و سایر موارد تاکید دارد. هرچند پیش‌بینی‌های جدید برای رشد تقاضای برق جهانی در سال‌جاری و سال آینده نسبت‌به جهش ۴/۴درصدی سال۲۰۲۴ کندتر شده اما همچنان بهطور قابل‌توجهی بالاتر از میانگین ۶/۲درصدی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ باقی مانده است.
پیش‌بینی می‌شود منابع تجدیدپذیر تا پایان سال۲۰۲۵ و نهایتا تا سال۲۰۲۶ (بسته به شرایط آب‌وهوایی و روند قیمت سوخت) از زغال‌سنگ پیشی گرفته و به بزرگ‌ترین منبع تولید برق در جهان تبدیل شوند. به‌دﻧﺒﺎل این ﺗﺤﻮل ﺗﺎریخی، ﺳﻬﻢ زﻏﺎلﺳﻨگ در ﺳﺒﺪ ﺟﻬﺎنی ﺗﻮﻟﯿﺪ برق برای ﻧﺨﺴتینﺑﺎر در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿر ﺑﻪ زیر ۳۳درصد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ. اﻧرژی ﺧﻮرﺷﯿﺪی و ﺑﺎدی ﻣﺤﻮر اﺻلی این گذار هستند به‌گونه‌ای‌که پیش‌بینی میﺷﻮد ﺳﻬﻢ ﺗﺮکیبی آنها از ۱۵درصد در ﺳﺎل۲۰۲۴ ﺑﻪ ۱۷درصد در ﺳﺎل۲۰۲۵و ﺑﻪ۲۰درصد در ﺳﺎل۲۰۲۶ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ که این رﻗﻢ ﻧﺸﺎن‌دﻫﻨﺪه رﺷﺪی ﺗﻘریبا پنج‌برابری نسبتﺑﻪ ﺳﻬﻢ۴درﺻﺪی آنها در یک‌دﻫﻪ پیش اﺳﺖ. درواقع انتظار می‌رود در ﺳﺎل۲۰۲۵، اﻧرژیﻫﺎی ﺑﺎدی و ﺧﻮرﺷﯿﺪی ﺑﻪﺗﻨﻬﺎیی بیش از۹۰درﺻﺪ از اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺟﻬﺎنی برق را پوشش دﻫﻨﺪ. در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ، مجموع ﺗﻮﻟﯿﺪ برق از این دو ﻣﻨﺒﻊ که در ﺳﺎل۲۰۲۴ از ﻣرز ۴۰۰۰ ﺗﺮاواتﺳﺎﻋﺖ ﻋﺒﻮر کرده بود، پیش‌بینی می‌شود در ﺳﺎل۲۰۲۵ به بیش از ۵۰۰۰ﺗﺮاوات ﺳﺎﻋﺖ و در سال۲۰۲۶ ﺑﻪ بیش از ۶۰۰۰ﺗﺮاواتﺳﺎﻋﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ.
در همین حال انتظار می‌رود تولید برق هسته‌ای به رکوردهای جدیدی دست یابد؛ این رشد ناشی از راه‌اندازی مجدد نیروگاه‌ها در ژاپن، عملکرد قوی در ایالات‌متحده و فرانسه و نیز اضافه شدن نیروگاه‌های جدید عمدتا در آسیاست. همچنین افزایش پیوسته تولید برق از گاز طبیعی در بسیاری از مناطق، به جایگزینی آن با زغال‌سنگ و نفت در بخش برق منجر خواهد شد.
در نتیجه این تحولات، پیش‌بینی می‌شود انتشار گاز دی‌اکسیدکربن ناشی از تولید برق در سال۲۰۲۵ به وضعیت تثبیت برسد و در سال۲۰۲۶ کاهش جزئی را تجربه کند؛ هرچند شرایط آب‌وهوایی و اقتصادی می‌توانند این مسیر را تغییر دهند.
کیسوکه ساداموری، مدیر بخش بازارهای انرژی و امنیت انرژی در گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)اظهار کرد: «رشد تقاضای جهانی برق با وجود چشم‌انداز اقتصادی نامطمئن، تا سال۲۰۲۶ قوی باقی خواهد ماند. گسترش چشمگیر منابع تجدیدپذیر و انرژی هسته‌ای، بازارهای برق را در بسیاری از مناطق بهطور پیوسته در حال دگرگونی قرار داده است اما این روند باید با سرمایه‌گذاری بیشتر در شبکه‌های برق، ذخیره‌سازی و سایر منابع انعطاف‌پذیری همراه باشد تا اطمینان حاصل شود که سیستم‌های برق قادر به پاسخگویی ایمن و مقرون‌به‌صرفه به تقاضای رو به رشد خواهند بود.»
اقتصادهای نوظهور آسیا بیشترین سهم را در رشد تقاضای جهانی برق دارند. پیش‌بینی می‌شود چین و هند در مجموع ۶۰درصد از افزایش مصرف برق جهانی در سال‌های۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ را به خود اختصاص دهند. انتظار می‌رود نرخ رشد تقاضای برق در چین از ۵درصد در سال۲۰۲۵ به ۷/۵درصد در سال۲۰۲۶ افزایش یابد و در هند از ۴درصد در سال۲۰۲۵ به ۶/۶درصد در سال۲۰۲۶ برسد. در ایالات‌متحده رشد سریع مراکز داده باعث خواهد شد که رشد سالانه تقاضای برق در هر دو سال۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ بالای ۲درصد باقی بماند یعنی بیش از دوبرابر میانگین رشد سالانه در دهه گذشته. در مقابل در اتحادیه اروپا انتظار می‌رود مصرف برق در سال‌جاری تنها حدود یک‌درصد رشد داشته باشد، اگرچه طبق این گزارش، در سال۲۰۲۶ شتاب ملایمی خواهد گرفت.
در نیمه نخست سال۲۰۲۵، قیمت عمده‌فروشی برق در اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده نسبت‌به مدت مشابه سال قبل، ۳۰ تا ۴۰درصد افزایش یافت که عمدتا ناشی از افزایش قیمت گاز طبیعی به‌دلیل محدودیت‌های عرضه جهانی گاز بود. اگرچه میانگین قیمت برق در این بازارها همچنان پایین‌تر از سطح میانگین سالانه۲۰۲۳ باقی مانده اما از سطح قیمت‌ها در سال۲۰۱۹ فراتر رفته است.
در همین حال در بازارهای مختلف شاهد افزایش دفعات ثبت قیمت‌های منفی برق هستیم که این موضوع نشان‌دهنده نیاز به انعطاف‌پذیری بیشتر در عرضه و تقاضاست. برای مقابله با این چالش، تدوین چارچوب‌های مقرراتی مناسب و طراحی بازارهایی که پاسخگویی مصرف‌کنندگان و ذخیره‌سازی انرژی را تسهیل کنند، ضروری خواهد بود.
قیمت برق همچنان در مناطق مختلف جهان بهطور قابل‌توجهی متفاوت است که این مساله پیامدهای مهمی برای صنایع انرژی‌بر به‌دنبال دارد. میانگین قیمت برق برای صنایع انرژی‌بر در اتحادیه اروپا همچنان دو برابر ایالات‌متحده است و به‌مراتب بالاتر از چین است. این اختلاف قیمت‌ها، همچنان چالشی برای رقابت‌پذیری صنایع انرژی‌بر در اتحادیه اروپا محسوب می‌شود.
* کارشناس امور بین‌الملل سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی(ساتبا)
