تابستانی که برق را بلعید
هستی عبادی- همزمان با اوج گرفتن گرمای هوا در بسیاری از استان‌های کشور، مدیریت مصرف برق بار دیگر به چالشی جدی برای دولت و مردم تبدیل شده است. هرچند آمارها نشان می‌دهد که میزان خاموشی‌های پراکنده نسبت به سال‌های قبل کمتر بوده اما این «آرامش نسبی» بیش از آنکه نتیجه بهبود ساختار تولید و توزیع باشد، حاصل مجموعه‌ای از عوامل اضطراری بوده که بخشی از آن به زیان صنایع و کسب‌وکارها تمام شده است.
براساس گزارش‌های رسمی، در هفته‌های گذشته برخی صنایع بزرگ، معادن و حتی فعالیت‌های تجاری به‌طور موقت تعطیل یا با کاهش ساعت کاری مواجه شدند. این سیاست اگرچه برای شبکه توزیع برق فرصت تنفس ایجاد کرد اما در عمل فشار مضاعفی به تولید و اشتغال وارد کرد. آمارها نشان می‌دهد سهم بخش صنعت از مصرف برق کشور حدود ۳۰درصد است، بنابراین توقف مقطعی این بخش به سرعت خود را در کاهش پیک مصرف نشان می‌دهد.
در این میان، قطع یا اختلال جدی اینترنت که در برخی ساعات به‌طور کامل دسترسی را مختل کرد، عامل دیگری بود که امسال معادله مصرف برق را تغییر داد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد در شرایط جنگی که اینترنت در برخی روزها قطع شد، ۲۴۰۰مگاوات از مصرف برق کشور که مستقیما به تولید غیرمجاز رمزارزها اختصاص داشت، کاهش یافت. طبق گزارش توانیر، این توان مصرفی ناشی از فعالیت بیش از ۹۰۰هزار دستگاه ماینر در طول شبانه‌روز است، به طوری که اگر برخی فعالان حوزه رمزارز به شبکه استارلینک متصل نمی‌شدند، میزان افت مصرف برق بیشتر هم می‌شد.
صنعت استخراج رمزارز که همواره به‌عنوان یکی از عوامل تشدید بحران برق مطرح بوده، با کاهش سرعت یا قطع اینترنت عملا امکان فعالیت خود را از دست داد. به گفته کارشناسان، مصرف برق ماینرها در ایران سالانه حدود ۲هزار مگاوات برآورد می‌شود؛ عددی معادل مصرف چند استان کوچک که در نبود زیرساخت قانونی و نظارت کامل، در سال‌های اخیر بار قابل توجهی بر شبکه وارد کرده بود.
به نظر می‌رسد توان برق مصرفی برای تولید رمزارز غیرمجاز، معادل ۱۵درصد ناترازی شبکه برق است که در ایام جنگ، این میزان ناترازی رفع شد.
هشدار برای مرداد
با وجود کاهش نسبی مصرف در روزهای اخیر، بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که این روند پایدار نخواهد بود. تجربه نشان داده با بازگشت صنایع به مدار تولید و عادی شدن دسترسی به اینترنت، دوباره پیک مصرف افزایش می‌یابد. مردادماه به‌طور سنتی گرم‌ترین ماه سال در ایران است و احتمال ثبت رکورد مصرف تا مرز ۷۰هزار مگاوات وجود دارد؛ ظرفیتی که تولید برق کشور پاسخگویی آن را دشوار خواهد کرد.
واقعیت این است که مدیریت مقطعی بحران، بدون اصلاحات ساختاری و سرمایه‌گذاری در بخش تولید، انتقال و بهینه‌سازی مصرف انرژی، راه به جایی نمی‌برد. ضعف نیروگاه‌های فرسوده، تلفات بالای شبکه انتقال و سهم ناچیز انرژی‌های تجدیدپذیر، زنگ خطری است که سال‌هاست به صدا درآمده اما هنوز پاسخ مناسبی دریافت نکرده است.
حال پرسش اینجاست که دولت چه برنامه‌ای برای عبور از بحران پیک تابستان و مدیریت مصرف در ماه‌های آینده دارد؟ آیا تعطیلی صنایع و قطع اینترنت می‌تواند در بلندمدت جایگزین سیاست‌های اصولی شود؟ پاسخ روشن است: بدون اقدام جدی برای توسعه زیرساخت‌ها و مدیریت هوشمند مصرف، بحران خاموشی تابستانی نه‌تنها تکرار خواهد شد، بلکه هر سال عمیق‌تر خود را نشان خواهد داد.
کاهش کمبود برق در تابستان جاری
حمیدرضا صالحی، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره کاهش اخیر مصرف برق تاکید کرد: با توجه به شرایط خاص تابستان امسال و براساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده، طی روزهای اخیر اقداماتی به‌منظور مدیریت مصرف برق و جلوگیری از بحران کمبود انرژی در کشور صورت گرفته است. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، تعطیلی موقت برخی فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی در نقاط مختلف بوده که این مساله تاثیر مستقیم بر کاهش میزان مصرف برق داشته است.
صالحی گفت: اختلالات گسترده در شبکه اینترنت کشور که در برخی بازه‌های زمانی به افت شدید یا حتی قطع کامل دسترسی منجر شد، عملا فعالیت‌های مرتبط با استخراج رمزارز (ماینینگ) را متوقف کرد. این موضوع سهم قابل توجهی در کاهش مصرف برق، به‌ویژه در مقیاس صنعتی، داشته است.
وی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد همزمانی تعطیلی واحدهای صنعتی و کاهش فعالیت‌های اداری و خانگی با محدودیت‌های اینترنتی، موجب کاهش محسوس پیک مصرف انرژی در کشور شده است. با این حال با توجه به بازگشایی تدریجی کسب‌وکارها و ازسرگیری فعالیت صنایع بزرگ، پیش‌بینی می‌شود در هفته‌های آتی شاهد افزایش مجدد مصرف برق باشیم.
به گفته وی، مدیریت هوشمندانه منابع انرژی، نظارت مستمر بر مصرف بخش‌های بزرگ صنعتی و تجاری و ارتقای زیرساخت‌های تولید و توزیع برق، ازجمله الزامات ضروری برای عبور موفق از پیک مصرف تابستانی خواهد بود.
سایه سنگین ماینرهای غیرمجاز بر تراز برق کشور
محمدحسین دیده‌بان، کارشناس برق در این باره به «جهان‌صنعت» گفت: دستگاه‌های ماینر به‌عنوان تجهیزات استخراج رمزارز، جزو پرمصرف‌ترین وسایل برقی به شمار می‌روند و می‌توان مصرف برق آنها را با دستگاه‌هایی همچون کولرهای گازی مقایسه کرد. همین ویژگی سبب شده که ماینرها نقش قابل توجهی در افزایش مصرف برق و ناترازی شبکه داشته باشند.
در مراکز خانگی و تجاری، به دلیل مصرف بالای برق و حجم بالای استفاده از اینترنت، شناسایی این دستگاه‌ها نسبتا آسان‌تر است و در صورت کشف، برخورد قانونی با متخلفان انجام می‌شود. با این حال، در برخی محل‌های بزرگ و دارای حصار یا محدودیت دسترسی، مانند کارخانه‌ها، پادگان‌ها یا مراکز عمومی وسیع، امکان نصب و استفاده غیرمجاز از دستگاه‌های ماینر وجود دارد و شناسایی این موارد دشوارتر است. حتی اگر شناسایی هم صورت گیرد، به دلیل برخی محدودیت‌ها و ملاحظات امنیتی یا حفاظتی، امکان برخورد موثر همواره فراهم نیست. به عنوان نمونه، دو سال پیش اعلام شد که در یکی از مراکز نظامی، چنین مواردی مشاهده شده اما به دلیل شرایط خاص محل، امکان اقدام فوری وجود نداشت.
از سوی دیگر، شرکت توانیر برای ماینرهای مجاز برق اختصاصی تامین می‌کند و با این دسته از مشترکان قراردادهایی منعقد می‌شود که طبق آنها در ساعات اوج مصرف، فعالیت ماینرها باید متوقف شود. بنابراین ماینرهایی که به‌صورت قانونی فعالیت می‌کنند، در زمان پیک مصرف، تاثیر چندانی بر ناترازی شبکه ندارند و نقش اصلی در این زمینه به استفاده‌های غیرمجاز بازمی‌گردد.
وی افزود: افزایش قیمت جهانی بیت‌کوین نیز مشوقی برای گسترش استفاده از ماینرهاست. در گذشته با توجه به پایین بودن نرخ بیت‌کوین، سودآوری این فعالیت محدود بود اما در شرایط کنونی که قیمت بیت‌کوین از مرز ۱۰۵هزار دلار نیز گذشته، انگیزه استفاده از دستگاه‌های ماینر، به‌ویژه به‌صورت غیرمجاز، به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
به همین دلیل، در برخی مراکز صنعتی، بخشی از ظرفیت برق مصرفی به‌طور پنهانی صرف استخراج رمزارز می‌شود. برای مثال، کارخانه‌ای که ۵مگاوات ظرفیت مصرف برق دارد، ممکن است بدون ایجاد اختلال محسوس، ۵۰۰کیلووات از این ظرفیت را به استخراج رمزارز اختصاص دهد، بدون آنکه در حالت عادی قابل شناسایی باشد؛ مگر اینکه گزارش‌های داخلی یا اطلاعاتی به مراجع قانونی برسد. در چنین شرایطی، شرکت توزیع برق با اخذ مجوزهای لازم و با همکاری نهادهای نظارتی و انتظامی، اقدام به بازرسی و برخورد قانونی خواهد کرد.
در مجموع، اگرچه فعالیت ماینرهای قانونی تحت کنترل است اما بخش عمده تاثیر ماینرها بر ناترازی برق کشور به استفاده‌های غیرمجاز، پنهانی و خارج از چارچوب قانونی بازمی‌گردد؛ موضوعی که با افزایش ارزش بیت‌کوین، می‌تواند به چالشی جدی‌تر برای مدیریت مصرف برق در کشور تبدیل شود.
