بورس در آستانه تصمیم بزرگ؛ عقلانیت یا نوسان؟

جهان‌صنعت – در حالی که نرخ دلار و تتر از مرزهای گذشته عبور کرده و مکانیسم‌ماشه فعال شده، کارشناسان معتقدند تنها راه عبور از طوفان‌های هیجانی، بازگشت به عقلانیت در سیاستگذاری و حمایت است.

در نخستین روزهای خزانی مهر، بازار سرمایه ایران رنگ سبز گرفت اما از آنجایی که با موجی از مسائل سیاسی و اقتصادی مواجه است روند صعود با نوساناتی روبه‌رو شد. آنچه در ابتدا برای بورس تعیین‌کننده است، سرنوشت نرخ دلار و تتر است. محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد نرخ ارز رسمی تغییر نخواهد کرد و این موضوع تا حدودی بورس را با نوسان روبه‌رو کرد، در حالی که برخی انتظار داشتند شاخص تا سطح زمان قبل از جنگ تحمیلی ۱۲‌روزه برود.

در این میان، تحلیلگران بازار دو دیدگاه متضاد را مطرح کرده‌اند. گروهی معتقدند فعال شدن مکانیسم‌ماشه، هرچند در ظاهر تهدیدآمیز است اما می‌تواند بازار را از تعلیق خارج و با روشن شدن تکلیف، مسیر جدیدی برای رشد فراهم کند. در مقابل گروهی دیگر بر پنج ریسک کلیدی تاکید دارند؛ افزایش احتمال جنگ، چالش‌های صادراتی، سرکوب نرخ ارز، کسری بودجه دولت و خروج سرمایه. این گروه معتقدند که فعال شدن ماشه، نه‌تنها فضای اقتصادی را تیره‌تر می‌کند بلکه بازار سرمایه را در معرض فشارهای مضاعف قرار می‌دهد.

اهمیت تمرکز بر بازار ارز توافقی

پویان مظفری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با بازار گفت: در چنین فضایی، بازار سرمایه بیش از هر زمان دیگری برای حفظ روند صعودی به معجزه نیاز دارد. ارزندگی سهام پابرجاست اما فشارهای سیاسی و اقتصادی مانع از شکوفایی آن شده‌اند. تجربه نشان داده که در بازه‌های میان‌مدت، بازار توانایی جبران دارد اما این بار، حجم ریسک‌ها به‌قدری بالاست که حتی تحلیلگران محتاط نیز به تماشاگران بدل شده‌اند.

وی افزود: تمرکز بر بازار ارز توافقی مهم است؛ سازوکاری که به شرکت‌های کوچک اجازه می‌دهد ارز صادراتی خود را با نرخ توافقی عرضه کنند. نرخ این بازار اکنون در محدوده بالاتر از ارز نیمایی قرار دارد و انتظار می‌رود با فعال شدن مکانیسم ماشه، تقاضا برای این نرخ افزایش یابد. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که بانک مرکزی به‌تدریج تقاضاهای ارزی را به این بازار هدایت خواهد کرد و حتی ممکن است ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی کنار گذاشته شود و نرخ نیمایی ۷۰ هزار تومانی جایگزین گردد.

مظفری تاکید کرد این تغییرات اگر با عقلانیت اقتصادی همراه شوند، می‌توانند سرآغاز اصلاحات ارزی و کاهش رانت‌های پنهان باشند اما اگر سیاستگذاری‌ها همچنان بر مدار فعلی ادامه یابند، بحران ارزی نیز به فهرست بحران‌های کشور افزوده خواهد شد.

شرط عبور از طوفان‌های نوسانات هیجانی

فردین آقابزرگی، دیگر کارشناس بازار سرمایه گفت: برای عبور از طوفان‌های نوسانات هیجانی، بازار سرمایه نیازمند یک ستون فقرات قوی و ساختارمند است؛ سازوکاری که نه‌تنها در برابر شوک‌های سیاسی و اقتصادی تاب‌آوری داشته باشد، بلکه بتواند نقش تنظیم‌گر روانی و عملیاتی را در مواجهه با بحران‌ها ایفا کند. این بازار باید از یک بستر واکنشی صرف، به نهادی پیش‌برنده و مقاوم تبدیل شود. نخستین گام در این مسیر، تقویت زیرساخت‌های تحلیل‌محور و شفافیت اطلاعاتی است. زمانی که سهامداران به داده‌های واقعی و گزارش‌های دقیق و قابل اتکا دسترسی داشته باشند، تصمیم‌گیری‌ها از فضای احساسی فاصله گرفته و به سمت منطق اقتصادی حرکت می‌کند.

به گفته آقابزرگی نهادهای بازارگردان و صندوق‌های تثبیت باید در شرایط هیجانی کنونی با قدرت وارد عمل شوند. این نهادها می‌توانند با خرید و فروش هدفمند، از افت‌های غیرمنطقی جلوگیری کرده و تعادل را به تابلوهای معاملاتی بازگردانند اما ایفای این نقش نیازمند منابع مالی کافی، اختیارات عملیاتی و هماهنگی با سیاستگذار است.

وی با بیان اینکه در مقطع کنونی توسعه ابزارهای پوشش ریسک و بازار مشتقه ضرورتی انکارناپذیر است، افزود: بازار سرمایه ایران هنوز در حوزه‌هایی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله و صندوق‌های تضمینی به بلوغ کامل نرسیده است. در شرایطی که ریسک‌های سیاسی و اقتصادی به ‌سرعت شکل می‌گیرند، ضعف این ابزارها باعث می‌شود سرمایه‌گذاران تنها گزینه‌شان خروج از بازار باشد اما توسعه این ابزارها نه‌تنها امکان مدیریت ریسک را فراهم می‌کند بلکه به تثبیت رفتارهای معاملاتی و کاهش نوسانات کمک شایانی خواهد کرد.

اهمیت نقش بازارگردان

آقابزرگی گفت: نهادهای بازارگردان و صندوق‌های تثبیت باید در شرایط هیجانی کنونی با قدرت وارد عمل شوند. این نهادها می‌توانند با خرید و فروش هدفمند از افت‌های غیرمنطقی جلوگیری کرده و تعادل را به تابلوهای معاملاتی بازگردانند اما ایفای این نقش نیازمند منابع مالی کافی، اختیارات عملیاتی و هماهنگی با سیاستگذار است. حضور منفعل یا محدود سازمان بورس، نه‌تنها کمکی نمی‌کند بلکه به بی‌اعتمادی بیشتر دامن می‌زند.

او تاکید کرد: از سوی دیگر اصلاح سیاست‌های ارزی و پولی در تعامل با بازار سرمایه، یکی از الزامات حیاتی است. نوسانات نرخ ارز و نرخ بهره، دو عامل کلیدی در شکل‌گیری رفتارهای هیجانی هستند. اگر سیاستگذار پولی و ارزی، بدون در نظر گرفتن اثرات تصمیمات خود بر بازار سرمایه عمل کند، نتیجه آن خروج سرمایه، افزایش فشار فروش و بی‌ثباتی خواهد بود. بازار سرمایه باید در طراحی سیاست‌های کلان، جایگاهی مشورتی و اجرایی داشته باشد تا بتواند نقش خود را در تنظیم انتظارات ایفا کند.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: در حال حاضر بخش قابل توجهی از نوسانات هیجانی ناشی از ریسک سیستماتیک و بخشی ناشی از رفتارهای غیرتحلیلی سرمایه‌گذاران خرد ناشی می‌شود. به طور قطع ارتقای سواد بورسی و فرهنگ‌سازی برای تصمیم‌گیری مبتنی بر تحلیل، می‌تواند رفتارهای جمعی را از واکنش‌های احساسی به کنش‌های منطقی تبدیل کند. اگر این مسیر به‌درستی طی شود بازار سرمایه می‌تواند با ابزارهای تحلیلی، مالی، نهادی و آموزشی نقش سپر روانی و ساختاری در برابر نوسانات ایفا و از تبدیل هر خبر به یک شوک قیمتی جلوگیری کند. در چنین شرایطی، نه‌تنها بازار از هیجان فاصله می‌گیرد بلکه به نقطه‌ای از بلوغ می‌رسد که در آن، سرمایه‌گذاری بلندمدت و پایدار جایگزین رفتارهای مقطعی و پرریسک خواهد شد. این همان نقطه‌ای است که بازار سرمایه می‌تواند به‌جای واکنش‌پذیری، نقش‌آفرینی کند.