ایران، جاده خاکی اینترنت!
علی حسینی– فرض کنید در یک روز عادی، کاربری ایرانی برای پرداخت آنلاین یک قبض ساده یا حضور در یک جلسه مجازی شغلی وارد اینترنت موبایل می‌شود. تجربه‌ای که باید بی‌دردسر و روان باشد، در بسیاری مواقع با تاخیرهای طولانی، قطعی‌های مکرر و افت کیفیت همراه است. حال اگر همین کاربر تنها چند کیلومتر آن‌سوتر و در کشوری همسایه زندگی می‌کرد، می‌توانست همان فعالیت را با سرعتی دو یا سه برابر بیشتر و با ثباتی قابل‌اعتماد انجام دهد. این تضاد به‌خوبی فاصله عمیق ایران با مسیر جهانی توسعه ارتباطات دیجیتال را نشان می‌دهد. گزارش آگوست۲۰۲۵ اسپیدتست این واقعیت تلخ را به‌روشنی نشان داده است. سرعت اینترنت ثابت در ایران هرچند اندکی افزایش یافته و از ۳۵/۱۹مگابیت‌برثانیه به ۵۱/۱۹مگابیت‌برثانیه رسیده اما کشور در جدول جهانی یک پله افت کرده و در جایگاه۱۳۹ ایستاده است. در بخش اینترنت موبایل، شرایط حتی بدتر بوده است؛ میانه سرعت از ۳۱/۶۱مگابیت‌برثانیه در جولای به ۶۴/۵۷مگابیت‌برثانیه در آگوست سقوط کرده و ایران با چهار پله سقوط از رتبه۶۵ به ۶۹ رسیده است. مرور داده‌های دو ماه پیشتر نیز نشان می‌دهد که این روند نزولی ادامه‌دار است چراکه در ژوئن همان سال سرعت موبایل ۲۹/۶۳مگابیت‌برثانیه بوده است.
نقش حیاتی اینترنت موبایل در ایران
کاهش سرعت اینترنت موبایل صرفا یک آمار نیست بلکه مستقیما بر زندگی روزمره میلیون‌ها کاربر ایرانی تاثیر می‌گذارد. برخلاف بسیاری از کشورها که اینترنت ثابت ستون اصلی ارتباطات دیجیتال محسوب می‌شود، در ایران سهم اینترنت موبایل از مصرف روزمره بیشتر است. ضریب نفوذ بالای تلفن همراه، توسعه ناکافی اینترنت ثابت خانگی و سرعت نسبی بالاتر موبایل نسبت‌به اینترنت ثابت باعث شده وابستگی کاربران به اینترنت سیار بیشتر باشد بنابراین افت محسوس کیفیت اینترنت همراه به معنای بروز مشکلات گسترده برای دانشجویانی است که به کلاس آنلاین نیاز دارند، کسب‌وکارهایی که فروش خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی سامان می‌دهند و حتی شهروندانی که برای کارهای روزمره به خدمات دیجیتال وابسته‌اند.
چرا سرعت کاهش یافته است؟
این پرسش اصلی در ذهن بسیاری از کاربران شکل می‌گیرد که چرا درست در زمانی که جهان به سمت پیاده‌سازی گسترده فناوری 5G و حتی برنامه‌ریزی برای نسل ششم حرکت می‌کند، ایران با کاهش سرعت مواجه شده است؟ پاسخ را باید در مجموعه‌ای از عوامل جست‌وجو کرد. نخست، سرمایه‌گذاری ناکافی در توسعه زیرساخت‌ها یکی از دلایل کلیدی است. اپراتورهای تلفن همراه منابع کافی برای نوسازی و ارتقای تجهیزات ندارند. در کنار آن، سیاستگذاری دولتی و تمرکز بر کنترل به‌جای توسعه، انگیزه نوآوری و رقابت را تضعیف کرده است. افزایش مصرف نیز عامل دیگری است؛ فشار فزاینده تقاضا برای محتوای ویدئویی و خدمات آنلاین بدون ارتقای متناسب ظرفیت شبکه‌ها، موجب افت سرعت و کیفیت شده است. همچنین باید به نبود برنامه روشن برای توسعه گسترده 5G اشاره کرد. در‌حالی‌که همسایگان ایران این فناوری را در مقیاس وسیع پیاده‌سازی کرده‌اند، کشور ما همچنان در مرحله آزمایشی باقی مانده است.
هزینه‌های پنهان کیفیت پایین اینترنت
بارها گفته شده کاهش سرعت اینترنت پیامدهایی فراتر از نارضایتی کاربران دارد. در حوزه آموزش، دانش‌آموزان و دانشجویان نمی‌توانند از کلاس‌های مجازی و منابع به‌روز جهانی به‌خوبی بهره‌مند شوند.
در کسب‌وکارها، فروشگاه‌های آنلاین و شرکت‌های کوچک به‌دلیل اختلال و سرعت پایین، مشتریان خود را از دست می‌دهند. در سطح کلان، اقتصاد ملی از فرصت‌های اقتصاد دیجیتال عقب می‌ماند؛ فرصتی که امروز موتور اصلی رشد بسیاری از کشورهاست. حتی از منظر عدالت اجتماعی نیز وضعیت نگران‌کننده است؛ شکاف دیجیتال میان شهرها و مناطق محروم به‌دلیل کیفیت پایین اینترنت عمیق‌تر می‌شود و بخش‌هایی از جامعه عملا از مشارکت در دنیای دیجیتال محروم می‌مانند.
عقب‌ماندگی در مقایسه با منطقه
وقتی به کشورهای همسایه نگاه می‌کنیم، تصویر نگران‌کننده‌تر می‌شود. ترکیه، امارات، قطر و حتی برخی کشورهای کمتر توسعه‌یافته منطقه، با سرمایه‌گذاری اصولی روی زیرساخت‌های ارتباطی، جایگاه‌های بسیار بالاتری در رتبه‌بندی اسپیدتست دارند. این کشورها نه‌تنها شهروندان خود را از اینترنت پرسرعت بهره‌مند کرده‌اند بلکه با جذب سرمایه‌گذاران خارجی و شرکت‌های فناوری، اقتصاد خود را نیز متحول کرده‌اند. ایران اما در رتبه‌های پایینی جدول جا خوش کرده و این عقب‌ماندگی بیش از هرچیز ناشی از سیاست‌های ناکارآمد و ضعف سرمایه‌گذاری در بخش ارتباطات است.
چرخه‌ای که توسعه را می‌بلعد
یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است که چرا با وجود هزینه‌های قابل‌توجهی که مردم برای خرید بسته‌های اینترنت می‌پردازند، کیفیت همچنان پایین است؟ واقعیت این است که چرخه‌ای ناکارآمد در حال بلعیدن منابع است. تعرفه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نه منافع کاربران را به‌درستی تامین می‌کنند و نه به اپراتورها اجازه سرمایه‌گذاری جدی می‌دهند. درآمدها بیشتر صرف هزینه‌های جاری و مالیاتی می‌شود و بخش اندکی از آن به توسعه زیرساخت اختصاص پیدا می‌کند. در همین حال، سیاستگذاری دولتی عمدتا بر کنترل ترافیک و اعمال محدودیت‌ها متمرکز است تا بر ارتقای کیفیت. نتیجه چنین چرخه‌ای چیزی جز اتلاف منابع و عقب‌ماندن از مسیر جهانی توسعه دیجیتال نیست.
آینده‌ای در خطر
اگر این روند ادامه پیدا کند، آینده اقتصاد دیجیتال ایران بیش از پیش در معرض خطر قرار خواهد گرفت. امروز اینترنت پرسرعت پیش‌شرط توسعه حوزه‌هایی چون تجارت الکترونیک، اینترنت اشیا، هوش‌مصنوعی و حتی خدمات عمومی دیجیتال مانند سلامت و آموزش است. کشورهایی که اکنون در حال سرمایه‌گذاری روی فناوری‌های نوین مانند 5G هستند، در دهه آینده با مزیت رقابتی چشمگیری روبه‌رو خواهند شد. ایران در صورت ادامه وضع موجود، نه‌تنها از همسایگان بلکه از بسیاری کشورهای در حال توسعه نیز عقب خواهد ماند. خروج از این وضعیت نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات فوری و راهبردی است. اصلاح ساختار تعرفه‌گذاری باید در اولویت قرار گیرد تا هم حقوق کاربران حفظ شود و هم اپراتورها بتوانند منابع لازم برای توسعه را فراهم کنند. کاهش مداخله‌های غیرضروری دولت و حرکت به‌سمت بازار رقابتی واقعی می‌تواند انگیزه نوآوری را تقویت کند. سرمایه‌گذاری جدی در توسعه و پیاده‌سازی5G، شفافیت در هزینه‌کرد منابع اپراتورها و توجه به عدالت دیجیتال از طریق توسعه زیرساخت در مناطق محروم از دیگر ضرورت‌هاست.
گزارش آگوست۲۰۲۵ اسپیدتست نشان می‌دهد که ایران در مسیر اینترنت جهانی نه‌تنها پیشرفت نکرده بلکه عقبگرد هم داشته است. کاهش سرعت اینترنت موبایل و سقوط رتبه جهانی کشور تنها نشانه‌ای از یک مشکل عمیق‌تر است: ضعف سیاستگذاری، کمبود سرمایه‌گذاری و حاکم‌بودن چرخه ناکارآمد بر مدیریت ارتباطات. در جهانی که کشورها با سرعتی سرسام‌آور در حال حرکت به‌سمت آینده دیجیتال هستند، ایران نمی‌تواند با چنین کیفیتی از اینترنت در رقابت باقی بماند. این موضوع دیگر فقط درباره سرعت دانلود یک ویدئو یا کیفیت یک تماس تصویری نیست؛ مساله، آینده اقتصاد، عدالت اجتماعی و جایگاه جهانی ایران است. اگر اصلاحات جدی و تصمیمات شجاعانه امروز اتخاذ نشود، فردا ممکن است برای جبران این عقب‌ماندگی بسیار دیر باشد.
