اوجگیری دلار بیمهار
فاطمه عباسپور– هرودوت هنگام معرفی ایرانیان، آنان را «مردمی راستگو در معامله» و «دقیق در دادوستد» مینامد؛ مسعودی، مورخ معروف سده چهاردهم ایران را «دل بازجهان» مینامد و مارکوپولو و ابنبطوطه بارها در سفرنامههایشان به رونق بازار و کاروانهای تجاری ایرانیان اشاره میکنند. تمام این گفتهها نشانی بر حقیقت یک امر غیرقابل انکار است: ایرانیان از همان ابتدای تاریخ مکتوب بشر، بازرگانانی ماهر و کارآزموده بودند. این سرمایه ارزشمند در حالی جهانیان را انگشت به دهان گذاشته است که هفته گذشته سازمان توسعه تجارت در حرکتی جنجالبرانگیز، امکان صادرات برای کارتهای بازرگانی فاقد رتبهبندی را مسدود کرد و با این اقدام یکبار دیگر اثبات کرد که بزرگترین تهدید برای بازرگانان ایرانی، مدیران و سیاستگذاران ایرانی هستند!
بخشنامه تازه سازمان توسعه تجارت -که صادرات با کارتهای بازرگانی فاقد رتبهبندی را مسدود کرده- تنها یک دستور اداری نیست؛ زنجیری است که بر پای چرخهای نیمهجان تجارت خارجی کشور بسته شده است. این تصمیم که بدون مشورت با بخشخصوصی و در اوج فصل صادرات محصولات کشاورزی ابلاغ شد، عملا درهای بازارهای جهانی را به روی صادرکنندگان ایرانی بست و هزاران تن محصول را پشت مرزها بلاتکلیف گذاشت.
نتیجه این سیاست شتابزده تنها توقف صادرات نبود؛ جهش دوباره قیمت دلار نیز مستقیما از دل همین تصمیم سربرآورد. فعالان اقتصادی میگویند هنگامی که مسیر صادرات مسدود میشود، جریان ورود ارز نیز قطع شده و بازار ارز به سرعت به کمبود عرضه واکنش نشان میدهد. طی چند روز گذشته همزمان با مسدود شدن کارتهای بازرگانی، نرخ دلار حدود ۱۰هزار تومان افزایش یافت؛ افزایشی که نه از تحریمها نشات گرفت و نه از تنشهای سیاسی بلکه پیامد مستقیم یک بخشنامه است که با بیتوجهی به واقعیتهای تجارت خارجی نوشته شد.
این بحران تنها به قیمت ارز محدود نمانده و زنجیرهای از خسارتها را در پی داشته است؛ از نابودی محصولات کشاورزی که در انبارها و سردخانهها در حال فاسد شدن هستند تا از دست رفتن مشتریان خارجی و تسلط رقبا بر بازارهایی که سالها با زحمت به دست آمده بود. صادرکنندگان میگویند گوش شنوایی وجود ندارد و هشدار میدهند ادامه این وضعیت نهتنها صادرات غیرنفتی را نابود میکند بلکه اقتصاد کشور را با اختلال عمیقتری مواجه خواهد کرد.
فلج کردن چرخ صادرات کشور
این نخستینباری نیست که دولتمردان با تصمیمات خود مقابل تجارت ایستادهاند؛ احتمالا معروفترین نمونه دیگر از این دست اقدامات بحث بازگشت ارز باشد؛ موضوعیکه به گواه فعالان اقتصادی عملا چرخ صادرات کشور را فلج کرده است و بسیاری از تجار بهعلت چالشهای وارده، عطای صادرات و واردات را به لقایش بخشیدهاند.
سازمان توسعه تجارت ایران با هدف کنترل تخلفات و تضمین ایفای تعهدات ارزی صادرکنندگان، اقدام به صدور بخشنامه مدیریت سقف صادرات کارتهای بازرگانی فاقد رتبهبندی کرده است. این بخشنامه که توسط معاون دفتر مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت ابلاغ شده، تمرکز ویژهای بر مدیریت سقف صادرات کارتهای بازرگانی فاقد رتبهبندی دارد. در این بخشنامه که از یکشنبه هفته گذشته به اجرا درآمده، گفته شده است: بررسیها نشان میدهد که بخش قابلتوجهی از صادرکنندگان فاقد سابقه تجاری و بهطور مشخص اشخاص دارای کارت بازرگانی جدید نسبتبه بازگشت ارز حاصل از صادرات خود اقدام نکردهاند یا مقدار بسیار کمی را رفع تعهد کردهاند که موجبات اخلال در نظام ارزی و تجاری کشور را فراهم کرده است.
بیاعتمادی دولت به فعالان بخشخصوصی
بسیاری از فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که دولت هیچ کشوری به اندازه ایران، به فعالان اقتصادی خود بیاعتماد نیست و پیشروی مسیرشان، سنگاندازی نمیکند. صدور بخشنامه فوق نیز یکی دیگر از اقداماتی است که از سر بیاعتمادی دولت به بخشخصوصی صورت گرفته است.
محمدعلی محمدمیرزاییان، نایبرییس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران در اینباره به «جهانصنعت» گفت: اقدام اخیر سازمان توسعه تجارت، از منظر بخش خصوصی کاری کاملا اشتباه بوده است. با این تصمیم تمام صادرکنندگان خشکبار و محصولاتی مثل کشمش و خرما آسیب میبینند، مشتریان خارجی خود را از دست میدهند و به دلیل این شرایط نه میتوانند به قراردادهایشان عمل کرده و نه بازارهای جهانیشان را حفظ کنند. این وضعیت باعث میشود رقبای ما – مثل آمریکا، عربستان یا حتی تونس- در بازار جهانی جای ما را بگیرند و قراردادهای مهمی را تصاحب کنند.
وی افزود: در کشورهای دیگر وقتی قصد وضع یک قانون جدید دارند، آن را از ابتدای سال میلادی اعلام میکنند و تا پایان سال هیچ تغییری اعمال نمیشود. صادرکننده و تولیدکننده میتوانند براساس آن برنامهریزی کنند و قرارداد ببندند. ولی در ایران اینگونه نیست؛ تصمیمهای خلقالساعه گرفته میشود. صادرکننده صبح از خواب بیدار میشود و میبیند صادرات خرما ممنوع شده، یا پسته ممنوع شده، یا کارتهای بازرگانی مسدود شده است.
عدم مشورت با بخش خصوصی
میرزاییان ادامه داد: قبل از هر تصمیمی باید نظر بخشخصوصی، انجمنها و تشکلها گرفته شود. باید بررسی کنند که ما چه مقدار محصول داریم و چه میزان از آن امکان صادرات دارد. مثلا در حوزه پسته اگر تا قبل از کریسمس حدود ۷۰هزار تن محصول صادر نشود، محصول روی دستمان میماند. در خرما نیز تقریبا ۴۰۰ تا ۵۰۰هزار تن از حدود یکمیلیون و ۲۵۰هزار تن تولید، صادراتی است. اگر این مقدار صادر نشود آسیب آن مستقیم به کشاورز و تولیدکننده میرسد. تولیدکننده از بین میرود، صادرکننده از بین میرود. وی گفت: سازمان توسعه تجارت با این تصمیم، منشأ آن هر کجا که باشد، آسیب بزرگی ایجاد کرده است. مخالف جلوگیری از کارتهای اجارهای نیستیم اما نه اینکه ناگهان همه کارتهای بازرگانی را قفل کنند. اگر بیایند کارتهای شناسنامهدار و بازرگانان قدیمی -که از سال۹۷ به بعد عملا از بازار خارج شدند- را فعال کنند، آنها میتوانند دوباره وارد عرصه صادرات شوند.
نایبرییس کمیسیون صادرات غیرنفتی اتاق ایران ادامه داد: اگر تخصیص ارز ۴۸ساعته روی پروندههای صادراتی اعمال شود، صادرکنندگان خشکبار میتوانند کارشان را انجام دهند. واردکننده نیز اگر ارز نیاز دارد، میتواند ارز صادرکننده را خریداری کند اما اکنون مشکل اصلی این است که صادرکنندگان خشکبار امکان ندارد محصولشان را با نرخ آزاد بخرند و با نرخ تالار دوم یا نرخ توافقی زیر ۱۰۰هزار تومان بفروشند. وقتی محصول را با دلار آزاد خریداری میکنند، چطور میتوانند آن را با نرخ پایینتر بفروشند و ارز حاصل را بازگردانند؟ این اصلا امکانپذیر نیست. وقتی ارز پتروشیمیها و معادن با محصولات کشاورزی در یک رنج قرار میگیرد، ما نمیتوانیم رقابت کنیم. آنها میتوانند کالا را ارزانتر صادر کنند اما ما چنین امکانی نداریم.
آثار یک تصمیم غیرمنطقی
میرزاییان در ادامه افزود: اینکه برای کارتهای بازرگانی جدید سقف ۱۰۰هزار دلار تعیین کردهاند، منطقی نیست. امروز هزینه یک کانتینر به ۲۰۰هزار دلار رسیده است. یک کانتینر مغز پسته به حدود ۳۵هزار دلار میرسد. بنابراین ۱۰۰هزار دلار دیگر عدد قابلتوجهی نیست. اگر صادرات آزاد و کمک شود که کارتهای بازرگانی شناسنامهدار فعال شود، صادرات دوباره شروع میشود. من قول میدهم در این صورت ارز زیادی به کشور بازمیگردد و قیمت دلار هم کاهش پیدا میکند اما اکنون که چند روز است کارتهای بازرگانی را مسدود کردهاند، حدود ۱۰هزار تومان افزایش قیمت دلار اتفاق افتاده و این افزایش مستقیما به همین موضوع مربوط است.
وی افزود: اگر هم صادراتی انجام شده باشد، فقط روی کارتهای خودرویی بوده است اما خودرو که صادرکننده واقعی نیست. اینکه میگویند واردکنندگان خودرو باید صادرکننده انجیر یا کشمش شوند، کاملا اشتباه است. وقتی محصول بیکیفیت به بازار جهانی عرضه شود، بازار از دست میرود و برندها نابود میشود. واردکننده خودرو فقط به سود واردات خود فکر میکند، برایش کیفیت محصول صادراتی مهم نیست.
میرزاییان ادامه داد: واردکنندگان خودرو الان کاری نمیتوانند بکنند؛ نه میتوانند طلا وارد کنند، نه میتوانند صادرات در برابر واردات انجام دهند. یک صادرکننده واقعی اصلا نمیتواند واردکننده شود؛ همانطورکه یک واردکننده نمیتواند صادرکننده واقعی باشد. هرکدام تخصص خود را دارند. نباید این دو حوزه را با هم مخلوط کرد، هرچند شاید در موارد انگشتشماری ممکن باشد. در ایران افرادی که در حوزه صادرات فعالیت میکنند، سالها در این زمینه کار و تجربه کسب کردهاند. نمیتوان بهیکباره به کسی که واردکننده است گفت «بیا صادرات انجام بده». یا برعکس، به صادرکننده بگوییم «تو بیا واردات انجام بده». این روند یادگیری و تخصصی است و نمیشود ناگهانی و بدون آمادگی انجام شود.
نبود گوش شنوا
نایبرییس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران گفت: ما تا قبل از کریسمس باید این مسائل را حل کنیم. اگر صدای ما به رییسجمهور یا وزیر اقتصاد و بانک مرکزی برسد، باید بدانند که این راهحل درستی نیست. با این وضعیت صادرکنندگان کشور حتما نابود میشوند. من بهعنوان فردی که با صادرات ایران در ارتباط بوده و تقریبا با کمیسیون شهرهای مختلف کشور در تماس هستم، وضعیت بسیار نگرانکنندهای را شاهد هستم.
وی در خاتمه سخنانش گفت: امروز میبینیم که سیبزمینی در همدان مانده، محصولات نخیلات در بوشهر مانده، در شمال برنج مانده، توتفرنگی در کردستان مانده، محصولات گلخانهای در مناطق مختلف کشور روی دست تولیدکنندگان مانده. هیچچیز صادر نمیشود. خرما، کشمش، زعفران و دیگر محصولات عمده که جای خود دارد، حتی کالاهای کوچکتر هم شرایط مشابهی دارند. همهچیز قفل شده است.
کارتهای بسته و چرخ خاموش تجارت
میرزاییان افزود: صادرکنندگان با ما تماس گرفتند و گفتند که در این ده روز هیچ کاری انجام ندادهاند. محصولات کشاورزیشان در حال از بین رفتن است. اما آنها نمیتوانند صادرات انجام دهند چون کارت بازرگانی ندارند. کارتها بسته است و ما امکان فعالیت نداریم.
وی در خاتمه سخنانش گفت: درخواست ما کاملا روشن است: کارتهای بازرگانی باید باز شود. کارتهایی که قبلا فعال بودهاند و صادرکنندگان واقعی با آنها کار میکردند باید دوباره فعال شوند. باید اجازه دهند تمام کارتهای بازرگانی کار کنند تا صادرات محصولات کشاورزی آزاد شود. در این صورت ارز بیشتری وارد کشور میشود، نرخ ارز پایین میآید و هم به تولیدکننده کمک میشود و هم به دولت.
