الزامات موزه‌ای در زمانه اوج‌گیری تنش‌ها
نادر نینوایی– با توجه به حملات اخیر به کشور، نگرانی‌هایی در خصوص وضعیت موزه‌ها، میراث فرهنگی و محوطه‌های تاریخی کشور احساس می‌شود. در این شرایط خاص، نهادهای گرداننده موزه‌های کشور از وزارت میراث فرهنگی گرفته تا بنیاد مستضعفان و بانک مرکزی با درک مخاطراتی که ممکن است موزه‌ها با آن مواجه باشند، اقدام به تعطیلی موزه‌ها و ارتقای شرایط حفاظتی کرده‌اند.
بانک مرکزی خزانه جواهرات ملی، بنیاد مستضعفان پردیس موزه دفینه، موزه خودروهای تاریخی و سایر زیرمجموعه‌های خود را تعطیل اعلام کردند. وزارت میراث فرهنگی نیز از روز ۲۳خرداد ماه رسما تمام موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی را تعطیل اعلام کرده و امکان بازدید عمومی از این اماکن وجود ندارد.
در شرایط حساس کنونی، ارتقای ظرفیت‌های حفاظتی و حضور فعال نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی در موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی اهمیت مضاعفی یافته است و آنطور که از اخبار اعلامی برمی‌آید نهادهای مرتبط ضمن درک این شرایط، اقداماتی را برای حفاظت موثر از موزه‌ها و اماکن تاریخی در نظر گرفته‌اند و انتظار می‌رود که مردم هم در این وضعیت از مراجعه به موزه‌ها و اماکن تاریخی اجتناب کنند.
باید اذعان داشت در این شرایط که موزه‌ها برای پاسداری از اشیای موزه‌ای تعطیل شده‌اند و دولت خواستار کاهش ترددهای غیرضروری شده است، استفاده از تارنماهای رسمی موزه‌ها و بازدید مجازی از موزه‌های کشور می‌تواند عطش دوستداران میراث فرهنگی برای بازدید از آثار تاریخی کشور را تا حدودی فرو بنشاند و در عین حال ترددهای غیرضروری را تا حدودی کاهش دهد.
تعطیلی خزانه جواهرات ملی
خزانه جواهرات ملی بانک مرکزی که مدتی بود امکان بازدید عموم از آن فراهم شده بود، باتوجه به حملات اخیر تعطیل شد. براساس اعلام بانک مرکزی، با توجه به شرایط ویژه کشور، خزانه جواهرات ملی از روز یکشنبه ۲۵خرداد۱۴۰۴ تا اطلاع بعدی تعطیل است و امکان بازدید عموم از این مجموعه میسر نیست. موزه جواهرات ملی ایران مجموعه‌ای تاریخی و نفیس است که نشان از تمدن ریشه‌دار ایرانی دارد. میراثی فرهنگی که بخشی از تاریخ کهن، فرهنگ و خلاقیت هنرمندان خوش ذوق و چیره‌دست این سرزمین را در دل خود دارد.
تعطیلی موزه‌های بنیاد و وزارت میراث فرهنگی
در پی اطلاعیه بنیاد مستضعفان و وزارت میراث فرهنگی، تمامی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی تحت پوشش این نهادها نیز تا اطلاع ثانوی تعطیل شدند. مسوولان تاکید کرده‌اند حفاظت از آثار ادامه دارد.
براساس اعلام مراجع مربوطه، در تصمیمی هماهنگ میان بنیاد مستضعفان و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، کلیه موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی زیر نظر این دو نهاد تا اطلاع ثانوی تعطیل اعلام شده‌اند. این تعطیلی شامل مجموعه‌ای از موزه‌های شاخص کشور از جمله پردیس موزه‌ای دفینه، موزه زمان، موزه هنر ایران (کاخ مرمر)، موزه خودروهای تاریخی، نور و روشنایی، تار و پود یزد، هنرهای اصفهان و پردیس رامسر است.
روابط عمومی گروه موزه‌های دفینه ضمن اعلام این خبر از علاقه‌مندان خواسته است تا از بسترهای مجازی و پلتفرم‌های آنلاین این موزه‌ها برای بازدید بهره بگیرند، همچنین تاکید شده است که یگان حفاظت از آثار فرهنگی بنیاد مستضعفان به صورت کامل و شبانه‌روزی بر روند حراست و نگهداری از آثار و بناهای تاریخی نظارت خواهد داشت.
این در حالی است که وزارت میراث فرهنگی نیز اعلام کرده بود که از روز جمعه ۲۳ خردادماه، تمامی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی تحت مدیریت این وزارتخانه تعطیل هستند.
لزوم پایبندی کشورها به پرهیز از حمله به اماکن تاریخی
در زمان بالا گرفتن تنش و در‌گیری بین کشورها، مردم بیش از گذشته در خصوص حفاظت از میراث تاریخی و میراث فرهنگی دغدغه نشان می‌دهند. با بالا گرفتن درگیری‌ها به هر روی خطر تخریب آثار تاریخی نیز وجود دارد. در این خصوص البته ایکوم به‌عنوان نهاد بین‌المللی موزه‌ها پروتکل‌های ویژه‌ای دارد که از کشورها می‌خواهد به آنها توجه کنند.
پیش از این سیداحمد محیط‌طباطبایی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی و رییس موسسه ایکوم در ایران در خصوص سابقه تصویب معاهده بین کشورها در یونسکو برای حفظ و حمایت از میراث فرهنگی در زمان منازعات بین‌المللی گفته بود: پس از جنگ جهانی دوم برای حفظ میراث فرهنگی، موزه‌ها، مجموعه‌های تاریخی و فرهنگی نهادهای مختلفی مانند ایکوم و موارد مشابه تشکیل شد و طی آن توسط یونسکو مجموعه‌ای از کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی شکل گرفت. در این معاهدات ایران و بسیاری از کشورها عضو شدند. وی افزود: اولین کنوانسیون ۱۹۵۴ بود که در آن ذکر شده که باید در زمان صلح، سازمان مسوول میراث فرهنگی با هماهنگی سایر نهادهای نظامی و انتظامی در سطح کشور دوره‌های آموزشی را ترتیب و ارائه دهد تا نیروهای مسلح در زمان جنگ بدانند که چگونه باید با میراث فرهنگی برخورد کرده و به نوعی از آن حفاظت به عمل بیاورند.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در ادامه گفت: این موضوع برای همه کشورهاست و یک متمم دارد که در سال۱۹۹۹ این کار را وسیع‌تر و توسعه‌یافته‌تر می‌کند. طباطبایی توضیح داد: وقایعی که در افغانستان در زمان طالبان رخ داد و موجب از بین رفتن مجسمه‌های بامیان شد، سازمان ملل در مصوبه‌ای تخریب میراث فرهنگی در ابعاد جهانی را در زمره نسل‌کشی و تعرض به هویت انسانی قرار داد و این امر تا به امروز ادامه یافته است. وی بیان کرد: ما از وزارت میراث فرهنگی خواستیم که بلافاصله تمام مراکز تاریخی و ثبت شده و موزه‌ها را براساس کنوانسیون علامت‌گذاری کند و به سازمان ملل و یونسکو ارائه دهد تا کشورهایی که قصد تخریب یا حمله دارند این مراکز جزو اهداف آنها قرار نگیرد.
طباطبایی در پایان گفت: «در جنگ ایران و عراق مراکز تاریخی وجود داشتند که آسیب دیدند و مسجد جامع اصفهان یکی از این موارد بود که پس از بازسازی تابلوی یونسکو در آن قرار داده شد.»
باتوجه به اهمیت آثار تاریخی و موزه‌ای ایران به عنوان کشوری صاحب تمدن، انتظار می‌رود که ایران با همکاری و مکاتبه با یونسکو، ایکوم و سایر نهادهای بین‌المللی، زمینه را برای حفاظت موثر از آثار تاریخی کشور فراهم کند.
