اتصال پرهزینه، کیفیت ناپایدار!
جهان صنعت– هزینه اتصال اینترنت خانگی در نقاط مختلف جهان تفاوت چشمگیری دارد و بسته به محل زندگی ممکن است صدها دلار در ماه اختلاف وجود داشته باشد. بررسی جدید وب‌سایت Best Broadband Deals نشان می‌دهد در کدام کشورها کاربران بیشترین و کمترین مبلغ را برای اینترنت خانگی پرداخت می‌کنند. براساس این گزارش گران‌ترین اینترنت خانگی جهان در جزایر سلیمان است؛ مجمع‌الجزایری در جنوب اقیانوس آرام که ساکنانش برای اتصال به اینترنت باید ماهانه حدود ۸۴/۴۵۷ دلار بپردازند؛ معادل ۷۵/۲۸۹ دلار به‌ازای هرمگابیت‌برثانیه. در این کشور حتی یک بسته اینترنتی با قیمت ۲۳۰۱ دلار در ماه ارائه می‌شود. میانگین جهانی هزینه اینترنت خانگی حدود ۵۶دلار است در حالی که میانگین منطقه اقیانوسیه حدود ۱۰۵دلار برآورد می‌شود. پس از جزایر سلیمان بوروندی در شرق آفریقا با هزینه ۵۷/۳۰۴ دلار در ماه در رتبه دوم قرار دارد و در جایگاه سوم جزایر تورکس و کایکوس در دریای کارائیب با ۲۱۲ دلار در ماه دیده می‌شود. در مقابل برخی کشورها اینترنت را با قیمتی بسیار پایین‌تر ارائه می‌دهند. در صدر این فهرست سودان با میانگین هزینه ۴۰/۲ دلار در ماه قرار دارد و پس از آن آرژانتین با میانگین ۱۷/۵ دلار در ماه در رتبه دوم ایستاده است. بسته‌های اینترنت خانگی در بلاروس نیز به‌طور میانگین ۷دلار در ماه قیمت دارند. این اعداد نشان می‌دهند که فاصله قیمتی بین کشورها می‌تواند از چند دلار تا چند صد دلار متفاوت باشد؛ بسته به سطح توسعه زیرساخت‌ها، رقابت بین اپراتورها و سیاست‌های دولتی.
وضعیت هزینه اینترنت خانگی در ایران
در ایران اگرچه هزینه‌های اینترنت نسبت به میانگین جهانی به ظاهر پایین‌تر به نظر می‌رسند اما وقتی قدرت خرید مردم و کیفیت خدمات را در نظر بگیریم تصویر کاملا متفاوتی شکل می‌گیرد. در مورد اینترنت فیبر نوری تعرفه‌ها به مرتب بالاتر از اینترنت بر بستر کابل مسی است. باید توجه داشت که ارقام دریافتی تنها بخشی از هزینه واقعی هستند. بسیاری از کاربران برای استفاده آزاد از اینترنت جهانی ناچار به خرید VPN یا سرورهای خصوصی‌هستند تا بتوانند محدودیت‌های فیلترینگ را دور بزنند. این هزینه اضافی گاه تا چند صد‌هزار تومان در ماه هم می‌رسد و در نتیجه مجموع هزینه واقعی اینترنت برای یک خانواده ایرانی ممکن است تا دو برابر مبلغ رسمی افزایش پیدا کند. براساس برخی گزارش‌های داخلی و بین‌المللی هزینه اینترنت برای خانوار ایرانی حدود ۸درصد از درآمد ماهانه را به خود اختصاص می‌دهد؛ رقمی قابل‌توجه برای کشوری با میانگین درآمد پایین و قدرت خرید محدود.
کیفیت خدمات؛ از وعده تا واقعیت
با وجود افزایش مداوم هزینه‌ها کیفیت خدمات اینترنت در ایران متناسب با آن رشد نکرده است. در سال‌های اخیر کاربران از کاهش سرعت واقعی، قطعی‌های مکرر، ناپایداری شبکه و کیفیت ضعیف پشتیبانی فنی شکایت داشته‌اند. در بسیاری از نقاط کشور حتی در شهرهای بزرگ سرعت عمل اینترنت با آنچه در قرارداد ذکر می‌شود تفاوت زیادی دارد. در ساعات اوج مصرف افت سرعت به حدی می‌رسد که انجام کارهای روزمره مانند تماشای ویدئو یا حضور در جلسات آنلاین دشوار می‌شود. مشکل دیگر محدودیت در دسترسی به خدمات بین‌المللی است. فیلترینگ گسترده و مسدود شدن بسیاری از پلتفرم‌ها باعث شده کاربران برای انجام فعالیت‌های ساده از خرید اینترنتی تا آموزش آنلاین ناچار به استفاده از ابزارهای دور زدن محدودیت شوند. این مساله نه‌تنها هزینه‌ها را بالا برده بلکه باعث افت سرعت و افزایش تاخیر (Latency) در ارتباطات نیز می‌شود. در نتیجه حتی با پرداخت مبالغ بالا تجربه کاربری رضایت‌بخشی حاصل نمی‌شود.
مقایسه ایران با سایر کشورها
در کشورهایی که اینترنت گران‌تر است -مانند جزایر سلیمان یا بوروندی- علت اصلی گرانی موقعیت جغرافیایی، کمبود زیرساخت، یا هزینه بالای واردات تجهیزات بوده اما در ایران با وجود جمعیت زیاد و زیرساخت نسبتا گسترده گرانی اینترنت بیشتر به دلیل انحصار در بازار، هزینه بالای پهنای باند بین‌المللی و نبود رقابت واقعی بین ارائه‌دهندگان است.
در حالی که در کشورهای اروپایی یا آمریکای جنوبی کاربران با پرداخت ماهانه حدود ۱۰تا ۲۰ دلار از سرعت‌های بالای ۵۰تا ۱۰۰ مگابیت بهره‌مند می‌شوند در ایران برای سرعت‌هایی بسیار کمتر باید چند صد‌هزار تومان پرداخت کرد. یک مقایسه ساده نشان می‌دهد که نسبت قیمت به کیفیت در ایران به مراتب نامتعادل‌تر از میانگین جهانی است. حتی کشورهایی که درآمد سرانه‌شان پایین‌تر از ایران است (مثل مصر یا بلاروس) اینترنتی سریع‌تر و پایدارتر ارائه می‌دهند.
چرا اینترنت در ایران گران ولی بی‌کیفیت است؟
چند عامل اصلی در این مساله نقش دارد: نخست؛ زیرساخت قدیمی و توسعه‌نیافته است. بسیاری از مناطق کشور هنوز به شبکه فیبر نوری دسترسی ندارند و از کابل‌های مسی قدیمی برای سرویس ADSL استفاده می‌شود؛ فناوری‌ای که عملا عمر مفید خود را پشت سر گذاشته است. دوم؛ انحصار و محدودیت در ورود بخش خصوصی به بازار اینترنت است. بخش عمده پهنای باند بین‌المللی در اختیار شرکت ارتباطات زیرساخت بوده و اپراتورهای خصوصی ناچارند آن را با قیمت بالا خریداری کنند؛ قیمتی که در نهایت به مصرف‌کننده منتقل می‌شود. سومین عامل فیلترینگ و سیاست‌های محدودکننده اینترنت است که علاوه بر کاهش کیفیت هزینه‌های جانبی را افزایش می‌دهد. استفاده گسترده از
VPNها و سرویس‌های میانجی باعث اتلاف منابع و انرژی شده و عملا کیفیت تجربه کاربر را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر تورم و نوسان نرخ ارز نیز تاثیر مستقیمی بر قیمت تجهیزات شبکه دارد. شرکت‌های ارائه‌دهنده برای خرید مودم، سرور، روتر و سایر ابزارهای فنی مجبورند هزینه‌های ارزی بالایی بپردازند اما به دلیل عدم سرمایه‌گذاری کافی در توسعه شبکه این افزایش هزینه‌ها بهبود قابل‌توجهی در کیفیت ایجاد نکرده است.
نگاه اقتصادی به اینترنت در ایران
در بسیاری از کشورها اینترنت به‌عنوان یک زیرساخت عمومی تلقی می‌شود؛ مشابه برق و آب. دولت‌ها تلاش می‌کنند هزینه‌ها را پایین نگه‌دارند تا همه مردم امکان دسترسی برابر به اطلاعات و آموزش را داشته باشند اما در ایران اینترنت به تدریج به یک کالای نیمه‌لوکس تبدیل شده است. بسیاری از خانواده‌ها برای داشتن ارتباط پایدار و آزاد باید بخش قابل‌توجهی از درآمد خود را صرف آن کنند. این وضعیت به‌ویژه برای دانش‌آموزان، دانشجویان و صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی چالش‌برانگیز است. علاوه بر این نبود شفافیت در اعلام تعرفه‌ها و کیفیت خدمات باعث شده اعتماد کاربران به شرکت‌ها کاهش یابد. بسیاری از کاربران نمی‌دانند دقیقا چه سرعتی دریافت کرده و چه مقدار از هزینه‌ای که پرداخت می‌کنند صرف خدمات واقعی می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته نهادهای ناظر به صورت دوره‌ای کیفیت و سرعت شرکت‌ها را اندازه‌گیری کرده و نتایج را به صورت عمومی منتشر می‌کنند در حالی که در ایران چنین نظارتی به شکل منظم و شفاف وجود ندارد.
مروری بر آمارها و واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که اینترنت در ایران در موقعیتی متناقض قرار گرفته است. از یک‌سو هزینه‌ها برای کاربران افزایش یافته و در ظاهر شرکت‌ها خدمات متنوع‌تری ارائه می‌دهند اما از سوی دیگر کیفیت واقعی تجربه کاربران نه‌تنها بهبود نیافته بلکه در بسیاری از موارد افت کرده است.
کاربران ایرانی امروزه برای دسترسی به اینترنت آزاد، پایدار و سریع مبلغی می‌پردازند که نسبت به درآمدشان بیش از بسیاری از کشورهاست ولی در مقابل خدماتی دریافت می‌کنند که از استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد.
به زبان ساده ما در ایران گران می‌خریم اما همان اندازه کیفیت نمی‌گیریم. برای اصلاح این وضعیت باید نگاه به اینترنت از یک کالای لوکس به یک نیاز حیاتی و زیرساختی تغییر کند. تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود هزینه‌هایی که از جیب کاربران پرداخت می‌شود به توسعه واقعی شبکه، بهبود کیفیت و ارتقای تجربه دیجیتال شهروندان منجر شود.
