آپارتاید اینترنتی؛ آخرین خسارت وفاق!
جهان‌صنعت – «در جمهوری اسلامی هیچ‌کس با فیلترینگ موافق نیست؛ ما معتقد به اینترنت آزاد هستیم!»؛ این جملات را -اگرچه باورش سخت است- حمید رسایی در آخرین نطق میان‌دستور خود، در جریان نشست علنی روز سه‌شنبه همین هفته به زبان آورده است. البته چند روز پیش از آنکه این روحانی منتسب‌به جبهه پایداری، اینچنین در پاسداشتِ آزادی بیان و رسانه داد سخن بدهد، فهرست بلندی از اسامی مسوولانی که از آزادی مطلق اینترنت برخوردارند، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده بود و ازقضا نام حمید رسایی نیز همچون اغلب دلواپسانِ اینترنت آزاد و حامیان فیلترینگ، از جمله نام‌های فهرست شده در سیاهه دارندگان «خط سفید» بود!
البته چند سالی است که هر از گاه، صحبت‌هایی درباره این خطوط به اصطلاح سفیدِ اینترنت به گوش می‌رسد و این اصطلاح چندان هم اصطلاح تر‌و‌تازه‌ای در فضای سیاسی-رسانه‌ای ایران نیست. به‌بیان دقیق‌تر از پاییزِ شش سال پیش بود که درپی اعتراضات آبان‌ماه ۹۸ و آن حدود یک هفته‌ای که دسترسی تمامی کاربران به اینترنت مسدود شد، نخستین صحبت‌ها دراین‌باره آغاز شد. به‌ویژه آنکه انسداد اینترنت در واقع، امکان خبررسانی را در یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌های زمانی در حدود نیم‌قرن گذشته از رسانه‌ها سلب کرده و متعاقبا عموم مردم را نیز از حق انکارناپذیر دسترسی آزاد به اخبار محروم کرده بود اما راهکاری که ظاهرا برای جلوگیری از تکرار آن فاجعه رسانه‌ای به فکر مسوولان رسید، این بود که به جای گشودن دروازه‌های اینترنت به روی تمامی شهروندان ایرانی و خراب کردن دیوارهایی که ناخواسته خودشان را هم در این زندان اطلاعاتی محبوس کرده بود، کلید این زندان مجازی را به تعداد خودشان تکثیر کرده و بین خودی‌ها توزیع کنند.
هرچند روشن نیست چه کسی و چگونه برای این طرح عجیب و تبعیض‌آمیز نام‌گذاری کرده و چرا آن را «خط سفید» می‌خوانند اما آنچه مسلم است، این است که این نام به‌طرزی استعاری و فراتر از آن پارودیک، یادآور مساله و مفهوم «تبعیض» در تاریخ بشر است و مشخصا یکی از ریشه‌دارترین و کهن‌ترین انواع تبعیض که همان تبعیض نژادی باشد. مفهومی که اگرچه به‌لحاظ تاریخی به تاریخ سیاهان و تعبیر هلندی «آپارتاید» گره خورده اما از آنجا که این تعبیر در این چند دهه‌ای که از فروپاشی نظام آپارتاید در آفریقای‌جنوبی می‌گذرد، به دیگر حوزه‌های تبعیض نیز تسری یافته و معانی تازه‌تری یافته، اکنون نیز به هیچ عنوان عجیب و دور از ذهن نیست که در ایران، آن را برای صحبت از «تبعیض اینترنتی» به‌کار ببریم.
تایید استفاده نمایندگان از «خط سفید» از سوی یکی از خودی‌ها
هرچند در سال‌های گذشته نیز بارها مباحثی درباره «اینترنت طبقاتی» در کشور مطرح شده اما هر بار که این بحث جدی شده، فورا تکذیبیه‌ای رسمی نیز منتشر شده تا این‌طور القا شود که هر آنچه درباره این تبعیض آشکار در فضای عمومی مطرح شده و می‌شود، شایعاتی است که بدخواهان به آن دامن می‌زنند. این بار اما پس از داغ شدن هشتگ «خط‌سفید» در شبکه‌های اجتماعی فیلترشده، دست‌کم یکی از نمایندگان مجلس تایید کرده که آنچه گفته شده، افسانه و توهمات رسانه‌ای نیست.
احمد بخشایش‌اردستانی که از قضا ازجمله اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم هست، در گفت‌وگوی روز گذشته خود با خبرآنلاین آنچه را که دراین‌باره در فضای مجازی مطرح شده، تایید کرده و گفته «بله. نماینده‌ها وقتی وارد مجلس شدند برای اینکه در ارتباط با امور قرار بگیرند، اینترنت‌شان باز شد. البته ما نمی‌دانستیم خط سفید و غیرسفید چیست اما خطوط را آزاد کرده‌اند.»
او که در واکنش به پرسشی درباره اینکه آیا برای دسترسی به این خطوط سفید باید هزینه‌ای بپردازند یا کاری انجام دهند، گفته»: «ما فقط اینترنت می‌خریم»، همچنین به پرسشی درباره علت مخالفت‌ها با رفع کامل فیلترینگ از «مافیای فیلترینگ» سخن گفت و تاکید کرد: «بسیاری از افراد علاقه دارند فیلترینگ وجود داشته باشد چون می‌خواهند فیلترشکن بفروشند و تجارت و کاسبی کنند.»
او با این همه تاکید کرد که دولت کار دشواری برای رفع فیلترینگ ندارد. بخشایش‌اردستانی تصریح کرد: «بالاخره رییس‌جمهور دو شعار مشخص داشته که یکی درباره رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی مثل واتساپ و تلگرام است و حتما هم انتظار می‌رود که به تعهدش عمل کند. فکر می‌کنم خیلی دور از دسترس نباشد که این کار انجام شود.»
در شرایطی که اما مهم‌ترین انتقادی که در روزهای گذشته با کلیدواژه «خط سفید» مطرح شده، انتقاد از طبقاتی کردن اینترنت بوده و منتقدان معتقدند که این طرح، طرحی است به‌شدت «تبعیض‌آمیز»، بخشایش‌اردستانی چنین دیدگانی ندارد. او می‌گوید: «فکر نمی‌کنم این به موضوع طبقاتی بودن یعنی تقسیم کردن مردم به شهروند درجه یک و دو ربط داشته باشد.»
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس توضیح داد: «در ایران طبیعتا خیلی از ارگان‌ها مثل اطلاعاتی‌ها و امنیتی‌ها از این خطوط استفاده می‌کنند اما بالاخره چون مقام معظم رهبری گفته‌اند که فضای مجازی رها نباشد و مدیریت شود، بخشی از موضوع به این برمی‌گردد که چه می‌توان کرد. مثلا با فیلترینگ می‌توان کاری کرد که تلگرام، واتساپ، اینستاگرم یا توئیتر با دولت ایران همکاری کنند یا نه؟ بیشتر با این هدف است که آنها با ایران همکاری کنند.»
او می‌گوید: «به هرحال اتفاقاتی در این شبکه‌ها می‌افتد. اگر سرور مادر آنها به ایران دسترسی ندهد معنی و مفهوم آن، این است که همکاری نمی‌کنند. در مورد فیلترینگ هم که می‌بینیم عده‌ای یک مافیا درست کرده‌اند و از این موضوع سود خوبی می‌برند.»
بخشایش‌اردستانی همچنین با نادرست خواندن انتقادها به نمایندگانی که تا دیروز از لزوم فیلترینگ سخن می‌گفتند و امروز روشن شده همگی از «خط‌سفید» و آزادی مطلق دسترسی به اینترنت برخوردار بوده‌اند، گفت: «خیلی وقت‌ها ممکن است وی‌پی‌ان بخرد و از شبکه‌های اجتماعی استفاده کند اما در عین حال مخالف هم باشد. این دلیل نمی‌شود. استفاده صحیح از یک ابزار با استفاده نادرست آن متفاوت است. مثلا یک شمشیر یا چاقو می‌ماندد که یک نفر می‌تواند از آن برای کار مثبت استفاده کند و دیگری برای کار منفی. اینترنت هم باید تا حدی مدیریت شود؛ نه خیلی آزاد و نه خیلی بسته باشد اما اینکه نماینده استفاده کند یا نکند، فکر نمی‌کنم تاثیری روی رفتارش داشته باشد.»
به‌نام اصحاب رسانه، به‌کام اصحاب قدرت!
اما شاید یکی از مهم‌ترین مباحثی که در روزهای گذشته در حاشیه بحث از خط سفید اینترنت مطرح شده، مباحثی است که به استفاده برخی روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه از این نوع اینترنت اشاره دارند. هرچند دیروز محمدعلی ابطحی به استمرار محدودیت‌های اینترنت و توزیع «خط سفید» میان برخی خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای واکنش نشان داد و در توضیحاتی در این رابطه که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) منتشر کرد، نوشت: «بین خط سفید خبرنگاران و مسوولان حکومتی فرق است.
وزرای ارتباطات دولت‌های روحانی، رییسی و پزشکیان که نمی‌توانستند یا نمی‌خواستند فیلتر همگان را بردارند اما به خبرنگاران و فعالان مجازی هر دو جناح خط بی‌فیلتر داده‌اند.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب این اقدام را نوعی «انحصار اطلاعاتی» خواند و تاکید کرد: «خبرها و تحلیل‌ها نباید فقط در اختیار بی‌فیلتران خارج از کشور باشد؛ این هم نامردی است که بی‌فیلتر به نفع فیلتر کردن بنویسند.» ابطحی در پایان خطاب به مسوولان نوشت: «اگر خط مسوولان حکومتی فیلتر شود، شاید به فکر مردم بیفتند و رفع فیلتر کنند.»
خسارات وفاق و ناکامی دولت در صدور یک فرمان ساده!
حال در شرایطی که با طرح بحث «خط سفید» بار دیگر وعده فراموش شده رییس‌جمهور درخصوص رفع فیلترینگ به تیتر رسانه‌ها راه یافته، بسیاری بر این باورند که مسعود پزشکیان به‌ویژه در تحقق این وعده انتخاباتی خود به‌شدت منفعل عمل کرده است.
او البته در تحقق بسیاری از دیگر وعده‌هایش نیز اقدام موثری نداشته اما از آنجا رفع فیلترینگ نه به کار کارشناسی مفصلی می‌طلبد و نه البته به بودجه و اعتباری هنگفت نیاز دارد، به‌مراتب ساده‌تر و در دسترس‌تر از دیگر وعده‌های نامحقق رییس‌جمهور است.
جالب آنکه همین دیروز محمد مهاجری، روزنامه‌نگار اصولگرایی که از زمان تشکیل دولت به‌عنوان یکی از اعضای شورای اطلاع‌رسانی دولت فعالیت می‌کرد و در همین روزهای گذشته در انتقاد به عملکرد رییس‌جمهور از سمت خود استعفا کرد، در یک اظهارنظر مطبوعاتی گفته است: «اگر جای پزشکیان بودم با یک نامه دو سطری، فیلترینگ را طی ۲۴ساعت جمع می‌کردم!»
همزمان علی مطهری، نایب‌رییس مجلس دهم نیز در اظهارنظری در این رابطه در حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) نوشت: «فیلتر شدن تلگرام در سال ۹۶ با حکم یک مقام قضایی انجام شد که یک کار غیرقانونی بود چون فقط «کارگروه تشخیص مصادیق مجرمانه فضای مجازی» می‌تواند چنین حکمی را صادر کند. به همین جهت رییس‌جمهور می‌توانست به‌جای آنکه رفع فیلتر تلگرام را به بحث و گفت‌وگو بگذارد، آن را با یک فرمان انجام دهد و خسارت مالی فیلترشکن‌ها را که از جیب مردم پرداخت می‌شود متوقف کند.»
مطهری تصریح کرد: «وفاق وقتی با نجابت زیاد توأم می‌شود، می‌تواند خسارت‌بار باشد!»
