آفتی به نام صادرات خام
جهان صنعت- یکی از نخستین مزیت‌هایی که با شنیدن نام ایران به ذهن متبادر می‌شود، برخورداری از منابع غنی نفت، گاز و مواد معدنی همچون کروم، مس، سنگ‌آهن، سرب، روی و گوگرد است. با این حال، آنچه مانع بهره‌برداری بهینه از این منابع و گسترش صادرات بر پایه آنها شده، ادامه سیاست‌های صادراتی سنتی و وابستگی به خام‌فروشی با حداقل ارزش‌افزوده است. در واقع، بی‌توجهی به سیاست‌های نوآورانه و بی‌تحرکی در مسیر توسعه صادرات کالاها و خدمات با ارزش‌افزوده، کشور را از رشد تولید ناخالص داخلی و بهره‌مندی از سود کلان حاصل از صادرات کالاهای انتهای زنجیره تولید محروم کرده است. در شرایطی که کالاهای پیچیده تولید نشده و صادرات تنها متکی بر محصولات ابتدایی و ساده است، راه برای جایگزین کردن آنها با محصولات کشورهای رقیب که با استفاده از فناوری روز و تکیه بر مطالعات بازار و نیازسنجی از مشتریان خارجی صادرات با ارزش‌افزوده بالا انجام می‌دهند، باز است. این یعنی حذف سریع و کم‌هزینه کشور از بازارهای جهانی.
براساس اعلام سازمان توسعه تجارت، متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی ایران در حالت خام، بین ۳۷۰تا ۳۸۰ دلار است؛ در حالی که اگر این کالاها به مراحل نهایی تولید رسیده و دارای ارزش‌افزوده شوند، این رقم می‌تواند تا حدود ۱۲۰۰دلار افزایش یابد. به بیان دیگر، با فرآوری و تولید محصولات پیچیده‌تر، امکان کسب سودی سه‌برابری و حضور پررنگ‌تر در بازارهای جهانی برای اقتصاد شکننده ایران فراهم خواهد شد. در حال حاضر صنعت پتروشیمی با صادرات به بیش از ۶۰کشور جهان حدود ۲۵درصد از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد. بخشی از نفت خام کشور به‌جای صادرات به‌صورت خام، در داخل کشور به محصولات پتروشیمی تبدیل می‌شود اما آنطور که بررسی آمارها نشان می‌دهد، حدود ۷۰درصد محصولات پتروشیمی به صورت خام و نیمه‌خام صادر می‌شوند و تنها ۳۰درصد وارد زنجیره ارزش در داخل کشور شده و پس از طی مراحل فرآوری صادر می‌شوند. تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی در داخل کشور نیازمند توسعه شهرک‌های صنعتی، واردات فناوری‌ها و تجهیزات جدید، تامین مالی و تامین نیروی انسانی متخصص است، که در شرایط فعلی و با وجود تحریم‌ها واقع‌بینانه و در دسترس به نظر نمی‌رسد. در این خصوص پیام باقری، نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با «جهان‌صنعت نیوز» گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
نایب‌رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفت: صادرات کشور ایران همواره صادراتی نفت‌محور بوده است بنابراین صادرات موادخام از گذشته تا به امروز به یکی از عادات صادراتی ما تبدیل شده است. استخراج و پالایش نفت کار ساده‌ای است که در دهه‌های گذشته به راحتی انجام داده‌ایم اما الان دیگر شرایط متفاوت است؛ تحریم‌های نفتی بیشتر شده‌اند و جهت‌گیری صادراتی در کل دنیا در حال تغییر است. امروزه دیگر تمرکز کشورها و یا شرکت‌هایی که در این حوزه موفق هستند، بر حوزه‌هایی است که ارزش‌افزوده بالایی ایجاد می‌کنند؛ مانند فناوری‌های نوین و نوآوری.
وی ادامه داد: برای ما نیز وقت آن فرا رسیده که ترک عادت کنیم و تمرکز صادرات غیرنفتی را از بخش‌هایی مانند موادخام و مشتقات نفتی که در ابتدای زنجیره تولید قرار داشته و حداقل ارزش‌افزوده را در اختیار دارند، برداریم و بر روی مواد انتهای زنجیره بگذاریم. پتانسیل بالقوه این کار در کشور ما وجود دارد اما نکته اینجاست که باید صادرات را زنجیره‌ای در نظر بگیریم که از حلقه‌های متعدد به وجود آمده و هرکدام از این حلقه‌ها باید وظایف خود را به درستی انجام دهند. صادرات تنها محدود به یک صادرکننده در ابتدای زنجیره و یک خریدار در انتهای آن نیست؛ بلکه سیاستگذاری‌ها، قوانین پشتیبان، حمل‌ونقل و دیپلماسی اقتصادی همگی حلقه‌های این زنجیره هستند. هرکدام از این بخش‌ها باید کار خود را به درستی انجام دهند تا در نهایت صادرات با ارزش‌افزوده بالا صورت بگیرد.
