برندگان و بازندگان دولت دوم ترامپ

محمدرضا ستاری– در توصیف سبک حکمرانی دونالد ترامپ و به‌ویژه روابط او با دیگر کشورها، معمولا دو واژه بیش از همه به کار می‌رود؛ غیرقابل‌پیش‌بینی و معامله‌محور. دومی برای شماری از متحدان، شرکا و حتی دشمنان آمریکا قابل‌قبول بوده اما اولی طی یک‌سال گذشته حتی برخی از نزدیک‌ترین و پایدارترین شراکت‌های واشنگتن را نیز دستخوش تلاطم کرده است.

در بررسی اینکه کدام کشورها در دولت دوم ترامپ بیشترین و کمترین بهره را برده‌اند، مجله فارن‌پالسی به‌تازگی گزارشی منتشر کرده که با کنار گذاشتن دو بحران بزرگ یعنی جنگ رژیم‌صهیونیستی و حماس و همچنین جنگ روسیه و اوکراین، پنج کشوری که برندگان روی کار آمدن ترامپ بوده‌اند و همچنین کشورهایی که از ریاست‌جمهوری وی آسیب دیده‌اند مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

چین

در ادامه این گزارش آمده است: شاید عجیب به نظر برسد که بزرگ‌ترین دشمن و رقیب هم‌تراز ایالات‌متحده را در فهرست برندگان قرار دهیم اما به‌سختی می‌توان استدلال کرد که چین در دولت دوم ترامپ آسیب قابل‌توجهی دیده است به‌خصوص در مقایسه با جنگ تجاری فرساینده و محدودیت‌های فناوری دوره نخست او که دولت بایدن نیز آن را ادامه و حتی گسترش داد.

برخی از این محدودیت‌های فناوری از جمله فروش تراشه‌های نیمه‌رسانا به چین و پیشنهاد ممنوعیت پلتفرم فناوری چینی تیک‌تاک در آمریکا، اکنون دست‌کم در معرض بازنگری قرار گرفته‌اند و حتی ممکن است کاهش یابند. ترامپ در ابتدای دوره‌اش تعرفه‌ها بر صادرات چین به آمریکا را به‌طور چشمگیری افزایش داد. پس از دیدار ماه اکتبر با شی جین‌پینگ، رییس‌جمهور چین اما در کره جنوبی به همان سرعت از شدت آنها کاست. آن دیدار به آتش‌بسی تجاری انجامید که عموما اندکی به نفع چین ارزیابی شد؛ کشوری که با استفاده از اهرم عظیم خود بر مواد معدنی حیاتی و عناصر نادر، ترامپ را به عقب‌نشینی واداشت.

راهبرد جدید امنیت ملی ترامپ به اندازه‌ای که چین امید داشت و تندروهای ضدچینی در واشنگتن بیم داشتند در موضوع تایوان عقب‌نشینی نکرد اما تاکید این راهبرد بر حاکمیت دولت‌ها و به‌رسمیت‌ شناختن کشورهایی که نظام‌های حکمرانی و جوامع‌شان با آمریکا متفاوت است از نوعی واقع‌گرایی حکایت دارد که احتمالا پکن از آن استقبال خواهد کرد.

عربستان سعودی

از سوی دیگر ترامپ مدت‌هاست علاقه خود به عربستان سعودی را آشکارا نشان داده است؛ شاید برجسته‌ترین نمونه آن انتخاب این کشور به‌عنوان مقصد نخستین سفر خارجی ریاست‌جمهوری‌اش در هر دو دوره اول و دوم باشد.

اکنون به‌نظر می‌رسد واشنگتن و ریاض بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نزدیک شده‌اند. در ماه نوامبر ترامپ به‌معنای واقعی کلمه فرش قرمز برای محمد بن سلمان پهن کرد؛ سفری پرزرق‌وبرق که به امضای مجموعه‌ای از توافق‌ها با هدف پیوند دادن اقتصاد دو کشور انجامید.

کاخ سفید اکنون عربستان سعودی را به‌عنوان متحد عمده غیرناتویی معرفی کرده است؛ اقدامی که همکاری‌های نظامی را تقویت می‌کند، هرچند تضمین امنیتی به‌همراه ندارد. همچنین برنامه فروش جنگنده‌های اف-۳۵ به این کشور پیش برده شده است. علاوه بر این دو کشور قصد دارند در حوزه‌های دیگر نیز همکاری کنند، از جمله در هوش‌مصنوعی، انرژی هسته‌ای و مواد معدنی حیاتی. در همین رابطه ترامپ اعلام کرده اتحادی قوی‌تر و توانمندتر منافع هر دو کشور را پیش خواهد برد.

سوریه

در اتفاقی عجیب و بی‌سابقه احمد الشرع، رییس‌جمهور سوریه زمانی که ترامپ در ماه نوامبر از او در کاخ سفید استقبال کرد به نخستین رییس دولت سوریه در نزدیک به هشت دهه تبدیل شد که به این مکان قدم می‌گذارد؛ رویدادی که چرخشی شگفت‌انگیز برای فردی بود که زمانی عضو القاعده محسوب می‌شد و تا اواخر سال۲۰۲۴ جایزه ۱۰‌میلیون دلاری آمریکا برای دستگیری‌اش تعیین شده بود. صعود الشرع اما پس از برکناری بشار اسد، صرفا جنبه نمادین نداشت. او در همان سفر موفق شد ترامپ را قانع کند تا بخش عمده تحریم‌های آمریکا علیه سوریه را لغو کند و کنگره نیز در ماه دسامبر به لغو قوانینی رای داد که برخی از تحریم‌ها را پابرجا نگه می‌داشت.

با وجود ادامه تنش‌ها میان سوریه و اسرائیل، شواهد فراوانی وجود دارد که دولت سوریه همچنان از حمایت ترامپ برخوردار است. ترامپ در اول دسامبر در شبکه تروث سوشال نوشت: بسیار مهم است که اسرائیل گفت‌وگویی قوی و واقعی با سوریه داشته باشد و هیچ اتفاقی رخ ندهد که مانع تبدیل سوریه به کشوری شکوفا شود. او افزود: رییس‌جمهور جدید سوریه با جدیت در حال کار است تا اتفاقات خوبی رقم بخورد و سوریه و اسرائیل روابطی طولانی و پررونق با یکدیگر داشته باشند. ترامپ حتی زمانی که ارتش آمریکا در ۱۹دسامبر در پاسخ به حمله‌ای که چندروز پیشتر دو سرباز آمریکایی را کشت، چندین هدف داعش را در سوریه بمباران کرد، همچنان به تمجید از الشرع ادامه داد و نوشت: رییس‌جمهور سوریه کاملا از این حملات حمایت کرده و سخت در تلاش است تا عظمت را به سوریه بازگرداند.

آرژانتین

علاوه‌بر این ترامپ هرگز در حمایت از خاویر میلی رییس‌جمهور آرژانتین از اقدامی فروگذار نکرده است. او میلی، متحد سیاسی‌اش را رییس‌جمهور محبوب من» خوانده و در سال۲۰۲۴ گفت: دوستش دارم چون او ترامپ را دوست دارد.

این وفاداری تا آنجا پیش رفت که وقتی آرژانتینی‌ها در ماه اکتبر برای انتخابات میان‌دوره‌ای پای صندوق‌های رای رفتند، ترامپ آشکارا از میلی حمایت کرد و سپس اعطای بسته نجات مالی عظیم ۲۰‌میلیارد دلاری به این کشور را به پیروزی او گره زد. ترامپ گفت: اگر او برنده نشود، ما کنار می‌کشیم.

میلی پیروز شد اما طرح کمک ۲۰‌میلیارد دلاری ترامپ با واکنش منفی گسترده‌ای در واشنگتن از هر دو حزب روبه‌رو شد و کارشناسان اقتصادی بازده این راهبرد کاخ سفید را زیر سوال بردند. شاید همین موضوع توضیح دهد که چرا بانک‌های آمریکایی اکنون این طرح ۲۰‌میلیارد دلاری را کنار گذاشته و به‌جای آن در حال بررسی توافقی کوچک‌تر و کوتاه‌مدت‌تر هستند.

پاکستان

ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش پاکستان و رهبران آن را به دروغ و فریب متهم کرد و گفت که آنها به تروریست‌هایی که در افغانستان تعقیب می‌کنیم پناه امن می‌دهند. در نتیجه بخش عمده کمک‌های نظامی آمریکا به این کشور را تعلیق کرد.

چند هفته پس از آغاز دوره دوم اما نقش پاکستان در دستگیری طراح اصلی یک حمله تروریستی در افغانستان، پیروزی زودهنگامی برای ترامپ رقم زد و راهی برای نزدیک‌شدن اسلام‌آباد به رییس‌جمهور جدید آمریکا گشود. پس از آن چاپلوسی، گفت‌وگو و توافق‌ها از رمزارز گرفته تا مواد معدنی حیاتی و حتی جایزه صلح نوبل در پی آمد؛ امری که با علاقه شخصی ترامپ به عاصم منیر، فرمانده قدرتمند ارتش پاکستان تسهیل شد. رضوان سعید شیخ، سفیر پاکستان در واشنگتن، اوایل امسال به نشریه فارن‌پالسی گفت: روابط ما خوب به‌نظر می‌رسد، به خوبی همیشه. باید از این فرصت به‌درستی استفاده کنیم.

ونزوئلا

در روابط دوجانبه با ایالات متحده، وضعیت به‌سختی می‌تواند بدتر از حملات نظامی آمریکا به قایق‌ها در سواحل شمالی یک کشور، احتمال حملات زمینی و شبح تغییر رژیم باشد. با این حال ونزوئلا و رییس‌جمهور این کشور ماه‌هاست دقیقا با چنین شرایطی از سوی دولت ترامپ روبه‌رو بوده‌اند.

ونزوئلا بزرگ‌ترین هدف خشم ترامپ در چارچوب آن‌چیزی بوده که دولت او نارکوتروریست‌ها می‌نامد به‌طوری‌که ترامپ مادورو را به تبانی با کارتل‌ها برای سرازیر کردن موادمخدر به آمریکا متهم کرده است، آن‌هم درحالی‌که خود ترامپ یک رهبر سابق آمریکای لاتین را که واقعا به قاچاق موادمخدر محکوم شده بود عفو کرد.

پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا که با پرسش‌ها و انتقادهای ناراحت‌کننده قانونگذاران آمریکایی درباره قانونی بودن اقدامات نظامی نزدیک ونزوئلا روبه‌رو است، همچنان موضعی سرسختانه دارد. او در ماه دسامبر گفت: این نارکوتروریست‌ها، القاعده نیمکره ما هستند و ما آنها را با همان پیچیدگی و دقتی شکار می‌کنیم که القاعده را شکار کردیم.

آفریقای جنوبی

دولت آفریقای جنوبی در سال جاری ضربات سختی از سوی دولت ترامپ متحمل شده است. چند عامل در دشمنی کاخ سفید با بزرگ‌ترین اقتصاد آفریقا نقش دارد؛ برخی ساخته‌وپرداخته ذهن و برخی واقعی.

ترامپ اتهام نادرست نسل‌کشی آفریکانرها (سفیدپوستانی که از نوادگان استعمارگران اروپایی در آفریقای جنوبی هستند) را مطرح و به آنها وضعیت پناهندگی جمعی اعطا کرده است. دیگر اختلافات با دولت ترامپ اما مبتنی‌‌بر مولفه‌های دیگری است؛

از جمله سیاست‌های دولت آفریقای جنوبی برای کاهش نابرابری نژادی دیرینه و طرح دعوای نسل‌کشی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری به دلیل رفتار با فلسطینیان در نوار غزه. همچنین بسیاری از مقام‌های آمریکایی از موضع دوپهلو و ادامه‌دار آفریقای جنوبی در قبال تهاجم روسیه به اوکراین و روابط دوستانه‌اش با ایران ناراضی‌ هستند.

ترامپ در پاسخ، صدها‌میلیون دلار کمک خارجی به آفریقای جنوبی را قطع کرده است؛ کمک‌هایی که بخش زیادی از آن صرف مبارزه این کشور با ایدز می‌شد. رییس‌جمهور آمریکا همچنین تعرفه ۳۰‌درصدی بر واردات از آفریقای جنوبی اعمال کرده و گفته است این کشور در اجلاس گروه۲۰ که آمریکا قرار است دسامبر آینده در فلوریدا میزبانی کند، خوشامد نخواهد بود.

کانادا

از سوی دیگر روابط واشنگتن و اتاوا اوایل امسال پس از آنکه ترامپ بارها تهدید کرد همسایه شمالی آمریکا را ضمیمه کرده و به ایالت پنجاه‌ویکم تبدیل کند به سردترین نقطه خود سقوط کرد.

دولت ترامپ دیگر به نظر نمی‌رسد چنین تمرکزی بر گسترش سرزمینی داشته باشد اما همچنان رویکردی بسیار تهاجمی نسبت به یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری خود در پیش گرفته است؛ شریکی که همچنان با تعرفه‌های سنگین آمریکا در بخش‌های گوناگون مواجه است. ترامپ به نقش ادعایی کانادا در قاچاق فنتانیل به آمریکا اشاره کرده است؛ ادعاهایی که داده‌های اداره گمرک و حفاظت مرزی آمریکا آنها را تایید نمی‌کند و مذاکرات تجاری میان دو کشور نیز فروپاشیده است.

پیت هوکسترا، سفیر آمریکا در کانادا نیز از لحن تهاجمی ترامپ استفاده کرده است. رسانه‌های کانادایی گزارش دادند که او در ماه اکتبر علیه نماینده تجاری انتاریو داد و فریادی آمیخته با الفاظ رکیک به راه انداخت.

در ماه نوامبر، جی‌دی ونس، معاون رییس‌جمهور آمریکا نیز در پستی در شبکه ایکس رهبران سیاسی کانادا را به باد انتقاد گرفت و آنها را متهم کرد که با ترویج تنوع از طریق آنچه او دیوانگی مهاجرتی خواند به استانداردهای زندگی کشورشان آسیب زده‌اند.

هند

در چنین شرایطی ارتقای جایگاه پاکستان در نگاه ترامپ زمانی چشمگیرتر می‌شود که همزمان با سقوط روابط آمریکا با رقیب دیرینه‌اش یعنی هند به پایین‌ترین سطح در بیش از دو دهه گذشته رخ داده است.

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند که ترامپ بارها از او به‌عنوان دوست بزرگ یاد کرده از نخستین رهبران جهان بود که پس از انتخاب دوباره ترامپ به واشنگتن سفر کرد و به‌نظر می‌رسید روابط از همان‌جا که رها شده بود ادامه یابد. خودداری هند از دادن اعتبار به ترامپ اما برای میانجیگری آتش‌بس با پاکستان پس از درگیری کوتاه‌مدت دو کشور در ماه مه، همراه با نارضایتی ادعایی ترامپ از سیاست‌های تجاری هند و خرید نفت روسیه باعث شد دهلی‌نو با برخی از بالاترین تعرفه‌های ترامپ در جهان روبه‌رو شود.

با این حال نشانه‌های متعددی وجود دارد که مبانی روابط آمریکا و هند همچنان مستحکم است. دو ارتش اخیرا یک پیمان ۱۰ساله همکاری دفاعی امضا کرده‌اند و راهبرد جدید امنیت ملی ترامپ از واشنگتن می‌خواهد به بهبود روابط تجاری با هند ادامه دهد اما تا زمانی که تعرفه‌های ۵۰‌درصدی برقرار است و توافق تجاری همچنان دست‌نیافتنی مانده، کسانی که به ظاهر امور نگاه می‌کنند ناگزیرند بپذیرند که این تصویر، تصویر خوبی نیست.