حلب؛ آزمون شکننده ثبات در سوریه پساجنگ
جهانصنعت – بسیاری از تحلیلگران معتقدند که سوریه پس از سقوط بشار اسد در طول یک سال گذشته روندی را طی کرده که میتوان به فرآیند ثبات این کشور پس از سالها جنگ داخلی ویرانگر امیدوار بود. ادعای این تحلیلگران بر آن است که نظام جدید سوریه نهتنها توانسته بخش مهمی از تحریمها را لغو کند بلکه همزمان در داخل نیز ثباتی نسبی ایجاد کرده است.
با این حال وقایع چند روز گذشته نشاندهنده شکنندگی اوضاع سوریه جدید است؛ وقایعی که با درگیری شدید میان نیروهای دولتی و نیروهای قسد (کردها) در شهر حلب نمونهای تازه از چندپارگی سوریه را پس از جنگ داخلی به نمایش گذاشت.
در همین رابطه روز گذشته رویترز گزارش داد: نیروهای دولتی سوریه و نیروهای دموکراتیک به رهبری کردها، شامگاه دوشنبه در شهر شمالی حلب بر سر کاهش تنش به توافق رسیدند؛ آن هم پس از موجی از حملات که هر دو طرف مسوولیت آن را به گردن یکدیگر انداختند و درپی آن دستکم دو غیرنظامی کشته و چند نفر دیگر زخمی شدند. خبرگزاری دولتی سوریه(سانا) به نقل از وزارت دفاع اعلام کرد فرماندهی کل ارتش دستور داده است هدف قرار دادن منابع آتش نیروهای دموکراتیک سوریه متوقف شود.
نیروهای دموکراتیک سوریه نیز ساعتی بعد در بیانیهای اعلام کردند که پس از تماسها برای کاهش تنش، دستور توقف پاسخگویی به حملات نیروهای دولتی سوریه را صادر کردهاند.
وزارت بهداشت سوریه اعلام کرد: در نتیجه گلولهباران محلههای مسکونی شهر توسط نیروهای دموکراتیک سوریه، دو نفر کشته و چند نفر زخمی شدهاند. در میان مجروحان، دو کودک و دو نفر از نیروهای دفاع مدنی نیز حضور دارند.
این خشونتها چند ساعت پس از آن رخ داد که هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در جریان سفرش به دمشق گفت: به نظر میرسد نیروهای دموکراتیک سوریه قصدی برای پایبندی به تعهد خود جهت ادغام در نیروهای مسلح دولتی تا پایان مهلت تعیین شده ندارند.
ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه که با حمایت آمریکا بخشهای گستردهای از شمالشرق سوریه را در کنترل دارند، یک سازمان تروریستی میداند و هشدار داده است که در صورت عمل نکردن این گروه به توافق، دست به اقدام نظامی خواهد زد.
ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه میتواند عمیقترین شکاف باقیمانده در سوریه را ترمیم کند اما ناکامی در این مسیر خطر درگیری مسلحانهای را به همراه دارد که ممکن است روند خروج این کشور از ۱۴سال جنگ را مختل کرده و حتی پای ترکیه را به میان بکشد.
هر دو طرف یکدیگر را به تعلل و سوءنیت متهم کردهاند. نیروهای دموکراتیک سوریه تمایلی به واگذاری خودمختاری که به عنوان متحد اصلی آمریکا در طول جنگ به دست آوردهاند ندارند؛ امری که کنترل زندانهای اعضای داعش و منابع غنی نفتی را نیز در اختیارشان گذاشته است. خبرگزاری سانا پیشتر به نقل از وزارت دفاع گزارش داده بود که نیروهای دموکراتیک سوریه حملهای ناگهانی علیه نیروهای امنیتی و ارتش در محلههای شیخ مقصود و اشرفیه حلب انجام دادهاند که به زخمی شدن شماری از افراد انجامیده است.
نیروهای دموکراتیک سوریه این موضوع را رد کردند و گفتند: این حمله از سوی گروههای وابسته به دولت سوریه صورت گرفته است. به گفته این نیروها، آن گروهها با استفاده از تانک و توپخانه محلههای مسکونی شهر را هدف قرار دادهاند. وزارت دفاع سوریه نیز اظهارات نیروهای دموکراتیک سوریه را تکذیب کرد و اعلام داشت که ارتش در حال پاسخ دادن به منابع آتش نیروهای کرد است.
یکی از شاهدان عینی در حلب پیشتر روز دوشنبه به خبرگزاری رویترز گفت: صدای توپخانه و خمپارهها شنیده میشود و حضور ارتش در بیشتر مناطق حلب سنگین است. شاهد عینی دیگری نیز گفت: صدای حملات بسیار شدید بوده و وضعیت را وحشتناک توصیف کرد. استاندار حلب اعلام کرد که روز سهشنبه، حضور در تمامی مدارس و دانشگاههای دولتی و خصوصی همچنین ادارات دولتی در محدوده مرکز شهر به طور موقت تعلیق میشود.
دورنمای آینده چیست؟
در همین رابطه برخی کارشناسان معتقدند، تحولات اخیر در حلب بار دیگر نشان داد که مسیر سوریه پس از جنگ، برخلاف برخی برآوردهای خوشبینانه، همچنان مسیری شکننده و پرمخاطره است. اگرچه در یک سال گذشته و پس از سقوط بشار اسد، نظام جدید سوریه توانسته نشانههایی از بازسازی اقتدار دولتی، کاهش نسبی تحریمها و ایجاد ثبات امنیتی در بخشهایی از کشور را به نمایش بگذارد اما درگیری میان نیروهای دولتی و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) آشکار کرد که مهمترین گسلهای ساختاری سوریه هنوز ترمیم نشدهاند.
در واقع درگیری حلب نه صرفا یک حادثه امنیتی محدود بلکه نمادی از تعارضهای حل نشده در نظم سیاسی و امنیتی سوریه جدید است. مساله قسد که بخشهای وسیعی از شمالشرق کشور را با اتکا به حمایت آمریکا در کنترل دارد، امروزه به یکی از اصلیترین چالشهای حاکمیت مرکزی بدل شده است. دولت دمشق ادغام این نیروها در ساختار رسمی ارتش را شرط لازم برای تثبیت حاکمیت ملی میداند، در حالی که قسد این مطالبه را تهدیدی مستقیم علیه خودمختاری سیاسی، امنیتی و اقتصادی خود تلقی میکند.
اهمیت این شکاف زمانی دوچندان میشود که پای بازیگران خارجی به میان میآید. ترکیه قسد را سازمانی تروریستی میداند و بهصراحت تهدید کرده است که در صورت شکست روند ادغام، دست به اقدام نظامی خواهد زد. این موضع، خطر بینالمللی شدن دوباره بحران سوریه را افزایش میدهد؛ به ویژه آنکه هرگونه مداخله ترکیه میتواند واکنش آمریکا و پیچیدهتر شدن معادلات میدانی را درپی داشته باشد. از این منظر، حلب میتواند به نقطهای تبدیل شود که ثبات نسبی سال گذشته را بهسرعت معکوس کند.
از سوی دیگر دولت سوریه نیز با محدودیتهای جدی مواجه است. توان نظامی و اقتصادی دولت پس از سالها جنگ تحلیل رفته و بازسازی کشور نیازمند تداوم ثبات، جذب سرمایه و رفع تدریجی تحریمهاست. بنابراین ورود به یک درگیری فرسایشی جدید با قسد نهتنها این روند را مختل میکند بلکه میتواند تصویر سوریه به عنوان کشوری در حال خروج از بحران را مخدوش سازد. در نتیجه واکنش سریع دو طرف برای کاهش تنش در حلب را میتوان نشانهای از درک این هزینهها دانست اما این اقدام بیشتر مُسکن موقت است تا راهحل پایدار.
در سطح راهبردی، آینده سوریه به چگونگی حل مساله قسد گره خورده است. ادغام تدریجی همراه با تضمینهای سیاسی و اقتصادی تنها گزینهای است که میتواند هم حاکمیت دولت مرکزی را تقویت کرده و هم از فروپاشی امنیتی جلوگیری کند. در غیر این صورت تداوم وضعیت نیمهمستقل قسد، سوریه را در وضعیتی معلق نگه میدارد که نه جنگ است و نه صلح؛ وضعیتی که هر لحظه میتواند با یک جرقه مانند حوادث حلب به بحران بزرگتری تبدیل شود. در نهایت، تحولات اخیر نشان میدهد که ثبات سوریه هنوز بیش از آنکه یک واقعیت تثبیت شده باشد، پروژهای ناتمام و آسیبپذیر است.
