درهای بسته تاریخ
نادر نینوایی– استان البرز و شهر کرج جاذبههای تاریخی و فرهنگی بسیاری را در خود جای دادند اما در سالهای گذشته مشکلات مرمتی برخی آثار تاریخی و ساماندهینیافتن وضعیت آنها مانع آن شده که امکان بازدید عمومی فراهم شود. کاخ سلیمانیه، محوطه ازبکی و کاروانسرای شاه عباسی ازجمله جاذبههای تاریخی استان البرز هستند که در این سالیان به جز در زمانهایی محدود امکان بازدید از آنها برای عموم فراهم نبوده است. افزون بر این پل خاتون و کاروانسرای ثبتجهانیشده «ینگی امام» نیاز به مرمت و ساماندهی داشتند که باوجود جابهجاییهای مدیریتی در چند سال اخیر تاکنون مرمت و بازگشایی آنها به انجام نرسیده است. این درحالیاست که شهر کرج بهعنوان یکی از کلانشهرهای ایران و نیز شهرستانهای تابعه آن جمعیتی میلیونی را در خود جای دادند و نیازمند مراکز فرهنگی و جاذبههای تاریخی فعال هستند تا هم مردم از این چشمههای فرهنگی سیراب شوند و هم شرایط برای توسعه صنعت گردشگری در این استان مهم و راهبردی کشور فراهم شود.
مطرحشدن وعده ساماندهی محوطه ازبکی
یکی از محوطههای باستانی ارزشمند استان البرز که قدمتی چند هزار ساله دارد و یک خشت از آن بهعنوان نماد به رییس سازمان ملل اهدا شد محوطه ازبکی است. باوجود این اهمیت شایان تپه ازبکی اما سالهاست که درهای آن به جز در دورههایی محدود به روی گردشگران و دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران بسته بوده است.
نادر زینالی، مدیرکل میراثفرهنگی استان البرز در گفتوگو با «جهانصنعت» در تشریح اقدامات انجامشده برای فراهم کردن زیرساختها و بازشدن درهای محوطه باستانی ازبکی روی مردم گفت: « برای نخستینبار برای تپه ازبکی بودجه در نظر گرفتیم و گذر گردشگری برای آن ایجاد کردیم. سرویسهای بهداشتی نیز برای این محوطه ایجاد شد. واقعیت این است در محوطه باستانی بسیار بزرگی مثل محوطه ازبکی تاکنون سرویس بهداشتی وجود نداشته و اگر گردشگری برای بازدید مراجعه میکرد با مشکل مواجه میشد.»
وی افزود: «خوشبختانه امسال با بودجهای که با کمک مسوولان استانی، شهرداری، فرمانداری و وزارت میراثفرهنگی درنظرگرفتیم خدمات گردشگری و زیرساختهایی نظیر سرویس بهداشتی، اتاقک نگهبانی و بنایی برای فروش بلیت احداث و ایجاد شد. برای نخستینبار در این محوطه برج نوری ساختیم تا گردشگر در شبها نیز همچون روز امکان بازدید داشته باشد. بهعلاوه گذر گردشگری نیز احداث شده و تمام این تاسیسات در مراحل آخر کار خود قرار دارند و انشاءالله بهزودی اقدامات در محوطه ازبکی بهاتمام میرسد و پذیرای گردشگران خواهیم بود.»
کاخ سلیمانیه در آستانه بازگشایی
یکی دیگر از جاذبههای گردشگری شهر کرج و استان البرز کاخ سلیمانیه است؛ بنایی با قدمت قاجاری و نقش دیواریهای هنرمندانه تاریخی که سالهاست درهای آن بهجز ایامی محدود همچون تعطیلات نوروز بهروی گردشگران بسته بوده است.
مدیرکل میراثفرهنگی استان البرز درخصوص وضعیت کاخ سلیمانیه و زمان بازگشایی آن ابراز داشت: «باتوجه به اینکه مطالبه عمومی مردم برای بازگشایی این جاذبه فرهنگی و تاریخی وجود دارد بودجه خوبی را از طریق وزارت میراثفرهنگی به آن اختصاص دادیم و شخص وزیر میراثفرهنگی و قائممقام او پیگیر بازگشایی و مرمت این اثر بودند. بنابراین طرح مرمتی کاخ سلیمانیه را ارائه داده و به اجرا گذاشتیم. انشاءالله بهمحض آنکه محدودیت آلودگی هوا برطرف شده و هوا پاک شود کاخ سلیمانیه بازگشایی خواهد شد و مردم میتوانند از آن بازدید کنند. آنچه که سبب شده هنوز اقدام به بازگشایی کاخ سلیمانیه نکنیم صرفا محدودیت فعالیت مراکز فرهنگی به سبب آلودگی هوا بوده اما آمادگی کامل برای بازگشایی اثر وجود دارد.»
این مقام مسوول در ادامه در تشریح وضعیت پل تاریخی خاتون نیز گفت: «خوشبختانه بالاخره توانستیم مرمت این پل را به اتمام برسانیم و درحال مذاکره با شهرداری هستیم تا واگذاری به این نهاد انجام شود و آنجا را بهعنوان گذر فرهنگی برای مردم درنظر بگیریم. واقعیت این است که این محدوده قابلیت تبدیلشدن به یک مرکز فرهنگی برای مردم کرج را داشته و باید از این فرصت استفاده کرد.»
تعیین تکلیف کاروانسرای ینگیامام
میتوان به جرات گفت کاروانسرای «ینگیامام» یکی از شاخصترین آثار تاریخی استان البرز بوده که به ثبت جهانی نیز رسیده است. با این همه درسالهایگذشته اخبار خوبی درخصوص وضعیت این اثر تاریخی گزارش نشده و چالشهای مرمتی و حضور کارتنخوابها و معتادان در آن حواشی در بر داشته است.
زینالی درخصوص وضعیت کاروانسرای تاریخی ینگیامام و اقدامات انجامشده برای مرمت و ساماندهی آن اظهار داشت: «درخصوص این کاروانسرا وزارت میراثفرهنگی و صندوق احیا کار بسیار بزرگی را انجام دادند. سرمایهگذار بخش خصوصی انتخاب و بهزودی واگذاری انجام شده و اقدامات مرمتی خیلی زود به انجام میرسد.» وی افزود: «طرح مرمتی کاروانسرای ینگیامام آماده شده تا مرمت انجام گیرد و انشاءالله ظرف دوتاسهسالآینده مرمت آن بهاتمام برسد.» مدیرکل میراثفرهنگی استان البرز درخصوص وضعیت کاروانسرای شاهعباسی شهر کرج و زمان بازگشایی آن نیز اظهار داشت: «طح مرمتی کاروانسرا در دست تدوین بوده و امیدواریم در چند ماه آینده مردم البرز شاهد بهرهبرداری از آن باشند.» وی خاطرنشان کرد: «هر دستگاه یا نهاد اعم از اوقاف، شهرداری و هردستگاه دیگری که بنای میراثی را تحت مالکیت خود داشته بهموجب قانون موظف است که بحث حفاظت، هزینهکرد و نگهداری آن را بهعهده بگیرد. در واقع وزارت میراثفرهنگی در این خصوص صرفا شأن نظارتی دارد. باید اذعان داشت که قانونگذار قانون بسیار خوبی گذاشته و امیدواریم با پیگیریهای رسانهای همه نهادهایی که بناهای میراثی در اختیار دارند اقدام به حفاظت و نگهداری اصولی از آثار کنند.» این مقام مسوول افزود: «در سطح استانی اقدامات خوبی را برای بناهای تاریخی به انجام رساندیم و برای مثال امامزاده سلیمان که برای سالهای سال به حال خود رها شده بود امروز بحث مرمتی آن در حال انجام بوده و وزارتخانه به آن بودجه تخصیص داده است و مسوولان استان، شهرستان و فرمانداری پیگیر وضعیت آن هستند. مرمتهای اضطراری اثر نیز تاکنون بهانجام رسیده است.»
او در انتهای صحبتهای خود در پاسخ به این نقد که وعده مرمت و بازگشایی آثار تاریخی البرز بارها مطرح شده اما به انجام نرسیده است، گفت: «مطمئن باشید این دوره تمام وعدهها محقق میشود. هم بخشی از مرمتها انجام شده و هم بازگشایی کاخ سلیمانیه در همین روزها بهسرانجام میرسد.»
لزوم احیای ظرفیتهای مغفول گردشگری در البرز
گردشگری یکی از ظرفیتهای استان البرز است که مغفول مانده و در این شرایط جاذبههای تاریخی این استان بیش از هر زمان دیگری نیازمند تصمیمگیری فوری و برنامهریزی منسجم هستند. آثار ارزشمندی مانند کاروانسراها، محوطههای باستانی و بناهای ثبتشده ملی عملا ظرفیتهای بالقوهای برای رونق اقتصادی استان ایجاد میکنند اما نبود مرمت اصولی، فرسایش طبیعی، محدودیتهای بازدید و گاه تعطیلیهای طولانیمدت باعث شده این پتانسیلها یا بدون استفاده مانده یا با مخاطره مواجه شود. استان البرز بهدلیل موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن درمسیر عبور میلیونهامسافر میتواند یکی از مهمترین مقاصد گردشگری کوتاهمدت کشور باشد اما این مزیت زمانی به فرصت تبدیل میشود که بناها دروضعیتی مناسب برای استقبال از گردشگران قرار گیرند. آنچه امروز نیاز استان البرز و کشور بوده یک نگاه هشداردهنده و واقعبینانه به وضعیت آثار تاریخی است؛ بسیاری از این بناها نهتنها میراث هویت فرهنگی ما بلکه سرمایههای اقتصادی هستند. مرمتنکردن یکدیوار فرسوده یا تاخیر در تثبیت سقفیآسیبدیده تنها یکمشکل فنی نبوده بلکه تهدیدی برای اشتغال، اقتصاد گردشگری و تصویر جهانی ایران است. بازگشایی آثار، جذب گردشگر و ایجاد مسیرهای دسترسی استاندارد میتواند زنجیرهای از فرصتها را فعال کند؛ از اشتغال محلی گرفته تا افزایش درآمدهای خدماتی و تقویت برند گردشگری البرز. با این حال اگر روند سالهای گذشته ادامه پیدا کند و آثار همچنان پشت درهای بسته یا در وضعیت نیمهفعال باقی بمانند استان البرز یکی از مهمترین برگهای برنده خود را ازدست خواهد داد. اکنون زمان اقدام است. باید مرمت اضطراری در اولویت باشد، تخصیص بودجه واقعی و پایدار انجام شود و برنامه بازگشایی بناها با زمانبندی مشخص اعلام و بهشکل واقعی و نه در وعده اجرایی شود.
