سهم ناچیز ایران از بازار ۸۲۰میلیارد دلاری
جهان صنعت– پیشبینی میشود بازار جهانی سبزیجات تازه از ۸۲۰میلیارد دلار در۲۰۲۵ به تقریبا ۳/۱۰۶۱میلیارد دلار تا سال۲۰۳۵ گسترش یابد که نشاندهنده افزایش مطلق ۳/۲۴۱میلیارد دلار درطول دوره ارزیابی است.
در شرایطی تولید جهانی انواع سبزیجات در سراسر جهان در حال افزایش است که تحلیلگران تخمین میزنند تا سال۲۰۲۶ تولید جهانی سبزیجات به بیش از یکمیلیونو۲۵۰هزارتن برسد. آن هم در حالتی که کشورهایی همچون چین، هند، ایالات متحده و… عمدتا جزو پیشروان تولید هستند. بهطوریکه گزارشهای سازمان فائو بیانگر این بوده که چین بزرگترین تولیدکننده سبزیجات است بهویژه اینکه کشاورزی و تولید محصولات در این کشور بسیار گسترده است. هند نیز عمدتا به واسطه تنوع زیاد در تولید انواع سبزیجات در جهان مطرح بوده و آمارهای داخلی نیز نشان میدهد ایران نیز سالانه تا ۲۸میلیونتن سبزی و صیفی در کشور تولید دارد و جزو مناطق مطرح در این حوزه است.
تغییر الگوی تغذیه مردم جهان
جدیدترین گزارش منتشر شده ازسوی سایت تحقیقی factmr اینطور پیشبینی کرده که بازار جهانی سبزیجات تازه تا پایان سال۲۰۲۵ تقریبا به ۳/۱برابر اندازه خود برسد زیرا مصرفکنندگان جهانی همچنان بهسمت انتخابهای غذایی مغذی، الگوهای غذایی متمرکز بر سلامت و شیوههای کشاورزی پایدار روی میآورند. به این ترتیب است که افزایش آگاهی از ارزش غذایی سبزیجات، افزایش پذیرش رژیمهای غذایی گیاهی و افزایش دسترسی از طریق زنجیرههای تامین محصولات تازهبهبودیافته توسعه بلندمدت بازار را در مناطق بالغ و نوظهور تقویت میکند. نکته قابلتامل اینکه گوجهفرنگی بهدلیل تطبیقپذیری در آشپزی، ارزش غذایی قوی و اهمیت آن در آشپزی خانگی، عملیات فرآوری مواد غذایی و آشپزخانههای سازمانی همچنان در صدر فهرست سبزیجات قرار دارد و ۹/۱۸درصد از مصرف جهانی را به خود اختصاص داده است. در بخش گوجهفرنگی نوعگیلاسی ۴۵درصد سهم را به خود اختصاص داده که نشاندهنده ترجیح مصرفکننده برای گزینههای میان وعده راحت، انواع محصولات مرغوب و جذابیت بصری بالا در محیطهای خرده فروشی مدرن است. پیاز نیز با سهم ۲/۱۷درصدی حضور قابلتوجهی در بازار دارد که این امر بهدلیل نقش جهانی آن در غذاهای متنوع، قابلیت نگهداری طولانیمدت و عملکرد ضروری آن در تهیه وعدههای غذایی روزانه است. پیشرفتهای مداوم در لجستیک زنجیره سرد، کشاورزی در محیط کنترل شده (CEA) و فناوریهای ردیابی تولید تازگی محصول را بهبود بخشیده، فساد را کاهش داده و کارایی توزیع را در شبکههای جهانی سبزیجات افزایش میدهد.
افزایش تقاضا برای گزینههای غذایی مغذی
گسترش بازار با افزایش تقاضا برای گزینههای غذایی مغذی و نیاز به سبزیجات تازه با کیفیت بالا در برنامههای غذایی در بازارهای مصرف جهانی پشتیبانی میشود. مصرفکنندگان مدرن بهطور فزایندهای بر انتخابهای غذایی ارتقادهنده سلامت تمرکز دارند که میتوانند نتایج تغذیهای را بهبود بخشند، از پیشگیری از بیماریها پشتیبانی و ویتامینها و مواد معدنی ضروری را در عین حال که الزامات ایمنی مواد غذایی را برآورده میکنند، تامین کنند. فواید اثباتشده سبزیجات تازه برای سلامتی در الگوهای غذایی مختلف آنها را به یک بخش ضروری از استراتژیهای جامع تغذیه و برنامههای غذایی سالم تبدیل میکند.
در بخش دیگری از این گزارش به تحلیل بازار جهانی سبزیجات تازه از منظر قارهای پرداخته شده که میگوید: آسیا و اقیانوسیه با ۴/۶۵درصد سهم بازار جهانی را رهبری میکند که این امر به دلیل جمعیت زیاد فراوانی بالای مصرف سبزیجات و ظرفیت بالای تولید محصولات کشاورزی است. در این منطقه چین ۴۶درصد و هند ۳۲درصد سهم دارند که نشاندهنده تقاضای داخلی قابلتوجه و نقش محوری سبزیجات در الگوهای غذایی سنتی است. آمریکای شمالی ۷/۱۴درصد و اروپا ۳/۱۲درصد از بازار جهانی را در اختیار دارند که ناشی از افزایش علاقه به تغذیه سالم، محصولات درجهیک و شیوههای کشاورزی پایدار است.
رقابت تنگاتنگ هند و چین
این در شرایطی بوده که شتاب رشد بازار در اقتصادهای نوظهور آسیایی همچنان قویترین است. بهطوری که پیشبینی میشود هند با نرخ رشد مرکب سالانه ۶/۳درصد رشد کند که ناشی از بهبود ظرفیت زنجیره سرد، ابتکارات دیجیتالیسازی کشاورزی به رهبری دولت و نوسازی خرده فروشی است. چین با نرخ رشد مرکب سالانه ۴/۳درصد که ناشی از پذیرش فناوری کشاورزی و بهبود زیرساختهای خرده فروشی است، در رتبه بعدی قرار دارد. برزیل با نرخ رشد ۱/۳درصد از افزایش صادرات محصولات تازه، توسعه کشاورزی هیدروپونیک و تقویت مصرف داخلی بهرهمند میشود.
پیشبینی میشود بازار سبزیجات تازه در اروپا از ۹/۱۰۰میلیارد دلار در سال۲۰۲۵ به ۴/۱۲۶میلیارد دلار تا سال۲۰۳۵ افزایش یابد و نرخ رشد مرکب سالانه ۳/۲درصد را در دوره پیشبینی ثبت کند. انتظار میرود آلمان با سهم بازار ۳/۲۸درصد در سال۲۰۲۵ جایگاه رهبری خود را حفظ کند و تا سال۲۰۳۵ به ۹/۲۸درصد افزایش یابد که این امر بهدلیل تقاضای قوی برای سبزیجات ارگانیک، زیرساختهای جامع تولید گلخانهای و ترجیح قوی مصرفکنندگان برای محصولات محلی درسراسر شبکههای خردهفروشی بزرگ است. بهگزارش بازار در پایان این گزارش نیز آمده است: پذیرش روزافزون استانداردهای صدور گواهینامه ارگانیک و چارچوبهای ردیابی ایمنی مواد غذایی تقاضا برای محصولات سبزیجات تازه با کیفیت عالی را با مشخصات محتوای تغذیهای بهبود یافته و ویژگیهای کیفی پایدار افزایش خواهد داد.
تولید قابل قبول درمقابل صادرات ناچیز!
سهم ایران از بازار جهانی سبزیجات باوجود تولید قابلتوجه داخلی بسیار ناچیز است. در سالهای اخیر ارزش بازار جهانی سبزیجات منجمد حدود ۶/۸میلیارد دلار برآورد شده اما سهم ایران از این رقم تنها بیش از ۲میلیوندلار بوده است یعنی حدود ۰۳/۰درصد. حتی اگر آمار گستردهتر «صنایع غذایی و کشاورزی» را در نظر بگیریم سهم ایران از صادرات جهانی این بخش تنها ۳/۰درصد گزارش شده است. این اعداد نشان میدهد که ایران باوجود اقلیم متنوع و ظرفیت بزرگ تولید حضور قابلتوجهی در تجارت جهانی سبزیجات نداشته و عملا در حاشیه این بازار قرار گرفته است.
در حوزه تولید ایران سالانه حدود ۲۸میلیونتن صیفیجات و سبزیجات تولید میکند که رقم بالایی است اما عمده این محصولات در بازار داخلی مصرف میشوند. نبود زیرساخت صادرات پایدار، استانداردهای بستهبندی کافی و نبود زنجیره سرد گسترده باعث شده بخش بسیار کمی از این تولید قابلیت حضور در بازارهای جهانی را پیدا کند. بهخصوص در محصولاتی مانند سبزیجات تازه یا فرآوریشده که نیازمند حملونقل سریع و کنترلشده هستند ایران از کشورهای رقیب بسیار عقبتر است.
سیاستگذاریهای داخلی و ازبینبردن ظرفیتهای ایران
ایران از نظر خاک، اقلیم، تنوع آبوهوایی و نیروی انسانی ماهر ظرفیت بزرگی برای تبدیلشدن به یکی از بازیگران مهم بازار جهانی سبزیجات دارد اما در عمل سهم آن بسیار محدود است. این شکاف میان «ظرفیت بالقوه» و «عملکرد واقعی» حاصل مجموعهای از عوامل ساختاری، ارزی، سیاسی و زیرساختی است که مانع تداوم و گسترش صادرات میشود. یکی از مهمترین موانع برای صادرکنندگان الزام بازگشت ارز با نرخها و مقررات سختگیرانه است. بسیاری از صادرکنندگان کوچک و متوسط که در حوزه سبزیجات فعالند جریان نقدینگی و حاشیه سود محدودی دارند و نمیتوانند ریسک نوسان نرخ ارز، تاخیرهای بانکی و جریمههای احتمالی را تحمل کنند. این مقررات باعث میشود صادرکننده یا عطای صادرات را به لقایش ببخشد یا بهسمت مسیرهای غیررسمی برود که خود موجب کاهش آمار رسمی صادرات و افت اعتماد تجار بینالمللی به ایران میشود. عدم ثبات در سیاست ارزی، هزینهبر بودن انتقال پول و نبود سیستم بانکی سازگار با تجارت جهانی نیز مزیدبرعلت شدند. ازسمت دیگر تحریمها نهتنها انتقال پول را دشوار کردند بلکه بیمه حملونقل، دسترسی به ناوگان سردخانهدار و عقد قراردادهای بلندمدت با شرکتهای بزرگ را هم مختل کردند. بازار سبزیجات جهانی به سرعت و ثبات نیاز دارد. خریداران خارجی نمیتوانند با کشوری کار کنند که هر لحظه ممکن است مسیر پرداختاش مسدود شود یا ارسال محموله بهخاطر ممنوعیتهای جدید به تعویق بیفتد. در چنین فضایی حتی محصولات با کیفیت ایران نیز در رقابت با کشورهای ترکیه، مراکش، اسپانیا یا هلند که زنجیره تامین قابلپیشبینیتری دارند عقب میافتند.
عوامل کوتاهمدت در تعیین الگوی کشت
الگوی کشت در ایران بیشتر براساس عوامل کوتاهمدت(قیمت امسال، توصیههای محلی و نقدینگی کشاورز) تعیین میشود تا نیاز بازار جهانی. درنتیجه حجم تولید بسیاری از سبزیجات نوسان شدید دارد. صادرات نیازمند ثبات، استانداردسازی، بستهبندی یکنواخت و کیفیت قابلپیشبینی است اما زمانی که یکسال تولید دو برابر و سال بعد نصف میشود امکان بستن قراردادهای پایدار با خریداران خارجی تقریبا ازبین میرود. استفاده کم از تکنولوژیهای گلخانهای مدرن، ضعف مدیریت آب و نبود واحدهای فرآوری و بستهبندی استاندارد نیز باعث میشود کیفیت محصول صادراتی همواره یکسان نباشد. تولید و بهویژه نگهداری و حملونقل سبزیجات نیازمند انرژی مطمئن است؛ از برق گلخانهها تا گاز موتورخانهها و سوخت کامیونهای یخچالدار. ناترازی انرژی، قطعی برق، محدودیتهای فصلی گاز و افزایش هزینههای انرژی همه باعث میشود هزینه تمامشده محصول بالا برود و کیفیت تولید کاهش یابد. محصولی که باید در زنجیره سرد حمل شود ممکن است با کوچکترین قطعی انرژی کیفیتش افت کند و قابلیت صادراتش از بین برود. این درحالی است که رقبای منطقهای ایران زیرساختهای پایدار و یارانههای منسجمتری برای بخش کشاورزی دارند.
ایران نه به خاطر کمبود ظرفیت بلکه بهدلیل بیثباتی مقررات ارزی، تحریمها و محدودیتهای سیاسی، الگوی کشت ناهماهنگ با بازار جهانی و ناتوانی زیرساختی در انرژی و حملونقل حضور کمرنگی در بازار جهانی سبزیجات دارد. اگر سیاستهای ارزی قابلپیشبینیتر شده، تحریمها کاهش یابد یا مسیرهای امن مالی ایجاد، الگوی کشت براساس نیاز بازار تنظیم و زیرساخت انرژی و سردخانهها تقویت شوند ایران میتواند در مدت کوتاهی سهم بسیار بیشتری از این بازار بهدست آورد.
