از آنالوگ تا دیجیتال
رضا لالهباغ– تحول پیوسته فناوری در چهاردههاخیر چهره عکاسی مطبوعاتی را چنان دگرگون کرده که امروزه نهتنها ابزار کار عکاسان تغییر یافته بلکه مفهوم «خبر»، سرعت انتشار، انتظارات مخاطب و حتی نقش اجتماعی عکاس نیز بازتعریف شده است. ورود از عصر دوربینهای آنالوگ به جهان دیجیتال و سپس به مرحلهای که موبایلژورنالیسم همهچیز را متحول کرده سفری بوده که هر نسل از عکاسان آن را با تجربه و نگاه خاص خود روایت میکند اما آنچه امروز روشن است اینکه فناوری هم فرصتهای تازه آفریده و هم چالشهایی پیچیدهتر از هرزمان دیگر پیشروی عکاسان قرار داده است. روزگاری که دوربینهای آنالوگ حرف اول را میزدند عکاس مطبوعاتی باید درک عمیقی از نورسنجی، انتخاب حساسیت فیلم، نوع نگاتیو و محدودیت هر فریم میداشت. هربار فشردن شاتر تصمیمی حسابشده بوده چراکه فیلم نهتنها محدود بلکه گران بود و فرآیند ظهور و چاپ نیز زمانبر و حساسیتزا. سرعت انتقال تصویر به تحریریه وابسته به حضور فیزیکی عکاس، امکانات لابراتوار و مهارت تکنیکی او در فرآیند ظهور بود. بنابراین ارزش هر عکس در میزان مهارت، صبر و جسارت عکاسان خلاصه میشد؛ مهارتی که گاهی در شرایط سخت و پرخطر شکل میگرفت و لحظهای ناب را جاودانه میکرد. این شیوه از عکاسی «تفکر پیش از ثبت» را به هسته اصلی کار تبدیل کرده بود. عکاس باید پیش از فشردن شاتر بهدقت پیشبینی میکرد که چه چیزی در قاب خواهد نشست.
ظهور دوربینهای دیجیتال در دهه ۹۰میلادی آغازگر انقلاب بزرگی بود. عکاسان ناگهان به ابزارهایی دست یافتند که امکان ثبت تعداد بیشتری عکس، بررسی نتیجه در لحظه و انتقال سریعتر فایلها را فراهم میکرد. کیفیت سنسورها هنوز به سطح فیلم نمیرسید اما قابلیت تکرارپذیری، سرعت عمل و حذف هزینه فیلم همهچیز را دگرگون کرد. حالا عکاس میتوانست در میدان رویداد صدها عکس بگیرد و همانجا بهترینها را انتخاب کند. این تغییر باعث شد بخش مهمی از تمرکز ذهنی عکاس از «ترس اشتباه» آزاد شود و نگاه تجربیتری به ثبت لحظه پیدا کند اما در عین حال وفور عکسها نقش انتخاب و ویرایش را پررنگتر کرد؛ جایی که توانایی تشخیص عکس خبرساز از عکس معمولی به یکی از مهارتهای کلیدی تبدیل شد. ورود اینترنت پرسرعت و شبکههای اجتماعی مرحلهدوم دگرگونی دیجیتال بود. اکنون رسانهها دیگر ساعتها برای دریافت عکس منتظر نمیماندند و عکس باید دقیقهبهدقیقه مخابره شود. عکاس باید ضمن پوشش رویداد همزمان بهترین عکسها را انتخاب کرده، روی لپتاپ یا حتی روی دوربین پردازش اولیه انجام دهد و از طریق اینترنت بیوقفه به تحریریه بفرستد. این سرعت نفسگیر حرفه عکاسی مطبوعاتی را به ترکیبی از مهارت فنی، تسلط بر نرمافزارهای پردازش تصویر، درک لحظه، مدیریت استرس و آمادگی جسمی بدل کرد. دیگر کسی نمیتوانست صرفا با تکیه بر مهارت تصویرسازی در این حرفه دوام بیاورد و مدیریت سرعت به اندازه کیفیت ثبت اهمیت یافت. با بهبود دوربینهای دیجیتال و افزایش دقت سنسورها فاصله کیفیت میان فیلم و دیجیتال کمتر و کمتر شد. درنهایت دوربینهای حرفهای دیجیتال با دامنه دینامیکی بالا، حساسیتهای چند هزار و عمق رنگ واقعی چنان کیفیتی ارائه دادند که فیلم عملا از عکاسی خبری کنار رفت. نسل جدید دوربینهای DSLR و سپس دوربینهای بدون آینه، حمل آسانتر، سرعت فوکوس بالاتر، شاترهای بیصدا و قابلیت فیلمبرداری باکیفیت را به مجموعه ابزارهای عکاس افزودند. درچنین شرایطی عکاس مطبوعاتی دیگر فقط یک تصویرساز نبود بلکه باید در برخی موقعیتها ویدئو هم ثبت میکرد، گزارش صوتی میگرفت و محتوای چندرسانهای را در کنار عکس ارائه میداد.
با این همه بزرگترین انقلاب حوزه عکاسی مطبوعاتی نه دوربینهای دیجیتال بلکه گوشیهای هوشمند بودند. در دنیایی که هر شهروند یک گوشی دوربیندار در دست داشته مفهوم «انحصار ثبت رویداد» از میان رفت. حالا بسیاری از تصاویر اخبار فوری توسط شهروند خبرنگاران ثبت میشود؛ تصاویری که عکاسان حرفهای ممکن است حتی فرصت حضور در محل ثبت آنها را نداشته باشند. رسانهها برای نخستینبار با حجم عظیمی از تصاویر خام روبهرو شدند که نیاز به صحتسنجی، تحلیل و پردازش داشت. این تغییر صرفا تکنیکی نبوده و نقش اجتماعی عکاس حرفهای را به چالش کشید. ازیکسو همهگیرشدن ثبت تصویر باعث شد اهمیت کیفیت بصری، ترکیببندی، روایت و دقت خبری بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد زیرا هرکسی میتوانست عکس بگیرد اما هر عکس نمیتوانست خبر بسازد. ازسوی دیگر عکاسان حرفهای باید با موج تصاویر لحظهای رقابت کرده و تلاش میکردند چیزی فراتر از ثبت خام ارائه دهند.
موبایلژورنالیسم علاوهبر تغییر جریان خبر سبک کار عکاسان را هم دگرگون کرد. امروزه بسیاری از عکاسان از موبایل بهعنوان ابزار مکمل استفاده میکنند؛ ابزاری که سرعت بالا، قابلیت انتشار فوری و کمجلبتوجه بودن را در اختیارشان قرار میدهد. در پوشش رویدادهای حساس که دوربینهای بزرگ باعث محدودیت یا توجه ناخواسته میشود موبایل میتواند نجاتبخش باشد. باوجود این مزایا عکاسان همچنان برای ثبت تصاویر حرفهای به دوربینهای اصلی متکی هستند زیرا کیفیت اپتیک، کنترل نور، دامنهی دینامیکی و دقت فنی دوربین حرفهای همچنان در سطوحی است که گوشیها نمیتوانند جایگزین کامل آن شوند اما بدون تردید موبایل نقش مکملی بسیار مهم یافته که سبک پوشش خبری را سریعتر، چابکتر و متنوعتر کرده است. درکنار ابزار ثبت نرمافزارهای پردازش تصویر نیز بخش مهمی از تحول فناوری را شکل دادند. عکاس مطبوعاتی امروز باید در نرمافزارهایی مانند لایتروم و فوتوشاپ به اندازه کافی چیرهدست باشد تا بتواند در کمترین زمان خروجی قابل انتشار ارائه دهد اما در عین حال مرز میان پردازش مجاز و دستکاری غیرمجاز بسیار حساستر از گذشته شده است. در دوره آنالوگ تغییرات شدید در عکس بهوضوح قابل تشخیص بوده اما امروز با چندکلیک میتوان بخش بزرگی از واقعیت را تغییر داد. این مساله موضوع «اخلاق عکاسی خبری» را بیش از هر زمان برجسته کرده و رسانهها را واداشته تا قوانین سختگیرانهتری در زمینه دستکاری تصویر وضع کنند و اینجاست که نقش صداقت حرفهای عکاس و مسوولیت او در برابر افکار عمومی اهمیت مضاعف پیدا میکند.
تحول فناوری علاوهبر گسترش امکانات چالشهای امنیتی را نیز افزایش داده است. عکاسان امروز باید از دادههای خود محافظت کنند؛ از خطر هکشدن دوربینهای متصل به اینترنت گرفته تا تهدید افشای اطلاعات مکانی یا لورفتن فایلهای خام. در برخی موقعیتها انتشار آنی تصاویر نیز میتواند برای خود عکاس یا افراد حاضر در صحنه مخاطرهآفرین باشد. بههمیندلیل آموزش امنیت دیجیتال بخشی جداییناپذیر از حرفه عکاسی خبری مدرن شده است. در کنار همه این تحولات یکچالش قدیمی همچنان پابرجاست: ارزش اقتصادی عکاسی مطبوعاتی. با فراوانی تصاویر رایگانِ شهروندخبرنگاران و رقابت شدید در رسانههای آنلاین درآمد بسیاری از عکاسان کاهش یافته و حرفهای که زمانی شغل تخصصی و پرتقاضا بود امروز برای بقا نیازمند تنوع مهارتها و سازگاری دائمی با فناوری است. عکاسی مطبوعاتی مدرن دیگر وابسته به یکمهارت واحد نبوده بلکه ترکیبی از تواناییهای فنی، مهارت روایی، سرعت عمل، سواد رسانهای و درک عمیق از اخلاق و امنیت حرفهای است. اگرچه مسیر تحول فناوری چالشهای فراوانی ایجاد کرده اما فرصتهایی بزرگ نیز بههمراه داشته است. امروز عکاس مطبوعاتی میتواند در لحظه به مخاطب جهانی دسترسی پیدا کرده، روایت خود را فراتر از مرزهای جغرافیایی به اشتراک گذاشته و با ابزارهای مدرن ثبت تصویر داستانهایی دقیقتر و انسانیتر روایت کند. دوربینهای سبک، لنزهای هوشمند، هوش مصنوعی در ویرایش اولیه و امکانات انتقال لحظهای قدرتی بیسابقه دراختیار عکاس قرار دادند تا جهانی از زاویه دید خود بسازد. تحول عکاسی مطبوعاتی را شاید بتوان داستان گذار از «مهارت فردی محدود» به «قدرت ترکیبی فناوری و انسان» دانست. فناوری نه جایگزین نگاه عکاس شده و نه روح روایتگری را از او گرفته بلکه ابزارهایی فراهم کرده که این نگاه بتواند در گسترهای وسیعتر و با تاثیری عمیقتر منتشر شود. آینده عکاسی مطبوعاتی بدون تردید وابسته به ادامه همین همزیستی است: جایی که خلاقیت انسانی و دقت تکنولوژیک دو بال پرواز تصویر خبری خواهند بود.
